سیاست‌های مختلف در زمینه کاهش سوزاندن گازهای همراه نفت نتوانسته اهداف کمی برنامه‌های سوم تا پنجم توسعه را محقق کند تا از این منبع غنی در کشورمان ارزش افزوده بیشتری را کسب کنیم.
به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع رسلانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، گازهای همراه نفت یکی از محصولات جانبی تولید نفت است که همراه با نفت خام از میادین نفتی استخراج می شود و قبل از ارسال نفت خام استخراجی به پالایشگاه طی عملیات یک مرحله ای یا چند مرحله ای از آن جداسازی می شود. گازهای همراه نفت یا جمع آوری شده و مورد استفاده قرار می گیرند یا سوزانده می شوند. علی رغم اینکه می توان از گازهای همراه نفت ارزش افزوده بیشتری کسب کرد ولی در کشورمان بخشی از این گازها سوزانده می شود. می توان اینگونه بیان کرد که منابع گازهای غنی شامل گازهای همراه نفت، گازهای کلاهک، سازندهای گازی و گازهای میادین مستقل گازی است که در بین این منابع بعد از گاز حاصل از میادین مستقل گازی، گازهای همراه نفت سهم بیشتری نسبت به گازهای کلاهک و سازندی دارد.

تغییرات گازهای همراه نفت وابسته به تغییرات تولید نفت
همچنین آمارهای تراز هیدروکربوری نشان می دهند که تولید گاز همراه نفت کشورمان در سال 92 معادل 76.34 میلیون متر مکعب در روز بوده است. البته دلیل اصلی تغییرات در حجم تولید این گازها ارتباط مستقیم با حجم نفت تولیدی است و روند تغییرات گازهای همراه نفت کاملا از روند تغییرات تولید نفت تبعیت می کند.
علاوه بر این، بررسی نسبت گازهای همراه نفت به نفت تولیدی که تا حدودی حاکی از تغییرات فشار مخزن است طی دوره زمانی 25 ساله از 21.8 متر مکعب در هر بشکه در سال 67 به 27.07 متر مکعب در هر بشکه در سال 92 رسیده است. به عبارت دیگر این نسبت به میزان 5.28 درصد در دوره زمانی 25 ساله افزایش داشته است که این موضوع گویای افزایش نفت تولیدی و کاهش فشار مخزن است.

افزایش نرخ متوسط تولید گازهای همراه نفت
البته تولید کل گازهای همراه نفت در سال های 75 تا 90 با نرخ متوسط سالانه 1.48 درصد افزایش داشته و در سال های 90 تا 92 با نرخ متوسط سالانه 14.26 درصد کاهش همراه بوده که دلیل اصلی این موضوع کاهش شدید صادرات و تولید نفت خام به جهت تشدید تحریم های غرب است.
همچنین میزان استفاده و سوزاندن گازهای همراه نفت طی دوره زمانی 75 تا 90 به ترتیب با نرخ متوسط 2.05 و 0.6 درصد افزایش و طی دوره زمانی 90 تا 92 نیز با نرخ متوسط سالانه به ترتیب 13 و 16.6 درصد کاهش داشته است.

بکارگیری از ظرفیت عملی بیشتر واحدهای NGL
بر این اساس، روند میزان استفاده و سوزاندن گازهای همراه نفت حاکی از این است که تغییرات آنها طی دوره زمانی 75 تا 88 مشابه روند تولید این گازها تغییر کرده است ولی در سال 89 علی رغم افزایش 2.8 درصدی میزان تولید گازهای همراه نفت نسبت به سال قبل، میزان سوزاندن این گازها کاهشی 10.4 درصدی داشته است. علت این موضوع بکارگیری از ظرفیت عملی بیشتر واحدهای NGL برای گازهای همراه نفت بوده است. مطابق با آمارهای موجود در سال 89 نسبت به سال 88 گاز سبک خروجی از واحدهای NGL استفاده کننده از گازهای همراه نفت 2.06 میلیون متر مکعب در روز افزایش داشته است. طی سال های 90 تا 92 تولید گازهای همراه نفت، گازهای سوزانده شده به ترتیب 26.5 و 30.4 درصد کاهش داشته است که علت آن کاهش در تولید نفت خام بویژه در منطقه فلات قاره بوده است.

عدم دستیابی به هدف کمی برنامه سوم توسعه
مقایسه عملکرد و اهداف برنامه های توسعه کشور در زمینه سوزاندن گازهای همراه نفت نشان می دهد که طی برنامه های سوم و چهارم توسعه شرکت ملی نفت ایران نتوانسته اهداف برنامه را محقق کند ولی در سه سال اول برنامه پنجم توسعه به دلیل کاهش تولید نفت هدف برنامه تامین شده است. همچنین در برنامه سوم توسعه نیز مقرر بود تا میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده از 29 میلیون مکعب در روز در سال 78 به 13 میلیون متر مکعب در روز در سال 83 برسد اما عملکرد شرکت ملی نفت ایران طی دوره زمانی 79 تا 83 نشان می دهد که میزان گازهای نفت سوزانده شده از 29 میلیون متر مکعب در روز در سال 78 به 39.6 میلیون متر مکعب در روز رسیده است. به عبارت دیگر مطابق برنامه سوم طی دوره زمانی 79 تا 83 میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده بایستی 16 میلیون متر مکعب در روز کاهش می یافت ولی در عمل طی این سال ها میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده 10.6 میلیون متر مکعب در روز افزایش یافته است. دلیل این موضوع را می توان تغییرات تولید نفت خام و بهره برداری از پروژه های جمع آوری گازهای همراه نفت سوزانده شده دانست.
عدم دستیابی به هدف کمی برنامه سوم توسعه در سال پایانی اش موجب شد تا در آغاز برنامه چهارم توسعه بر اساس وضعیت گازهای همراه نفت سوزانده شده در سال 83، هدف کمی سال اول برنامه چهارم توسعه در سال 84 نسبت به هدف کمی در سال 83 بیشتر شود.

جایگاه ششم ایران در سوزاندن گازهای همراه نفت
بنابراین مشاهده می شود سیاست های دولت های مختلف در زمینه کاهش سوزاندن گازهای همراه نفت نتوانسته اهداف کمی برنامه های سوم تا پنجم توسعه را محقق کند. به نحوی که در برنامه های سوم و چهارم عملکرد دولت در جهت معکوس اهداف برنامه بوده و در سه سال اول برنامه پنجم نیز به خاطر کاهش در تولید نفت اهداف برنامه تا حدودی تحقق یافته است. بنابراین روشن است محدودیت هایی فراتر از ناکارآمدی دولت ها یا مدیریت شرکت ملی نفت ایران در میان بوده است که پس از گذشته 15 سال از برنامه ریزی کلان برای جمع آوری گازهای همراه نفت همچنان این مساله به قوت خود باقی است.
ایران در میان کشورهای منطقه در سال 2012 بیشترین میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده را داشته است. البته بررسی ها در دوره زمانی 2007 تا 2012 نشان می دهد این گازها در کشورهای عربستان سعودی، قطر، الجزایر، لیبی و قزاقستان طی این دوره کاهش و در کشورهای ایران، عراق، مصر و عمان افزایش یافته است.
آمارها نشان می دهد ایران در بین منطقه چشم انداز از لحاظ سطح در رده اول و از لحاظ شدت سوزاندن گازهای همراه نفت در رده چهارم قرار دارد. همچنین در بین کشورهای جهان نیز بر اساس این دو معیار به ترتیب در رده پنجم و ششم قرار دارد. بنابراین عملکرد ایران در رابطه با کاهش سوزاندن گازهای همراه نفت در سطح منطقه و جهانی قابل قبول نیست.
البته ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی برنامه های ملی در حوزه های کلیدی و اولویت دار کشور خود این موضوع را قرار داده است که یکی از آنها برنامه ملی مواد شیمیایی و کاتالیست های حوزه نفت اعم از توسعه فناوری در حوزه جمع آوری، تصفیه و استفاده از گازهای فلر را شامل می شود.
انتهای پیام/25