چنان کردند که عمادالکتاب خسته درمانده و مأیوس کاملا منصرف گردید. بعد از فوت او در سال ۱۳۱۵ش، صبیة استاد، سرکار خانم ربابه سیفی تنها وارث آن مرحوم در سال ۱۳۱۶ برای به ثبت رسانیدن حاصل یک عمر تجربه پدر خود اقدام کرد و بالاخره توانست در سال ۱۳۱۸ زیر عنوان «پیکره‌سازی، طرح‌ریزی، اصول تعلیم خط به اقسام مختلف از روی نقطه‌ریزی مخصوص مطابق ۱۸ نمونه» به ثبت برساند و امتیاز آن را دریافت دارد. این نامه و اجازه امتیازنامه را شادروان آقای حاج احمد صالحی ـ پدر آقای دکتر علی‌اکبر صالحی ریاست سازمان انرژی اتمی ایران ـ که همشیره‌زاده عمادالکتاب هستند، در اختیار آقای علی صالحی شهیدی نگارندة یادداشت اولین رسم‌المشق چاپی ثبت‌شده در ایران قرار داده است. (همان، ۱۳۷۳، ص۶۲) هرچند استاد علی راهجیری در ردیف آثار عمادالکتاب آورده است؛ یک دوره رسم‌المشق نفیس و ذی‌قیمت و بهترین شیوه در ۳۶جلد برای پیشرفت خط نوآموزان دبستان‌ها و دبیرستان‌ها منطبع هارلم هلند به سال ۱۳۰۳ش (۱۳۵۹ر۱۲۹) آنچه دیده شده است، عمادالکتاب در رسم‌المشق خود خط نستعلیق سبک کلهر، خط شکسته و خط نسخ ایرانی را به دقت و ظرافت و استادی تمام و تجزیة هنری و آموزشی تعلیم داده و تمام حالات گرفتن قلم و… را خود با نهایت مهارت نقاشی کرده است.
امیرالکتّاب کردستانی و رسم‌المشق
حاج میرزا عبدالحمید ملک‌الکلامی (امیرالکتاب)، دومین هنرمند از استوانه‌های خوشنویسی ایران است که در سال ۱۳۱۸ش کتاب آداب‌المشق نستعلیق را با توضیحات لازم به خط شکسته تحریری با عنوان «تراز نوشتن» به شیوة شیرین میرزا محمدحسین کاتب‌السلطان شیرازی با همان رنج و تلاش مرحوم عمادالکتاب طراحی، تألیف و چاپ و منتشر کرد. استاد حبیب‌الله فضائلی، صفحه‌ای از این آداب‌المشق «تراز نوشتن» را در کتاب اطلس خط ارائه نموده است. (فضائلی، ۱۳۵۰، ص۶۰۰) و دکتر بیانی دربارة آن می‌نویسد: «… در تعلیم خطّ استاد [بود]؛ دورة رسم‌المشق وی که به چاپ آن شروع کرده بود، با اینکه از بهترین رسم‌المشق‌ها بود، چون مقامات انطباعات، از آن استقبال نکردند، جز زیان مادی چیزی نصیب او نشد، دلسرد و مأیوس از [ادامه] طبع آن سرباز زد. (بیانی، ۱۳۴۴، ج۱و۲، ص۳۷۵)
پس از آن استاد حسن زرین‌خط برای کلاس خود و سپس استاد سیدحسین میرخانی در سال ۱۳۴۸ دورة رسم‌المشق نستعلیق را تدوین کرد که از طریق انجمن خوشنویسان ایران وابسته به وزارت فرهنگ و هنر به هنرجویان داوطلب انجمن عرضه می‌شد و با این تشکیلات پیوند وزارت آموزش و پرورش با خط و خوشنویسی قطع گردید. تنها هنرمندی که در این مسیر باقی ماند، شادروان استاد حبیب‌الله فضائلی بود که هیچ‌گاه حقش ادا نشد و بحث درباره وی فرصت ویژة خود را می‌خواهد. در بعضی مناطق به تلاش مسئولان مدارس با دعوت مدرس خوشنویسی به صورت کلاس‌های جنبی درآمد و… به جای بقا در بدنه زبان و ادبیات و بطن جامعة نوجوان و جوانان طالب به راه دیگری افتاد که حدیث مفصلی در تاریخ تحولات فرهنگی و هنری معاصر دارد. شادروان یزدانی در سال ۱۳۶۲ رسم‌المشق خود را منتشر کرد و آخرین رسم‌المشق اثر استاد غلامحسین امیرخانی است که با عنوان «آداب‌الخط امیرخانی» از سوی انجمن خوشنویسان و مطابق برنامه آن مرکز چاپ و منتشر شد.
امیرالکتاب و خط و خوشنویسی
امیرالکتاب آخرین بازمانده پیروان سبک استاد کل میرعماد سیفی قزوینی است که ساختار هنری خط آن بزرگ از قله‌های تابناکی چون شاگردان نامدارش در ایران و هند و ماوراءالنهر ترکیه عثمانی بر چهر‌ه‌های کم‌نظیری چون میرحسین ترک و میرزا غلامرضا اصفهانی تابیده بود و از پنجه‌های درخشان آنان، آثاری از کتابت تا کتیبه در دورة قاجاریه بر جای مانده که هنوز با تمام امکانات یاریگر در جهان امروز و گذشت بالغ بر نیم قرن در سرتاسر آثار خوشنویسی معاصر، حتی یک نمونه که بتواند با آثار به جای‌مانده از آنان در عرصه کتیبه بر سینه ساختمان‌ها برابری کند، نداریم یا قطعاتی در کتابت و قطعه به جز استثنا مشاهده نمی‌شود.
این کلمات زرین پس از مرمت‌ها و نقش‌پذیری‌ها در دورة مظفری به میرزا محمدحسین کاتب‌السلطان شیرازی رسید و امیرالکتاب که در خط‌شناسی در زمان خود بی‌همتا بود، این خوشنویسی شیوة کاتب‌السلطان را پیروی کرده و از عهدة ضبط و نقل آن به کمال برآمده و آثاری جاویدان به این قلم از خود به یادگار گذاشته است. به تصریح و تأیید شادروان دکتر مهدی بیانی، تنها او این شیوه شیرین را بسیار بانمک و حال می‌نوشته و در این امر یگانه بوده است. تسلط وی در کتابت خطوط متنوع به آن درجه بوده که در نیم قرن اخیر، خوشنویسی به جامعیت امیرالکتاب نیامده است. نسخ و ریحان و رقاع و نستعلیق و شکسته‌نستعلیق را شیوا و زیبا می‌نوشت و در خط ثلث باید وی را در ردیف بزرگترین استادان طراز اول در چهارصد سال اخیر قرار داد.
امیرالکتاب در کتیبه‌نگاری جایگاهی فرازمند دارد. تجزیه و تحلیل و بررسی کتیبه‌ای که برای آرامگاه خواجه آسمانی‌سرود در شیراز نوشته است، ما را به آن نتیجه می‌رساند که این هنرمند بزرگ و مجهول‌القدر و بدون پشتوانه و پشتیبان و پیرو و شاید محسود بین‌الاقران را باید مبدع شیوه‌ای از خط ثلث بدانیم که «ثلث ایرانی» است در برابر ثلث زیبای عثمانی، خطوط تزئینی را مانند کوفی تزئینی و ثلث توأمان و توقیع و طغرایی را با نهایت استادی و مهارت می‌نوشته است و به قول شادروان بیانی که می‌نویسد: «در چند دقیقه نام مرا (مهدی بیانی) به طغرایی نوشت و به یادگار به من (بیانی) داد که نظیر آن را حتی از آثار خوشنویسان ترک که در این خطّ تخصص دارند، کمتر دیده‌ام.» (بیانی، ۱۳۴۴ر۳۷۴)
این سخنان را کسی دربارة امیرالکتاب گفته و ثبت کرده است که متخصص در خط و زیباشناسی خوشنویسی خطوط اسلامی بود و اکثر قریب به اتفاق موزه‌ها و مرقعات مشهور شرق و غرب جهان را کارشناسی کرده و دقایق این هنر را درنوردیده بود.
امیرالکتاب و هنرهای مستظرفه
امیرالکتاب در همان حال که خوشنویسی زبردست و پیشرو در جهان اسلام بود، در انواع هنرهای مستظرفه چون نقاشی و نقاری و حکاکی و رسامی بهره تمام داشت و به سبب همین تسلط بی‌قرین، اکثر قریب به اتفاق سکه‌هایی که در ایام حیات وی در ضرابخانه دولتی کشور ضرب می‌شد، سرسکة آنها را وی کنده بود. امیرالکتاب کردستانی از نخستین گراورسازان ایران بود و «گراورسازی ملک‌الکلامی» در تهران که توسط نزدیکانش بنیاد نهاد شد و خطهای گراورها را امیرالکتاب می‌نوشت و به همین سبب اکثر تابلوهای ارزندة فلزی در دانشگاه تهران و دانشگاه خوارزمی «دانشسرای عالی سابق» که از پیش مانده است، از نفایس هنری و خط اوست. پیوند با چنین مراکز هنری و صنعتی هم حاکی از اندیشه برتر «امیر» در اقتصاد هنر و دیگر تبلیغ و ترویج خوشنویسی اصیل و بقای آن در کشور است؛ زیرا امیر کاغذ یا بوم‌نویس صرف نبود؛ خطّ او بر آهن و آجر می‌درخشید! پرورش انواع گل و شناخت و معرفی نژادهای تازه از بعضی گلها، انس و علاقه به پرندگان خوش‌خوان و نگهداری و گردآوری بسیاری از آنان، وی را عیاری تمام‌ساخته که در نازک دلی و لطافت طبع سرآمد خوبان بود، زیرا انس با زیبایی و ظرافت‌های ساخته آفرینش و آمیختن مستمر با نمونه‌هایی که در بهشت وعده داده شده‌اند، گونه‌ای از ذکر و فکری نورانی است که تاریکی و اهریمنی را در آن راهی نیست به‌ویژه که این عمل از بزرگی هنرمند و عارفی خردمند چون امیرالکتاب کردستانی باشد. او مرکّب می‌ساخت و کاغذ را به بهترین وجه آهار و مهره می‌کرد و در کاغذسازی و رنگ کردن کاغذ مهارت تمام داشت. (۱۳۴۴ر۳۷۴)
ادامه دارد