کرمان یکی از کهن ترین مراکز جمعیتی در کویر مرکزی ایران است که مردمان آن دیار از سال‌های قبل با ابتکار و نوآوری این شهر را به یکی از زیباترین شهرهای تاریخی ایران تبدیل کرده اند. نمونه این نوآوری ها سیستم آبرسانی، آب انبار و تولید یخ از صدها سال قبل است به گونه ای که بزرگ ترین یخچال های دست ساز همچنان در این شهر خودنمایی می کنند.
چنان که می دانیم مهم ترین منبع تامین آب در کویر مرکزی ایران قنات بوده است و تمامی شهرهای مرکزی ایران از گذشته تاکنون قنات را بهترین راهکار تامین آب می دانند چنان که هم اکنون نیز بخشی از آب آشامیدنی استان کرمان از طریق همین قنات‌ها تامین می شود. بخش دیگری از آب مورد نیاز مردم کرمان نیز از طریق چاه‌ ها و قسمت عمده آب‌ آشامیدنی آنها، از آب موجود در آب انبارها تامین می‌شده است. این آب انبارها به دو دسته تقسیم می‌شدند: یکی آب انبارهای خانگی و دیگری آب انبارهایی که در شهرها و روستاها برای استفاده عمومی ساخته می‌شده است.
به گزارش مهرساختمان آب انبارها مدور بوده اند و در برخی از آب انبارها، کف مخزن آب یا همان حوض موجود در آب انبار را با یک لایه از سرب می‌ پوشاندند تا در واقع عایقی باشد برای جلوگیری از حرارت و گرمای زمین و در نتیجه خنک ماندن آب موجود در حوض انبار. غیر از این آب انبارها، در بسیاری از نقاط کرمان نیز ویرانه های سازه‌ های مخروطی شکل بزرگی مشاهده می‌شود که در گذشته برای ذخیره کردن یخ به کار می‌رفته‌اند. این سازه ها را یخچال می‌نامیدند و همانطور که از نام آن برمی‌آید، محلی برای انباشت یخ بوده‌ اند و یخ مورد نیاز افراد را در فصل گرم تابستان تأمین می کردند.
عناصر تشکیل دهنده یخدان‌ها عبارتند از: مخزن، حصار، استخر و چاله یخ؛ مخزن محوطه ای دایره شکل است که گنبدی بر روی آن احداث شده و حصار آن نسبتا بلند است و حدوداً ۱۲ متر ارتفاع دارد. مصالح بنا خشت خام و ملات گل است.
نحوه تهیه یخ در این یخچال ها بدین گونه بود که در پشت دیوارهای بلند و قطور آن سطوح صافی تعبیه می کردند که در شب‌های زمستان به طور یکنواخت روی آن قرار می گرفت و در سرمای شدید زمستان یخ می بست. وظیفه دیوار بلند این بود که در طول روز از تابش آفتاب بر روی آب های منجمد شده قبلی جلوگیری کند. مقدار آبی که هر شب روی توده های منجمد یخ های قبلی هدایت می شد تا حدودی بود که سرمای یک شب بتواند آن را منجمد سازد.زمانی که قطر یخ تقریبا به ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر می رسید، یخ ها را قطعه قطعه کرده و در منابع یخ انبار می کردند. در کف انبار نیز، یک یا چند چاه تعبیه شده بود تا آب‌هایی که احتمالا در فصل گرما از آب شدن یخ‌ها به وجود می آمد، از کف انبار دور شود. روی هر طبقه از یخ‌ها نیز مقداری کاه ریخته می شد تا یخ‌ها به‌هم نچسبد. این مخازن یخ دارای دو راهرو بودند که یکی برای انباشتن یخ ها به کار می رفت و دیگری برای بیرون آوردن آن‌ها در فصل تابستان.
از معروفترین یخدان‌های کرمان می توان به یخدان چوب مفیدی، یخدان‌های زریسف، یخدان رحیم آباد و یخدان مویدی اشاره کرد.

code