امینی درباره مساله پژوهش در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی گفت: مساله اصلی پژوهش در حوزه ادب انقلاب اسلامی، خطایی است که در حوزه پژوهش در این زمینه وجود دارد که به دانشگاهها و علوم حوزوی نیز ورود کرده است؛ به‌عبارت دیگر، عموم دانشگاهیان و حوزویان تصور می‌کنند که پژوهش به معنای گرد‌آوری مطالب از کتابخانه‌ها و به‌ویژه دنیای اینترنت است که در نهایت در قالب پایان‌نامه‌های دانشگاهی به استادان دانشگاهی ارائه میشود و آن‌ها نیز که معمولا در این امر سهل‌انگار شده و توجه دقیقی به پژوهش ندارند می‌پزیرند؛ این در حالی‌است که ماجرای پژوهش ویژه‌تر از آن است که دانشگاهها این‌گونه با آن برخود می‌کنند.
این نویسنده با انتقاد از بی‌توجهی برخی از استادان به معیار‌های اصیل پژوهش ادامه داد: در حوزه پژوهش، اگر پرسش و نظریه‌ای نداشته باشیم متوجه نمی‌شویم که کجا بودیم و به کجا می‌رویم؛ با توجه به این موضوع، اصلا نمی‌توانیم تصمیم درست برای پژوهش اتخاذ کنیم.
به گفته امینی، آیا در مدارس و یا در حوزه‌های علمیه پژوهش جایگاهی دارد؟ آیا به دانش‌آموز مجوز اظهار نظری غیر از آنچه در کتاب‌های درسی، چه درست و یا چه غلط، داده میشود؟ جواب این سوال‌ها منفی است؛ چراکه دانش‌آموز اصلا چنین خواسته‌ای ندارند و البته شرایط هم برای این وضعیت فراهم نشده است. متاسفانه نظام آموزش ما مبتنی بر گفته اشخاص مختلف علمی و ارزیابی دانش‌آموزان نیز بر همان پایه و اساس است، به‌عبارت دیگر اگر دانش‌آموزی بخواهد پاسخ سوال‌های امتحانی را با ادبیاتی غیر از آنچه در کتاب درسی آمده بدهد با جریمه و کم شدن نمره از سوی آموزگار خود مواجه میشود. این‌گونه دانش‌آموز را مجبور به حفظ عینی کلمات و واژه‌ها می‌کنند و جای کاری برای تراوش ذهن آن کودک و یا نوجوان نمی‌گذارند؛ چراکه اصلا دیدگاه پژوهشی در نظام آموزشی کشور ما وجود ندارد.
دلیل وجود ادبیات انقلاب فقط دلبستگی نیست
خالق «لبخند سعدی» در ادامه افزود: دلیل وجود ادبیات انقلاب، دلبستگی ما به آن یا سفارش نظام حکومتی نیست؛ اما ادبیات انقلاب بسیار گسترده‌تر از آن است که قابل تصور باشد. دوران انقلاب و دفاع مقدس حتی اگر دوران درخشانی برای ادبیات ایران هم نباشد، حداقل تکه جدا نشدنی از تاریخ کشور ماست. دوران انقلاب و دفاع‌مقدس برای تمامی مردم ایران، حتی آنانکه در بطن شکل‌گیری انقلاب نبودند و برایشان خیلی ملموس یا مهم نیست، ارزشمند و تاثیرگذار است. مگر میشود شاعری را یافت که نشانه‌ای از ارزش‌های مردمی درون اشعارش دیده نباشد؟ دوران انقلاب یکی از ارزش‌های مهم مردمی است که نمی‌توانیم آن را کنار بگذاریم؛ بلکه باید روز‌به‌روز آن را تقویت کنیم. شخصی که خود را هنرمند می‌داند؛ اما توجهی به ارزش‌های مردمی ندارد، هنرمند نیست. بی‌توجهی به اعتقادات و ارزش‌های مردمی ستیز با آن‌هاست. آدمی حتی اگر دین هم نداشته باشد به اعتقادات اجتماعی احترام می‌گذارد.
آیا شعر انقلاب، ساخته خواسته‌های شخصی است؟
امینی با طرح پرسشی درباره وجود گونه ادبی «شعر انقلاب اسلامی» ادامه داد: ایا ما اساسا گونه شعری با عنوان «شعر انقلاب اسلامی» داریم؟ یا اینکه چنین گونه‌ای از شعر تنها ساخته خواسته‌های شخصی ماست که دوست‌دار انقلاب هستیم؟ اگر چنین ادبیاتی شکل گرفته آیا به انتخاب مولفان ادبیات بوده یا به سفارش نظام حکومتی شکل‌گرفته است؟ آیا طی گذشت 40 سال از انقلاب اسلامی شعر و ادبیات آن تغییر نکرده و یا ثابت مانده است؟ یعنی آیا اندیشه‌های «سلمان هراتی» در افکار دیگر شاعران هم وجود دارد؟ اگر چنین بوده، آیا در جهت رشد حرکت داشته و یا خلاف جهت رشد ادبیات انقلاب بوده است؟ آیا می‌توانیم آثار انقلاب را به دو دسته طبیعی به معنای بیان واقعیات انقلاب و دسته مدافع انقلاب تقسیم کنیم؟
این شاعر گفت: وقتی می‌گوییم شعر و ادبیات انقلاب اسلامی آیا به لحاظ ساحت‌ها و قالب‌ها فراروی داشتیم؟ آیا گسترده‌تر شده و یا محدود‌تر شده است؟ سوال‌های مطرح شده برای پژوهش در شعر انقلاب اسلامی اولویت دارد. چراکه برای شناخت و ترسیم راه آینده ادبیات انقلاب لازم و ضروری است.
پژوهش از تحریف پیشگیری می‌کند
امینی با تاکید تاثیر پیشگیرانه پژوهش از تحریف گفت: پژوهش در حوزه‌های ادبی از تحریف جلوگیری می‌کند؛ به‌عنوان مثال، چرا جوانان ما با کمترین مهمات جنگی و کمترین اموزش‌های لازم به رویارویی با نیروهای ارتش زرهی عراق می‌‌رفتند؟ پاسخ به این سوال‌ها با پژوهش در ادبیات می‌تواند به دست آید. پژوهش شعر انقلاب می‌تواند ارزش‌های انقلاب و بازتاب‌های آن در ادبیات و شعر بیان کند.
شاعر «دلقک و شاعر دربار» افزود: یکی از مشکلاتی که پژوهش در ادبیات کشور ما دارد این است که اگر یک نفر یک نظری را، چه درست و چه غلط، ارائه کند، تا سال‌های سال آن نظر میان دانشگاهیان و اهالی نظر نهادینه میشود؛ مثال این موضوع نظری است که درباره قیصر امین‌پور در دوره‌ای مطرح بود. این نظر تا سال‌های طولانی در هر پژوهشی درباره قیصر مشاهده می‌شد. متاسفانه بسیاری از آن‌هایی که به پژوهش می‌پردازند خود فکر نمی‌کنند و تصمیم درست نمی‌گیرند؛ چراکه مدام سعی میشود از افکار دیگران استفاده کنند. این درحالی است که شاید اشخاصی که آن افکار را داده‌اند امروزه پشیمان و نظرشان تغییر کرده باشد.
شعر در ایران پیش از اسلام دینی بوده است
امینی با اشاره به جریان شکل‌گیری شعر انقلاب گفت: پس از انقلاب عده‌ای از جوانان در حوزه هنری جمع شدند و شروع به کار در عرصه شعر انقلاب کردند. در این شرایط عده‌ای می‌گفتند که این جوانان سعی دارند با وارد ساختن مطالب مذهبی در شعر تغییر و تحولی ایجاد کنند اما شکست می‌خورند. اما دیدیم که شد. همان موقع هم کدام شاعر را می‌توانستیم بیابیم که متون دینی در اشعارش نماد نداشته باشد؟ اساسا شعر ایران پیش از اسلام نیز شعر دینی بوده است.
وی افزود: جریان شعر انقلاب اسلامی ادامه منطقی شعر فارسی است. با این تفاوت که شاعران کهن شعر فارسی انسانی را می‌آفریدند که سراپا پاکی و شجاعت باشد و تا آخرین توان خود پای حمایت از سرزمین خود می‌ایستد؛ اما در دوران انقلاب و دفاع مقدس ما در واقعیت با چنین انسان‌هایی روبه‌رو شدیم؛ به‌عنوان مثال مادری که هر سه فرزند خود را تقدیم انقلاب و دفاع مقدس کرده است قصه و داستان نیست. واقعیت محض است. شعر حماسی که کارش آفرینش اغراق است در بیان این واقعیات در بسیاری از موارد عقب می‌ماند و از بیان دلاوری‌های انسان‌های قهرمان دافع مقدس عاجر است. دوران دفاع مقدس با هیچ دوره تاریخی ما قابل مقایسه نیست و همین موضوع ما را ملزم به پژوهش می‌کند.
«مگر انقلاب ما شعر هم دارد؟»!
سنگری در ادامه با تعریف پژوهش متقن گفت: اگر پژوهش را تلاشی عالمانه، روشمندانه و فرایندی برای دستیابی به یک مساله بدانیم باید به چند عنصر توجه داشته باشیم؛ زیرا هرکسی که بخواهد در زمینه‌ای به‌ویژه موضوعات هنری پژوهش کند باید به چهار عنصر مهم توجه ویژه داشته باشد. نخستین عنصر لازم برای انجام پژوهش داشتن دانش کافی برای آن است. هنگامی که دانش کافی و پایه یک موضوع را نداریم نباید برای پژوهش به آن حوزه وارد شویم. متاسفانه این مساله آفتی است که روزگار پژوهشی در کشور ما با ان گره خورده است؛ در حالی‌که اصلا نباید به افرادی که دانش حداقلی لازم برای انجام پژوهش را ندارند اجازه ورود داد؛ اما متاسفانه این روزها همه مردم در اکثر زمینه‌ها صاحب نظر هستند و روی آن پافشاری نیز دارند.
این استاد دانشگاه با اشاره به ویژگی‌های پژوهشگر فزود: کسی که می‌خواهد پژوهشی را آغاز کند باید از حداقل دانش لازم در آن موضوع بهره‌مند مانوس. و با آن موضوع به‌عنوان یکد دغدغه زندگی کرده باشد, علاوه بر این باید بینش و بینش‌مند باشد تا نگاه دقیق به موضوعات مختلف را داشته باشد. علاوه بر این باید به معنای صداقت و انصاف هم داشته باشد؛ چرا که باید حقیق را در پژوهش‌های خود ارائه کند نه آنچه مورد علاقه شخصی‌اش است. به‌عنوان مثال برخی از دانشجویانی که می‌خواهند درباره شعر انقلاب کار کنند هنگام مراجعه به استادان دانشگاهی خود با این سوال از جانب آن‌ها مواجه می‌شوند که «مگر ما انقلاب، شعر هم دارد؟»
باید ضرورت پژوهش ادبیات انقلاب را درک کنیم
سنگری در ادامه با تاکید بر اهمیت پژوهش در ادبیات انقلاب گفت: باید ضرورت پژوهش در ادبیات انقلاب را درک کنیم؛ چراکه برخی‌ها معتقدند برای پژوهش در این زمینه باید اجازه دهیم حداقل یک سده از ادبیات انقلاب عبور کند، بعد به بررسی آن بپردازیم؛ اما چنین کاری می‌تواند به فراموشی ادبیات انقلاب اسلامی منجر شود. باید همانطور که درباره مسائل اقتصادی تحلیل و بررسی‌های لحظه‌به‌لحظه صورت می‌گیرد، در حوزه ادبیات انقلاب هم تحلیل و بررسی وجود داشته باشد. امروزه نباید اجازه دهیم که زمان بدون بررسی‌های ادبیاتی ما عبور کند؛ چراکه آنچنان سرعت تغییر و تحول همه چیز زیاد است که لحظه به لحظه باید ادبیات را تحلیل و بررسی کنیم و برای آن تصمیم‌های درست بگیریم.
این پژوهشگر حوزه ادبیات ادامه داد: ادبیات انقلاب کشور ما نباید فرصت حضور و آفرینندگان آثار انقلابی را از دست بدهد؛ چراکه اگر آن‌ها دیگر در بین ما نباشند نمی‌توانیم آثار تولیدی آن‌ها را به خوبی بشناسیم. هنگامی که خودشان در دسترس باشند امکان گفت‌وگو با آن‌ها فراهم است و ما این‌گونه می‌توانیم درک بهتر و درستی از آثارشان داشته باشیم.
هوشیار باشیم ادبیات دفاع مقدس را از دست ندهیم
به گفته سنگری، یکی دیگر از مفاهیم مهمی که برای پژوهش لازم است، عناصر زیبایی‌شناسی است. عناصر زیبایی‌شناسی آثار هنری به‌ویژه در شعر که به فهم متن شعر به ما کمک می‌کند، نباید مورد عفلت قرار گیرد. از طرفی دیگر پژوهشگر برای انجام پژوهش خود باید ابتدا بداند با کدام عرصه پژوهشی روبه‌رو است؛ مثلا با عرصه ادبیات دفاع مقدس روبرو است. اگر به این عرصه نپردازد و انچنان که شایسته است رسیدگی نکند، بخشی از ادبیات امروزمان را از دست می‌دهیم. همانطور که بسیاری از فرهنگ ادبیاتی خود را با سهل‌انگاری و بی‌توجهی به پرداخت‌های ادبی از دست داه‌ایم. به‌عنوان مثال ما در دوران هشت سال دفاع مقدس موضوعات گوناگونی داریم که می‌توانیم به آن‌ها رسیدگی کنیم.
این پژوهشگر با تاکید بر لزوم توجه به زوایای پنهان دفاع مقدس در عرصه پژوهش افزود: یکی از این موضوعات، لباس‌نوشته‌هایی است که رزمندگان ما در دوران دفاع مقدس انجام می‌دادند. اما این موضوع که بخشی از ادبیات دفاع مقدس ما بود با بی‌توجهی ادبیات به آن، فراموش شد. موضوعات بسیار دیگری همانند این موضوع مثل پوتین نوشته‌ها، میثاق نوشته‌ها، دشت نوشته‌ها و بسیاری از موضوعات دیگر هست که به ان نپرداخته‌ایم. این موضوعات جزیی از فرهنگ ما است. وصیت‌نامه‌های دوران دفاع مقدس به عنوان یک فرهنگ، پدیده و ژانر ادبی است که جای کار بسیار دارد و ما هنوز به آن نپرداخته‌ایم.
قلمروهای ادبی در حال تغییر است
سنگری با اشاره به تغییر و تحولاتی که در شعر و ادبیات کشور ما در حال شکل‌گیری است گفت: قلمروهای ادبی در فرهنگ کشور ما در حال تغییر است. از جمله تغییر گونه‌های شعری به ادبیات داستانی و خاطر‌ه‌نگاری که با اقبال اجتماعی هم مواجه شده است. با توجه به اینکه خاستگاه اصلی هشت سال دفاع مقدس ما عاشورا بوده است باید توجه داشته باشیم که چیزی فراتر از ملی‌گرایی در هشت سال دفاع مقدس ما بود و آن هم فرهنگ اعتقادی عاشورایی میان جوانان کشور ما بود. من به شخصه با بررسی‌هایی که درباره انقلاب و دفاع مقدس داشتم بیش از 500 موضوع را استخراج کردم که اگر کسی دیگر هیچ شعری نگوید و سوژه‌ای را برای آن پیدا نکند من قول می‌دهم با این موضوعات تا 500سال آینده موضوع مناسب برای گفتن شعر دارم.
نویسنده «سوگ سرخ» در ادامه با اشاره به تاثیر برخی قوانین آسیب‌زا در دانشگاهها به پژوهش‌های ادبی گفت: با مقوله «پژوهش‌های زخمی» روبرو هستیم به‌عبارت دیگر موضوعات خوبی که از سوی برخی‌ها به‌صورت ناقص انجام شده و دیگر به کسی اجازه انجام دوباره آن پژوهش را نمی‌دهند؛ این در حالی است که انجام پژوهش‌های ناقص در دانشگاه‌های کشور موجب ضعیف شدن علوم مختلف کشور میشود. این ایراد هم از لحاظ قانونی مشکل دارد و هم از سوی استادان دانشگاهی با مشکل مواجه است. افرادی که باید روی اجرای پایان‌نامه‌های پژوهشی دانش‌جویان نظارت دقیق داشته و راهنمایی‌های لازم را انجام دهند؛ باید فکری برای این پژوهش‌های ناقص و زخمی داشته باشیم؛ در غیر این صورت، ضربات جبران‌ناپذیری را در طولانی مدت متحمل می‌شویم.
تاثیرگذاری شعر انقلاب بیرون از مرز‌ها
سنگری ادامه داد: باید بررسی کنیم که چقدر از حضور ادبیات انقلاب و فرهنگ ما در بیرون از مرزهای کشور غافل مانده‌ایم. مثلا شعر انقلاب در خارج از کشور ما چقدر توانسته تاثیر گذار باشد؟ همچنین چقدر ما از اشعار دیگر کشورها تاثیر پذیرفتیم. به‌عنوان مثال در اشعار امروز شعرای فلسطینی می‌توانیم تاثیر فرهنگ انقلاب اسلامی را کاملا حس کینم. چراکه با انقلاب اسلامی ایران و کوشش‌های انجام شده شعرای انقلابی ما امروزه فرهنگ عاشورایی و انقلابی در میان شعرای فلسطینی نهادینه شده است.
شعر انقلاب به نظریه‌پردازی نیازمند است
این نویسنده با بیان این مطلب که باید در حوزه پژوهش‌های شعر انقلاب براساس ژرفابخشی عمل کرد ادامه داد که برخی از پژوهش‌ها در حوزه شعر انقلاب مربوط به دو دهه قبل است. در حالی که امروزه تغییر و تحولاتی شکل گرفته که باید پژوهش‌ها بار دیگر انجام شوند تا با تغییرات همراه و امکان بهره‌برداری از آن میسر شود. شعر انقلاب، باید از سطحی‌نگری دوری کند و تا می‌تواند عمیق به موضوعات مختلف نگاه داشته باشد. در همین راستا نیز حوزه هنری باید فعالیت خود را بیشتر کند. شعر انقلاب به نظریه‌پردازی نیازمند است.
اهالی شعر در مقابل شبهات ادبی کاری نکردهاند
سنگری درباره ابهامات ایجاد شده در شعر انقلاب افزود: ابهام‌زدایی در مقابل معارض‌های ادبی یکی دیگر از نکات مهمی است که باید برایش کاری انجام شود. اهالی شعر و ادبیات انقلاب در مقابل شبهات ادبی کاری نکردهاند. باید زمینه مناسب را برای رفع این ابهامات فراهم آوریم.
سنگری درباره جریان ادبیات انفلاب گفت: جریان فرهنگ و ادبیات انقلاب اسلامی از چه ویژگی‌هایی برخوردار است؟ این سوالی است که باید مورد پژوهش قرار گیرید. به‌ویژه در زمینه شعر انقلاب که بتوانیم بگوییم فرهنگ و ادبیات انقلاب در جریان است. نخستین ویژگی، جریان تداوم و ماندگاری است. باید بررسی کنیم که آیا جریان فرهنگ انقلاب و دفاع مقدس مستمر است. دومین ویژگی جریان انقلاب، میزان تاثیرگذاری آن از دورن و بیرون از جامعه کشور خودمان باید مورد بررسی قرار گیرد. این که آیا چیزی از شعر انقلاب در جامعه ما رسوب کرده است؟ بله. به عنوان مثال برای آثار قیصر امین‌پور این اتفاق افتاده است. چرا که آنچنان اشعار این شاعر در میان مردم تکرار شده است که گاهی به ضرب‌المثل نیز تبدیل شده و هر جایی از شهر و زندگی روز‌مره مردم دیده میشود.
امید، ویژگی شعر و ادبیات انقلابی است
وی در ادامه در تشریح ویژگی‌های شعر انقلاب افزود: ادبیات و شعر انقلاب دارای ویژگی خاصی است که آن‌را از ادبیات پیش از انقلاب متمایز می‌سازد. «امید» ویژگی خاص ادبیات انقلاب است که در آثار شاعران موج می‌زند. حتی عنوان‌های انتخابی اشعار همه از امید و سرزندگی سخن می‌گویند؛ این در حالی‌است که اشعار شعرای قبل از انقلاب سرتاسر نامیدی و یاس بود. شعر انقلاب خلاف اشعار قبل از آن به دنیای پیرامون خود واکنش نشان می‌دهد و با آن همراه است.
سنگری گفت: ادبیات امروز کشور ما علاوه بر جریان‌سازی خود نیز جریان است. ادبیات شعر امروز کشور ما آفاقی است. ادبیات امروز کشور ما مملو از عرفان است؛ اما اینکه قابل مقایسه با ادبیات کهن ما هست یا خیر موضوع مناسبی برای انجام پژوهش است.