صاحب‌خبر - رشد گردشگری جایگزین، سبب پیدایش بخش‌های متعدد بازار چون گردشگری داوطلبانه شده است. از تلاقی گردشگری و فعالیت‌های داوطلبانه، مفهومی به نام گردشگری داوطلبانه شکل می‌گیرد. این نوع خاص از گردشگری زیر چتر گردشگری پایدار قرار می‌گیرد و دوشادوش اهداف زیست‌محیطی و اجتماعی پیش می‌رود. یک گردشگر داوطلب کسی است که به صورت داوطلبانه و سازمان‌یافته برای کمک به کاهش فقر در برخی از گروه‌های جامعه بازسازی و احیای محیط‌زیست یا انجام تحقیقات اجتماعی و زیست‌محیطی در یک مقصد گردشگری به سفر مبادرت می‌ورزد. گردشگری داوطلبانه در اواخر قرن بیستم و با رشد چشمگیر سازمان‌های داوطلب و گردشگری بین‌المللی توسعه یافت. امروزه گردشگری انبوه با سرعت بیشتری در حال رشد بوده و گردشگران را در معرض فرهنگ دیگر کشور‌ها قرار داده است. در دهه هشتاد قرن بیستم، گردشگری مسئولانه و گردشگری پایدار جایگزین گردشگری انبوه شده‌ و تاکید رسانه‌ها بر اختلاف طبقاتی میان متمولان و نیازمندان، سبب شد سازمان‌های داوطلبانه متعددی پدیدار شده و به ارائه خدمات بپردازند. آگاهی روزافزون از مباحث زیست‌محیطی جهان، سازمان‌های داوطلب را بر آن داشت که جهت جذب نقدینگی به رقابت با یکدیگر برخیزند. در کتاب «تعطیلات داوطلبانه» که در سال 1987 به چاپ رسید، از 75 سازمان گردشگری داوطلبانه نام برده شده است که این رقم در سال 2003 به 275 عدد رسید. آنچه سبب شده درمدت زمان کوتاه این بخش توسعه یابد، رشد پروژه‌های داوطلبانه، تنوع مقاصد، طیف بازار‌های هدف و شمار بسیار سازمان‌های مربوطه (متصدیان تور‌های گردشگری وآژانس‌های خصوصی) بوده است. به دلیل تبلیغ داوطلبانه افراد مشهور در رسانه‌ها، این نوع سفرها طرفدار بسیاری یافته است، به علاوه به نظر می‌رسد طی 10سال اخیر، در فاصله یک ساله میان اتمام دوران دبیرستان و آغاز دانشگاه گردشگری داوطلبانه بسیار توسعه‌ یافته است و عموما جوانان از فاصله یک ساله میان اتمام دبیرستان، دانشگاه یا مرخصی شغلی جهت شرکت در کارهای مختلف، سفر و انجام کارهای داوطلبانه استفاده می‌کنند. متقاضیان گردشگری داوطلبانه بازارهای منحصربه‌فرد کوچک و جدیدی در صنعت گردشگری در حال شکل‌گیری است، گردشگری ماجراجویانه، گردشگری داوطلبانه و گردشگری بشردوستانه، نمونه‌هایی از تقاضای مصرف‌کنندگان تجارب اصلی گردشگری هستند. امروزه گردشگران بیشتری به دنبال کسب تجارب معنادارتری در تعامل با ساکنان مقصد هستند. آنها به دنبال فعالیت‌های آموزنده و تجربی به‌عنوان بخشی از برنامه سفر خود می‌گردند. دانشجویان و بازنشستگان دو گروه بزرگ شرکت‌کننده در گردشگری داوطلبانه هستند. گردشگری داوطلبانه منشأ تحول علی شعبانی، کارشناس گردشگری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «همان‌گونه که می‌دانیم در حقیقت همه فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد به نوعی داوطلبانه است و جنبه‌های خیرخواهانه و کمک به عموم مردم یا جامعه هدف خاص دارد. سازمان‌های مردم‌نهاد در جهان امروز یکی از سه محور اصلی در مدیریت جوامع هستند؛ دولت‌ها، مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد.» وی در ادامه یادآور شد: «در حوزه گردشگری و به‌ویژه در زمینه سازمان‌های مردم‌نهاد در کشور، تاکنون از گردشگری مسئولانه سخن گفته می‌شد. گردشگری مسئولانه به معنی احترام متقابل میزبان و میهمان، دست‌اندرکاران به هر دو گروه فوق و توجه و احترام مجموع آنها به ارزش‌ها و حفظ منابع مختلف اجتماعی و اقتصادی متعلق به نسل حاضر و آینده، به‌عنوان رکن اصلی فعالیت گردشگری است.» این کارشناس گردشگری با تاکید بر اینکه امروز از گردشگری داوطلبانه سخن گفته می‌شود، افزود: «مفهوم این نکته را می‌توان به‌طور خلاصه در سه مقوله مسئولانه، داوطلبانه و خیرخواهانه، خلاصه و تبیین کرد. در بعد داوطلبانه ناظر به تعامل و کمک و انتفاع متقابل طرفین میزبان و میهمان از ظرفیت‌های مختلف علمی، تخصصی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... است؛ یعنی یک دیدار با هدف گردشگری، علاوه‌بر رسیدن به اهداف خاص سفر به صورت گروهی یا فردی، می‌تواند منشأ تحول و خیر ماندگار و بنیان‌هایی در جهت توسعه پایدار باشد.» شعبانی با تاکید بر اینکه سابقه مفهوم گردشگری داوطلبانه در برخی کشورها به بیش از نیم قرن می‌رسد، اظهار داشت: «در ایران به تازگی روی این موضوع کار می‌شود و برخی سازمان‌های مردم‌نهاد با کمک سازمان‌های عمومی غیردولتی و مراکز علمی و دانشگاهی و بخش خصوصی گام‌هایی در این راستا آغاز کرده‌اند.» وی در ادامه یادآور شد: «سیاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و به‌طور کلی دولت، حمایت و پشتیبانی از فعالیت و گسترش سازمان‌های مردم‌نهاد است. در حقیقت سیاست کلی دولت که سپردن امور مردم به خودشان است این را اقتضا می‌کند و البته دولت امکان و توان رسیدگی به همه امور را ندارد و بر همین اساس به‌ویژه در حوزه اجتماعی، باید تکیه اصلی به سازمان‌های مردم‌نهاد باشد. منتها چارچوب فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد باید هماهنگ با سیاست‌های دولت و مبانی ارزشی و اصول مورد تایید نظام اسلامی و جامعه باشد. بدیهی است فعالیت‌های خارج از چارچوب نظام مورد تایید نیست.» حمایت کمرنگ از گردشگری داوطلبانه گردشگری داوطلبانه به‌عنوان یکی از روند‌های حائز اهمیت در صنعت گردشگری شناخته شده و روزبه‌روز بر سرعت رشد آن نیز افزوده می‌شود. منافع مالی این نوع خاص از گردشگری به سبب مدت اقامت طولانی قابل توجه است و چنانچه به صورت اصولی اجرا شود می‌تواند پتانسیل بالایی در بر جا گذاشتن اثرات مثبت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی از خود داشته باشد. اما متاسفانه برخلاف بسیاری از کشورها، این نوع خاص از گردشگری در ایران نه‌تنها در سطح گردشگری بین‌المللی بلکه در سطح گردشگری بومی و داخلی آن‌گونه که باید مورد توجه قرار نگرفته است. فقدان سازمان‌های مدیریت داوطلب برای هدایت، برنامه‌ریزی، بازاریابی و بازارسازی چنین اقداماتی به مهجور ماندن این بخش از بازار گردشگری افزوده است. ایران دارای سازمان‌های مردم‌نهاد فعال و تاثیر‌گذاری در حوزه‌های مختلف زیست‌محیطی، میراث فرهنگی، مسائل و موضوعات اجتماعی، کاهش فقر، توانمند‌سازی زنان و... است. گردشگری داوطلبانه می‌تواند با بازوان پرتوان خود به کمک سازمان‌های دولتی، مدنی و مردم‌نهاد آمده و علاوه‌بر یاری کردن آنها در تحقق وظایف و برنامه‌های خود در بین عموم جامعه به افزایش فرهنگ فعالیت‌های داوطلبانه بینجامد.∎​