مهرداد فراهانی*: «رزم‌آرا، يك دوسيۀ مسكوت» ساخته احسان عمادى و به تهيه‌كنندگى حسام اسلامى را ماه گذشته در خانه سينما ديدم، در برنامه نمایش آثار منتخب نهمین «جشن مستقل سینمای مستند ایران». یک مستند بلند، که روایت‌گر دوران نخست‌وزیری سپهبد حاجی‌علی رزم‌آرا در 1329 است و ضمن بررسی دلایل قتل بحث‌برانگیز او از دریچه یک پرونده جنایی، به تعقیب ردپای بازیگران گوناگونی از شاه و دربار گرفته تا دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی و جبهه ملی و فدائیان اسلام در این رویداد می‌پردازد.
فيلمى قوى، خوش‌ساخت، و پرسش‌برانگيز كه از همين حالا توصيه مى‌كنم ديدنش را در جشنواره سينماحقيقت از دست ندهيد.
«رزم‌آرا، یک دوسيۀ مسكوت» دومين همكارى عمادى و اسلامى در گونه مستندهاى تاريخى- آرشيوى است. اين دو در سال ۱۳۹۴ نیز مستند «محاكمه» را با موضوع دادگاه مصدق ساخته‌اند.
«رزم‌آرا... -» كه عجيب تأثير و عطر و بوى جذاب «جى. اف. كى» (اليور استون) را در آن حس مى‌كنم-، در نگاه من از چند جهت حائز اهميت است؛ اول از لحاظ صورى: استفاده عالى از آرشيو صوتىِ پروژه تاريخ شفاهى هاروارد (و چند پروژه تاریخ شفاهی دیگر)، جست‌وجوى اساسى در آرشيوهای عكس و فيلم و دقت بالا در استفاده از آن‌ها (یعنی ديگر تصوير قيام سي‌ام تير به‌جاى كودتاى ٢٨ مرداد به كار نرفته، يا بالعكس؛ از اين دست اشتباهات رایج که در اغلب مستندهاى آرشيوى‌مان شاهدش هستیم)، انتخاب مناسب موسيقى و اجراى خوب گوينده گفتار در بيان متن‌هاى مختلف.
اما اهميت اصلى اين فيلم، در «پروبلماتيزه كردن» برهه‌اى حساس از تاريخ معاصر، و به دست دادن قرائتى متفاوت از كنش‌ها و رفتارهاى بازيگران سياسى آن روزگار است؛ بازيگرانى كه ذهن عادت‌زده‌ی اغلب‌مان (و ايضاً ذهن داعيه‌داران تاريخ و علوم سياسى)، سال‌هاست صف اشقيا و اولياى آن را با خطى قاطع و روشن ترسيم كرده است. عمادى اين صف را برهم مى‌زند، بى‌آن‌كه به دام يك دوقطبى‌سازى ديگر بيفتد.
پس از پايان فيلم، يكى از بينندگان (كه خود مستندساز و اهل قلم است)، با خطاب و عتاب شديد به عمادى مى‌گفت: «تو رسالتت اين بوده كه به سياست‌مدار آرمانى يك ملت و قهرمان چند نسل از ايرانى‌ها توهين كنى.» اين‌كه چرا او چنين گفت را زمانى متوجه مى‌شويد كه فيلم را ببينيد، اما من برانگيخته شدن چنين واكنشى را عين پيروزى براى اين فيلم مى‌دانم. زيرا فيلم از حد بازنمايي و بازگويى ساده‌ی آرای مورخين فراتر رفته، و به تعبير «بيل نيكولز» به يك «صدا» تبديل شده است؛ صدايى كه مى‌توانيم از آن بدمان بيايد، اما نمى‌توانيم منكر حضورش باشيم.
*مدرس و پژوهشگر سینمای مستند
58244