محمد مساعد: بودجه سال 97 به مجلس رسيد. روز گذشته رئيس‌جمهور روحاني، در مجلس شوراي اسلامي حاضر شد تا طبق روال معمول، دولتش در مهلت قانوني، لايحه بودجه سال 97 را براي بررسي و تصويب در اختيار مجلس قرار دهد. بررسي جامع و کامل بودجه سال 97 نيازمند زمان بيشتري است و در آينده بيشتر به آن خواهيم پرداخت، اما شايد مهم‌ترين نکته در بودجه سال آينده تعريف هزينه‌هاي خارج از عرف براي صندوق توسعه ملي است؛ صندوقي که در دولت اول اصلاحات با خون دل رئيس‌جمهور وقت ايجاد شد تا سرمايه‌اي براي نسل‌هاي آينده ايران گردآوري کند. خاتمي يک‌بار در مجلس از سرخ‌نگه‌داشتن صورت دولت با سيلي در هنگامه نبود ارز براي پرداخت بدهي‌ها سخن گفته بود. صندوق ذخيره‌اي که با سختي فراوان ايجاد شده بود، به گفته احمد توکلي در دوران احمدي‌نژاد جاروشده تحويل دولت جديد داده شد. آن زمان بود که ديگر اهميت صندوق ذخيره ارزي که بعدها صندوق توسعه ملي نام گرفت، براي همگان روشن شده بود و دست‌ بردن به آن براي هزينه‌هاي جاري خط قرمز افکار عمومي تلقي مي‌شد. اكنون، در بودجه سال 97 گويي قرار است بدعت احمدي‌نژاد به قانون تبديل شود و از پرداخت به صداوسيما تا پرداخت پاداش بازنشسته‌هاي آموزش‌وپرورش از جيب صندوق توسعه ملي انجام شود؛ اقدامي که يقينا با واکنش منفي کارشناسان روبه‌رو خواهد شد. بودجه کلي سال 97 از لحاظ منابع و مصارف با رشدي سه‌‌درصدي نسبت‌به سال 96، روي رقم هزارو 194 هزار ميليارد تومان بسته شده است. منابع بودجه عمومي دولت از لحاظ درآمدها و واگذاري دارايي‌هاي سرمايه‌اي و مالي و مصارف بودجه عمومي دولت، از حيث هزينه‌ها و تملک دارايي‌هاي سرمايه‌اي و مالي در سال آينده بيش از 368 هزار ميليارد تومان خواهد بود که رشدي شش‌درصدي را در مقايسه با سال جاري دارد. درآمد اختصاصي وزارتخانه‌ها نيز در سال آينده، 56.8 هزار ميليارد تومان خواهد بود که رشدي 9درصدي را نسبت به سال جاري تجربه خواهد کرد. بودجه شرکت‌هاي دولتي، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعي وابسته به دولت از لحاظ درآمدها و ساير منابع تأمين اعتبار و از حيث هزينه‌ها و ساير پرداخت‌ها در سال 97 بالغ بر 813 هزار ميليارد تومان است که يك درصد بيشتر از بودجه سال 96 خواهد بود. همچنين سال آينده در همين حساب و کتاب اوليه 80 هزار ميليارد تومان کسري عملياتي دارد. اين درحالي است که تجربه نشان داده كه به‌دليل بيش برآوردي‌هاي درآمدها هر سال ميزان کسري‌ها بيشتر از ارقام برآورد شده است.

خداحافظی با سازمان هدفمندی یارانه‌ها
یکی از تغییرات بسیار مهم سال آینده بر اساس لایحه پیشنهادی دولت، تغییرات موضوعی و ساختاری سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها خواهد بود. بر این اساس، در سال 97 سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها ضمن تغییر نام به صندوق رفاه اجتماعی و اصلاح اساسنامه از نظر موضوع، ساختار و دیگر ابعاد برای انجام مأموریت جدید تحت نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار خواهد گرفت و اموال و دارایی‌های سازمان مزبور به صندوق رفاه اجتماعی تعلق خواهد داشت. اصلاح اساسنامه صندوق یادشده به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید. این سازمان از نظر دخل‌وخرج نیز شاهد تغییرات زیادی خواهد بود. بر اساس لایحه پیشنهادی دولت، خالص وجوه ناشی از اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌ها و ردیف‌های یارانه‌ای قانون بودجه برای سال آینده، 37 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده که 23 درصد کاهش را نسبت به سال جاری نشان می‌دهد. همچنین از تغییرات بسیار مهم صورت‌گرفته در مصارف این سازمان، کاهش 30درصدی پرداخت یارانه نقدی و غیرنقدی خانوارها از 33 هزار میلیارد تومان به 23 هزار میلیارد تومان است. اگرچه هنوز مشخص نیست این کاهش پرداختی در یارانه‌های نقدی اعمال خواهد شد یا یارانه‌های غیرنقدی، اما به‌ نظر می‌رسد احتمالا در سال آینده شاهد حذف یارانه نقدی تعداد زیادی از خانوارهای برخوردارتر باشیم. همچنین پیش‌بینی شده هفت هزار میلیارد تومان از وجوه ناشی از اجرای قانون هدفمندی، صرف کاهش فقر مطلق در خانوارهای هدف از طریق افزایش پرداخت به خانوارهایی با درآمد کمتر از خط حمایتی کمیته امداد امام‌خمینی(ره) و سازمان بهزیستی کشور شود و سه‌هزارو 300 میلیارد تومان آن نیز صرف یارانه نان و خرید تضمینی گندم شود. همچنین سه‌هزارو 700 میلیارد تومان از این وجوه، صرف کاهش سهم هزینه‌های مستقیم سلامت مردم، ایجاد دسترسی عادلانه مردم به خدمات بهداشتی و درمان و کمک به تأمین هزینه‌های تحمل‌ناپذیر درمان، پوشش دارو و درمان بیماران خاص و صعب‌العلاج خواهد شد. در لایحه بودجه سال آینده مقدار وام ازدواج روی همان 10 میلیون تومان با بازپرداخت چهارساله سال جاری ثابت مانده و میزان جریمه مشمولان غایب برای صدور کارت معافیت نظام وظیفه نیز تغییری نکرده است. بااین‌حال میزان پرداخت وام قرض‌الحسنه در کمیته امداد از دوهزارو صد میلیارد تومان به هزارو 400 میلیارد تومان کاهش خواهد یافت و این مقدار در بهزیستی نیز با کاهشی 33درصدی، از 900 میلیارد تومان به 600 میلیارد تومان خواهد رسید.

---------------------------------
صندوق توسعه ملی، هم ضربه‌گیر هم قلک!
درحالی‌که صندوق توسعه ملی ایران به‌عنوان صندوق ذخیره ارزی با هدف تبدیل بخشی از عواید ناشی از فروش نفت و گاز و میعانات گازی و فراورده‌های نفتی به ثروت‌های ماندگار، مولد و سرمایه‌های زاینده اقتصادی و نیز حفظ سهم نسل‌های آینده از منابع نفت و گاز و فراورده‌های نفتی تشکیل شده و همواره یکی از مهم‌ترین انتقادات به دولت سابق دست‌درازی به این صندوق بود. به ‌نظر می‌رسد در بودجه سال آینده صندوق توسعه ملی هم نقش ضربه‌گیر و هم نقش قلکی برای پوشش هزینه‌های غیرمرتبط را خواهد داشت. در بودجه سال آینده سقف منابع حاصل از ارزش صادرات نفت، میعانات گازی و خالص صادرات گاز حدود 96 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده و قیمت نفت نیز بر اساس بشکه‌ای 55 دلار و با نرخ تسعیر ارز هر دلار سه‌هزارو 500 تومان محاسبه شده است که به گفته برخی از کارشناسان کمی خوش‌بینانه است. نکته اینجاست که در بند ج تبصره یک لایحه بودجه اشاره شده چنانچه منابع دولت از محل صادرات نفت، میعانات گازی و خالص صادرات گاز در سال 97 کمتر از 101 هزار میلیارد تومان شود، به دولت اجازه داده می‌شود از محل 50 درصد منابع حساب ذخیره ارزی برای تأمین مابه‌التفاوت حاصل‌شده اقدام کند. به‌این‌ترتیب صندوق توسعه ملی نقش ضربه‌گیر را برای پوشش آثار نوسان قیمت نفت خواهد داشت و از هم‌اکنون مشخص است که به احتمال بسیار زیاد در سال آینده اجازه‌ای که دولت به کمک این بند از مجلس خواهد گرفت، اجرائی خواهد شد. به جز این، صندوق توسعه ملی سال آینده شاهد رشد 152درصدی برداشت‌ها برای مصارفی خواهد بود که به‌نظر می‌رسد ارتباطی با اساسنامه این صندوق ندارند. همانند سال گذشته صداوسیما صد میلیون دلار از صندوق توسعه ملی دریافت خواهد کرد، مسئله‌ای که پیش‌از‌این نیز حاشیه‌هایی را در مجلس شورای اسلامی به همراه داشت. اسفند سال گذشته محمود صادقی، در صحن علنی مجلس شورای اسلامی خطاب به علی لاریجانی خواستار شفاف‌سازی درباره اذن مقام معظم رهبری درباره برداشت از صندوق توسعه ملی برای صداوسیما شده بود و رئیس مجلس نیز در پاسخ گفته بود به‌عنوان رئیس مجلس در حاشیه لایحه [بودجه سال 96‌]
نوشته بودم خلاف قانون است؛ اما بعد آقایان گفتند ممکن است مقام معظم رهبری اجازه بدهد و بنده دراین‌باره سؤال کردم و بعد از مدتی دفتر مقام معظم رهبری بیان کردند تا سطوحی می‌توانید این کار را انجام دهید؛ بنابراین اذنی دراین‌باره داده شد. به جز صد میلیون‌دلاری که از صندوق ذخیره به صداوسیما پرداخت می‌شود، هزارو 300 میلیون دلار نیز برای تقویت بنیه دفاعی کشور و جمعا 600 میلیون دلار نیز برای طرح‌های آبیاری تحت فشار، سامانه‌های نوین آبیاری، طرح‌های آب‌رسانی روستایی و توسعه شبکه‌های آن برداشت خواهد شد. در لایحه بودجه، برداشت 150 میلیون ‌دلار برای مقابله با ریزگردها و دو هزار میلیون‌ دلار برای بهبود محیط زیست، آبخیزداری و ساماندهی پسماندهای کل کشور، صد میلیون دلار برای کمک به ساماندهی بافت‌های فرسوده و بازسازی مناطق آسیب‌دیده از زلزله و 350 میلیون دلار برای توسعه حمل‌ونقل ریلی از صندوق توسعه ملی دیده می‌شود. همچنین برای توسعه مکران که به گفته ابوذر ندیمی، مشاور ارشد سازمان برنامه و بودجه با دستور مقام معظم رهبری اهمیت ویژه‌ای یافته، صد میلیون دلار از صندوق توسعه برداشت خواهد شد. در‌این‌بین شاید عجیب‌ترین مورد برای برداشت از صندوق توسعه ملی برداشت هزارو شش میلیون‌‌دلاری از صندوق برای کمک به تسویه بدهی پاداش پایان خدمت بازنشستگان وزارت آموزش‌وپرورش باشد که به‌ نظر می‌رسد با هیچ وصله‌ای به وظایف و اهداف صندوق توسعه ملی نمی‌چسبد. سعید نائینی، اقتصاددان، دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: برداشت از حساب صندوق توسعه ملی خلاف فلسفه وجودی صندوق است. صندوق به وجود آمده است که اقتصاد ایران را اصلاح کند، از نظر تنظیم روابط ارز و ریال و این برداشت‌ها خلاف آن فلسفه است. این مسئله باعث می‌شود بقیه سیاست‌های دولت هم خیلی مؤثر نباشند. اگر مجلس بخش برداشت از صندوق توسعه ملی را تصویب نکند، دولت نیز نمی‌تواند آن را برداشت کند. بنابراین به مجلس توصیه می‌کنم که در زمان تصویب قانون بودجه به اساسنامه صندوق توسعه ملی توجه کند.

---------------------------------
تلاش برای افزایش قیمت‌ها
در لایحه بودجه پیشنهادی سال 97، وزارت نیرو از طریق شرکت‌های آبفای شهری سراسر کشور مکلف شده علاوه بر دریافت نرخ آب‌بهای شهری، به ازای هر مترمکعب فروش آب شرب مبلغ 20 تومان از مشترکان آب دریافت کند که نسبت به سال گذشته افزایشی 33درصدی را نشان می‌دهد. همچنین عوارض موضوع ماده 5 قانون حمایت از صنعت برق کشور، به ازای هر کیلووات ساعت، شش تومان خواهد بود که افزایشی 20درصدی نسبت به سال گذشته خواهد بود. همچنین بر اساس جدول 5 لایحه بودجه سال 97، پیش‌بینی شده دولت هزارو 300 میلیارد تومان از افزایش 20درصدی قیمت گازوئیل درآمد داشته باشد؛ افزایش قیمتی که البته هر سال در بودجه دیده می‌شود، اما در عمل اجرائی نمی‌شود. همچنین بر اساس تبصره 18 لایحه بودجه، به دولت اجازه داده شده با هدف اجرای برنامه اشتغال گسترده و مولد با تأکید بر اشتغال جوانان، دانش‌آموختگان دانشگاهی، زنان و اشتغال حمایتی، 17.4 هزار میلیارد تومان از منابع حاصل از مابه‌التفاوت قیمت حامل‌های انرژی را در سال 97 نسبت به قیمت این حامل‌ها در سال 96 هزینه کند.

---------------------------------
نفت ۵۵ دلاری و ارز ۳۵۰۰ تومانی
بر اساس بخشی از این لایحه، منابع عمومی بودجه، 368 هزار میلیارد تومان و درآمدهای مالیاتی و گمرکی و سایر 193 هزار میلیارد تومان است. همچنین قیمت نفت در لایحه بودجه بر اساس بشکه‌ای 55 دلار و با نرخ تسعیر ارز هر دلار سه‌هزارو 500 تومان محاسبه می‌شود. هزینه‌های جاری دولت در لایحه بودجه با رشد 8.9 درصدي همراه بوده و طرح‌های عمرانی با 15 درصد کاهش و طرح‌های تملک دارایی مالی با 44.8 درصد افزایش همراه است. همچنین در این لایحه، بودجه وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال آینده معادل هزارو 419 میلیاردو ۶۲۵ میلیون تومان برآورد شده که نسبت به بودجه مصوب آن در سال گذشته، حدود ۲۱ درصد کاهش یافته است. بر اساس این لایحه بودجه مختص به وزارت صنعت، معدن و تجارت معادل هزارو ۴۱۹ میلیاردو ۶۲۵ میلیون تومان برآورد شده است. دولت در لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ بودجه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و دستگاه‌های زیرمجموعه را ۳۲هزارو ۵۶۰ میلیارد تومان پیشنهاد کرد. بر اساس خلاصه بودجه دستگاه‌های اجرائی در سال ۱۳۹۷ مجموع بودجه پیشنهادی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و دستگاه‌های تابعه این وزارتخانه، هم در بخش اعتبارات هزینه‌ای و هم در بخش تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ۳۲هزارو ۵۶۰ میلیاردو ۵۷۰ میلیارد تومان تعیین شده است. همچنین مالیات بر مصرف و فروش سیگار در سال آینده بر اساس لایحه تقدیمی بودجه ۹۷ از سوي دولت به مجلس شورای اسلامی برآورد شده است. براین‌اساس مالیات بر مصرف‌ سیگار 13 درصد بیشتر شده است. بر اساس لازم‌الاجرانبودن قانون ممنوعیت برخی کالاهای غیرضرور مصوب شهریور سال ۱۳۷۴ و مجازبودن تأمین کسری سیگار از طریق واردات، مالیات بر فروش سیگار برای سال آینده معادل ۵۳۴ میلیاردو ۳۰۱ میلیون تومان برآورد شده است. همچنین مالیات بر مصرف سیگار معادل هزارو 486 میلیارد تومان در نظر گرفته شده است.

---------------------------------
خودکفایی در استقراض
در لایحه بودجه سال آینده سقف تسهیلات تأمین مالی خارجی (فاینانس) برای طرح‌ها 30 میلیارد دلار خواهد بود که نسبت به سال گذشته کاهشی 40 درصدی را نشان می‌دهد. از دیگر سو دولت اجازه می‌خواهد تا سقف 26 هزار میلیارد تومان اوراق مالی اسلامی ریالی برای طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای (طرح‌های عمرانی) نیمه‌تمام منتشر کند که افزایشی 30 درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. همچنین شهرداری‌های کشور و سازمان‌های وابسته اجازه خواهند داشت هشت هزار میلیارد تومان اوراق مالی اسلامی ریالی منتشر کنند که 60 درصد بیشتر از سال گذشته خواهد بود. مجموعا در لایحه پیشنهادی دولت، انتشار 73 هزار میلیارد تومان اوراق مالی اسلامی، ازجمله اسناد خزانه ریالی پیش‌بینی شده است. نکته قابل‌توجه و البته تا حدودی ترسناک این است که دولت در لایحه بودجه 97 پیشنهاد کرده است که معادل پنج هزار میلیارد تومان اوراق مالی اسلامی برای بازپرداخت اصل و سود اوراق سررسید در سال 1397 منتشر کند. به عبارت دیگر دولت برای پرداخت بدهی‌های قبلی خود مجبور شده بار دیگر از طریق این اوراق استقراض کند و مشخص نیست این چرخه بدهی چه سرانجامی برای این دولت و دولت‌های آینده خواهد داشت. همچنین دولت در لایحه بودجه پیش‌بینی کرده است درآمدش از مالیات‌ها به 128 هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کند که 10 درصد بیشتر از پیش‌بینی سال 96 است. این در حالی است که از 59 هزار میلیارد تومان مالیاتی که باید در شش‌ماهه اول سال جاری وصول می‌شده، 43 هزار میلیارد تومان محقق شده و دولت نیز با توجه به شرایط اقتصادی کشور در زمینه وصول مالیات بااحتیاط عمل می‌کند. سقف معافیت‌های مالیاتی مواد (84)، (57) و (101) قانون مالیات‌های مستقیم نیز در سال آینده مشابه سال جاری خواهد بود.