صاحب‌خبر - فاطمه امین‌الرعایا
«کاغذ گران شد»! با انتشار خبر افزایش قیمت 25 درصدی کاغذ در آستانه هفته کتاب، موجی از نگرانی ناشران،کتابخوان‌ها و همه کسانی که به نوعی با کاغذ سر و کار داشتند را فرا گرفت. مصاحبه‌های زیادی انجام شد، عوامل گرانی کاغذ بررسی شد اما ناگهان بازار با مشکل جدی‌تری روبه‌رو شد و آن «کمبود کاغذ» بود. به دنبال این مشکل جدید بعضی از مجلات اعلام کردند که در اعتراض به گرانی و کمبود کاغذ تنها نسخه اینترنتی منتشر خواهند کرد، برخی از روزنامه‌ها هم با کم کردن تعداد صفحات خود اعتراض‌شان را نسبت به مسائل پیش آمده مطرح کردند. در دورانی که با وجود و نفوذ فضای مجازی، کار مطبوعات مکتوب هر روز سخت‌تر از روز قبل خواهد شد، آیا ممکن است گرانی کاغذ به نظریه «مرگ رسانه‌های مکتوب» سرعت ببخشد؟ تا چه زمانی مطبوعات می‌توانند در مقابل این هجمه‌های سنگین تاب بیاورند و به حیات نسخه کاغذی خود ادامه دهند؟
احتکار کاغذ، راست یا دروغ؟
عوامل متعددی باعث گرانی کاغذ در روزهای اخیر شده است؛ بالا رفتن قیمت جهانی خمیر کاغذ، خروج کاغذ از لیست اقلام مشمول نرخ ارز وارداتی و همچنین مطرح شدن افزایش تعرفه واردات کاغذ از 5 درصد به 10 درصد که البته به نتیجه نرسید، همگی دست به دست هم دادند تا قیمت کاغذ در کشور بالا رود. از آنجایی که کاغذ و فرهنگ دو مقوله جدانشدنی از هم هستند، این گرانی به خودی خود بر اقشار وابسته به فرهنگ فشارهای زیادی وارد کرد اما ناگهان به دنبال این گرانی، کاغذ در کشور کمیاب شد تا آنجا که صحبت از احتکار کاغذ توسط یک روزنامه دولتی مطرح به میان آمد. خوشبین، واردکننده کاغذ، با اشاره به برخی خبرها درباره خرید بی‌رویه کاغذ توسط برخی روزنامه‌ها، گفت: کاغذ در بازار کم بود و بزرگترین خریدار کاغذ همشهری و من هم بزرگترین فروشنده کاغذ به همشهری بودم اما این مساله که روزنامه همشهری کاغذ احتکار کرده، اشتباه است. هیچ روزنامه دولتی احتکار کاغذ انجام نداده است. فکر کنم در ۱۰ یا بیست روز آینده تب کاغذ بخوابد به دلیل اینکه ما یک سری جنس داریم که به مرور ترخیص می‌شود و بخشی از این کاغذها را به روزنامه‌های ایران، همشهری، جام جم و .... می‌دهیم.
گرانی کاغذ به کمیسیون فرهنگی هم کشیده شد
پای گرانی کاغذ به کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی هم باز شد. محمدعلی وکیلی، در گزارشی با بیان اینکه قیمت کاغذ از 2هزار 300 تومان به 3 هزار و 600 تومان رسیده است، گفت: متاسفانه افراد منتسب به جامعه اقتصادی دغدغه و نگرانی بابت جمع شدن بساط مطبوعات ندارند؛ به همین دلیل صدای هیچ فردی در پی این گرانی بلند نشد اما اگر قیمت نان، پنیر، مرغ یا هر چیز دیگری به همین میزان افزایش پیدا می‌کرد در کشور غوغا به پا می‌شد. کمیسیون فرهنگی مجلس باید اقدامات به موقعی نسبت به مسائل و مشکلات مختلف داشته باشد و وظیفه نظارتی خود را قبل از وقوع فاجعه اعمال کند.
او با انتقاد از اینکه هنوز وزرای مربوطه به گرانی کاغذ به کمیسیون فرهنگی فراخوانده نشده‌اند، گفت: مشکلات اقتصاد مملکت داشتن صاحبان بی‌شمار و مشکل فرهنگ این است که صاحب ندارد.
احسان قاضی‌زاده هاشمی نیز با بیان اینکه بالا رفتن قیمت دلار تاثیر بسیار کمی در گرانی کاغذ دارد، افزود: همزمانی تعطیلی کارخانه چوب و کاغذ مازندران و خریداری پیش از موعد کاغذ از سوی یکی از روزنامه ها در این زمینه تاثیر داشته است. حدود دو سال است یارانه کاغذ مطبوعاتی‌ها پرداخت نشده و این مسئله در حذف آن‌ها از گردونه فعالیت تاثیر مستقیم دارد.
واقعیت تلخ به سر آمدن دوره کاغذی‌ها
در چند سال گذشته با همه‌گیر شدن فضای مجازی، بحث مرگ رسانه‌های مکتوب مطرح شد. آیا گرانی کاغذ سرعت میل مطبوعات مکتوب به روزهای پایانی را افزایش خواهد داد؟ محمد سلطانی‌فر، استاد ارتباطات، در این‌باره به «ابتکار» گفت: گرانی کاغذ آخرین میخ‌ها را هم بر تابوت مجلات و روزنامه‌های در حال نابودی می‌کوبد و عملا آن‌ها را دچار بحران جدی‌تری خواهد کرد. من احساس می‌کنم که این اولین پیامد گرانی کاغذ خواهد بود و متاسفانه باید این موضوع را بپذیریم و آن را هضم کنیم.
در جامعه مطبوعات کشور همواره رسانه‌های خصوصی توان مقابله کمتری در مواجهه با ناملایمات پیش‌آمده نسبت به رسانه‌های دولتی داشته‌اند. گرانی کاغذ و فشار بیشتر بر رسانه‌های خصوصی چه عواقبی را به دنبال خواهد داشت؟ سلطانی‌فر در پاسخ به این سوال گفت: عدم وجود توازن متعلق به امروز نیست. از سال‌های گذشته همواره نابرابری وب ی‌عدالتی بین روزنامه‌های دولتی و روزنامه‌های خصوصی وجود داشته است. اولا رسانه‌های دولتی از ردیف بودجه دولتی استفاده بسیار زیادی می‌کنند، در ثانی روزنامه‌های دولتی از آگهی‌های دولتی و سازمانی بهره می‌برند و در گرفتن آگهی‌های دولتی اولویت با روزنامه‌های دولتی و وابسته به دولت خواهد بود که رسانه‌های خصوصی از هیچ‌یک از آن‌ها برخوردار نیستند. حالا گرانی کاغذ باز هم باعث تشدید این عدم توازن بیشتر خواهد شد، فضای آگهی در روزنامه‌های خصوصی کم خواهد شد و حتی اگر چنین نشود، فضایی که به محتوای تولیدی اختصاص دارد را تحت تاثیر قرار خواهد دادو در اینجا مخاطب دچار خسران خواهد شد
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه باید این واقعیت تلخ را بپذیریم که دوران رسانه‌های کاغذی به سر آمده افزود: این باور برای کسانی که سال‌های سال روزنامه کاغذی می‌خوانند سخت خواهد بود که این در فضای مجازی به مطالعه روزنامه بپردازند. اما باید بپذیریم که باید فضا را تغییر دهیم و با نگاه ویژه‌ای به آن نگاه کنیم.
اپلیکیشن‌ها برنده کارزار جذب آگهی
علی گرانمایه‌پور، استاد ارتباطات، درباره افت تیراژ و کاغذ به «ابتکار» گفت: چیزی حدود 10 سال است که با ورود تکنولوژی‌های جدید ارتباطی بحث روزنامه‌نگاری آنلاین، موبایلی و .. مطرح شد و به دنبال آن اقبال از روزنامه‌های کاغذی آن هم در کشور ما که به غیر از فروش آگهی و تبلیغات و سایر فعالیت‌ها موضوع جدیدی برای ارائه به مخاطب ندارند، کم شده است. بالا رفتن هزینه تمام شده خدمات روزنامه‌های کاغذی مثل کاغذ، جوهر، هزینه چاپ و... تنها مختص به ایران نیست. این موضوع در کشورهای غربی هم دیده می‌شود. خیلی از روزنامه‌ها و مجلات مطرح خارجی اعلام می‌کنند که بعد از این تنها نسخه دیجیتال منتشر خواهند کرد. متاسفانه روزنامه‌های ما با این واقعیت کنار نیامده‌اند که شاید زمانی چاپ روزنامه در کشور ما مقرون به صرفه نباشد.
او در ادامه افزود: زمانی که اپلیکیشن‌های فروش لوازم خانگی، لوازم دست دوم، املاک و ... پا به عرصه فعالیت می‌گذارند دیگر آگهی‌های روزنامه‌ها جذابیت نخواهد داشت. با وجود اینستاگرام و تلگرام نیازی به وجود رپورتاژ آگهی وجود نخواهد داشت. تمام رسانه‌های ما باید با این واقعیت کنار بیایند که یا با ضرر یا با ترفند‌های خاص اقتصادی مطالب‌شان را چاپ کنند. به جز این اتفاق دیگری نخواهد افتاد. از سال 92 و با روی کار آمدن دولت یازدهم در مصاحبه‌ها و نشست‌هایی که با معاون مطبوعاتی وقت داشتیم این موضوع را مطرح می‌کردیم که در آینده دولت توان پرداخت یارانه به مطبوعات را نخواهد داشت.
روزنامه تنها یک تریبون سیاسی نیست
گرانمایه‌پور با اشاره به انقباضی بودن بودجه سال 97 گفت: خیلی از سازمان‌هایی که محقانه باید حق خودشان از بودجه را داشته باشند، حالا دچار مشکل شده‌اند. مصرف مواد لازم برای چاپ مطبوعات در کشور ما تابعی از نرخ دلار است. از مرداد گذشته تا امروز دلار حدود 30 درصد افزایش داشته، پس به دنبال آن مواد مصرفی مطبوعات گران خواهد شد. راهبرد بیرون‌رفت روزنامه‌ها از بحران گرانی کاغذ و سایر مواد اولیه برای چاپ روزنامه، پرداختن به سبک‌های نو و پرداختن به تکنولوژی‌های نوین و همچنین مولتی مدیا کردن روزنامه‌ها بپردازند. یکی از دلایل زمینگیر شدن مطبوعات ما نداشتن ایده است. صاحبان امتیاز و گردانندگان روزنامه‌های ما بیشتر تفکر سیاسی دارند در حالی که روزنامه تنها یک تریبون سیاسی نیست بلکه یک تفکر اقتصادی است و اداره آن شم اقتصادی می‌طلبد و امروز باید با تغییرات روز به پیش رود.∎