صاحب‌خبر - معصومه معظمی
براساس ماده 186 آیین نامه داخلی مجلس، دولت موظف است لایحه بودجه سالانه کل کشور را حداکثر تا پانزدهم آذر ماه هر سال به مجلس تقدیم کند. ولی از آنجایی که 15 آذر ماه سال جاری مصادف با هفته تعطیلی نمایندگان مجلس بود، دولت و مجلس توافق کردند که لایحه بودجه سال 97 روز یکشنبه 19 آذر ماه تقدیم مجلس شود. بودجه ای که بنا به وعده محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت قرار است متفاوت از بودجه سال‌های گذشته و به صورت عملیاتی تقدیم مجلس شود.
روال بررسی لایحه بودجه کل کشور به این شکل است که پس از ارائه لایحه بودجه توسط رئیس جمهوری به رئیس مجلس، لایحه بودجه چاپ و بین نمایندگان مجلس توزیع میشود. پس از آن نمایندگان 10 روز فرصت دارند که پیشنهادات خود را در مورد لایحه بودجه سال آینده به کمیسیون‌های تخصصی مربوطه ارائه دهند. کمیسیون‌های تخصصی هم موظفند حداکثر تا 15 روز پس از چاپ و توزیع لایحه، گزارش خود را به کمیسیون تلفیق تقدیم کنند. کمیسیون تلفیق نیز طبق آیین‌نامه موظف است حداکثر ظرف 15 روز پس از پایان مهلت قانونی، گزارش نهایی کمیسیون تخصصی را تنظیم و به صحن علنی مجلس تقدیم کند. بنابراین طبق آیین نامه داخلی مجلس، در طول بررسی لایحه بودجه کل کشور جلسات مجلس حداقل 4 ساعت در روز ، بجز روزهای تعطیل و جمعه برگزار میشود. این جلسات با پیشنهاد رئیس مجلس و رای نمایندگان می‌تواند در دو یا سه شیفت نیز برگزار شود.
گفتنی است؛ در طول هفته‌های اخیر هیات دولت به منظور بررسی لایحه بودجه سال 97 به صورت شبانه روزی جلسه داشته است و طبق گفته محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه، دولت کوشیده است بودجه امسال را متفاوت از بودجه سال‌های گذشته تدوین کند. او در مطلبی اعلام کرد که قرار است بودجه 97 به صورت عملیاتی تدوین شود و بر تخصیص بودجه به استان ها به جای دستگاه ها تاکید کرد. به گفته اکبر رنجبرزاده، عضو هیات رئیسه مجلس با توجه به روند بررسی بودجه این احتمال وجود دارد که بررسی بودجه سال 97 کل کشور تا اوایل بهمن ماه به طول بینجامد. البته آنچه مورد توجه است اظهارات نوبخت، سخنگوی دولت در مجلس شورای اسلامی نسبت به بودجه سال 97 است. رئیس سازمان برنامه و بودجه اواخر آبان ماه در صحن علنی مجلس به تشریح جزئیات برنامه‌ریزی دولت برای جراحی بزرگ نظام بودجه‌ریزی کشور پرداخت. سخنگوی دولت با تاکید بر اجرای اصلاحات اساسی در لایحه بودجه سال ۹۷، ۶ محور اصلاحات در بودجه ۹۷ را بیان کرد. او افزود: «بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد، اصلاح ردیف‌های متفرقه بودجه، اصلاح جداول بودجه، تمرکززدایی و تفویض اختیارات بیشتر به استان‌ها، نظام درآمد ـ هزینه‌ای استان‌ها، جلب مشارکت عمومی ـ خصوصی در طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، ۶ محور اصلاحاتی است که در پیش‌نویس لایحه بودجه ۹۷ اعمال شده است». نوبخت با وعده بودجه‌ریزی عملیاتی دستگاه‌های اجرایی کشور گفت: «در سال ۹۷ برنامه دستگاهها بررسی شده و متناسب با برنامه‌ها، به دستگاهها بودجه داده میشود؛ لذا نیازی به چانه‌زنی و مذاکرات برای افزایش بودجه دستگاهها نیست و اعتبارات پروژه‌ها نیز با بررسی عملکرد مدیران و مبنا قرار دادن نتایج عملکرد، تخصیص می‌یابد.»
او همچنین با اشاره به ساماندهی ردیف‌های اصلی و متفرقه در لایحه بودجه سال ۹۷ اظهار کرد:« ۳۷۷ ردیف متفرقه در کشور وجود دارد که در لایحه بودجه سال ۹۷، ۲۴۴ ردیف خارج شده و با حذف این ردیف‌ها، ۵۸ هزار میلیارد تومان صرفه‌جویی در منابع بودجه شد.»
این در حالی است که ناصرموسوی لارگانی در گفت‌وگو با «ابتکار» به تشریح مدل بودجه‌ریزی کل کشور پرداخت. او در این باره تصریح کرد: «بودجه سال 97 قرار است یکشنبه تقدیم مجلس شود و پس از اینکه رئیس‌جمهوری بودجه را تقدیم می‌کند، روز دوشنبه یا سه شنبه چاپ و در اختیار نمایندگان قرار می‌گیرد. در سال‌های گذشته بودجه‌ای که به مجلس ارائه و مصوب می‌شد 90 درصد با بودجه‌ای که از دولت به مجلس آمده بود تفاوت داشت و دلیل این تغییر پیشنهادهای مدیران دولتی است که نتوانسته‌اند نظر خودشان را در دولت تامین کنند و بودجه کافی را بگیرند، پس دست به دامان نمایندگان می‌شوند تا خواست و نظر آنها را به کمیسیون‌ها انتقال دهند. به همین دلیل است که دولت می‌گوید بودجه‌ای که به مجلس داده‌ایم به حدی عوض شده که با بودجه اولیه شباهتی ندارد.» او در ادامه به مقایسه مدل بودجه عملیاتی و سنتی پرداخت و افزود: «ما درکشورمان یک مدل بودجه‌ریزی کهنه و غیرکاربردی و غیرعملیاتی داریم و در حقیقت کشور را بسیارگران اداره می‌کنیم و بالای 90 درصد بودجه کشور صرف هزینه‌های جاری کشور میشود. به حدی که گاهی می‌گوییم بودجه دیگر نیاز به بررسی ندارد و هرچه درآمد از مالیات و نفت داریم جمع کنیم و به حقوق بگیران دولت بدهیم. بودجه زمانی عملیاتی خواهد بود که حداقل هزینه را در بودجه برای دولت داشته باشیم و بیشترین هزینه صرف اعتبارات عمرانی کشور شود، ولی با توجه به بودجه‌ریزی فعلی اینطور نیست.»
بنابراین بیش از 20 سال است که بحث عملیاتی شدن بودجه کل کشور مطرح است و طبق شنیده‌ها قرار است دولت امسال بودجه را به صورت عملیاتی به مجلس تقدیم کند. گفتنی است که بودجه عملیاتی با بودجه سنتی تفاوت‌هایی دارد، یعنی هرسال ردیف‌های بودجه‌ای وجود دارد و سال جدید درصدی به آن بودجه سال گذشته اضافه می‌شد و دستگاه‌های اجرایی به دنبال افرایش آن بودجه و درصد بودند، در حالی که با عملیاتی شدن بودجه روال تغییر خواهد کرد. درواقع دستگاه ها طبق کاری که انجام می‌دهند بودجه دریافت می‌کنند نه بر اساس بودجه سال گذشته و درصدی بیشتر از آن برای بودجه سال آینده!
البته محمدباقر نوبخت درباره تغییر در ساختار لایحه بودجه سال 1397 گفته است: «سه ویژگی برای بودجه سال آینده می‌توان بیان کرد، ابتدا مبنا و مبانی تصویب بودجه هر دستگاه براساس قیمت تمام شده‌‌ای خواهد بود که دستگاه فعالیت می کند، این کار چند سال گذشته محاسبه شده و در پیوست چهار قانون بودجه امسال نیز آمده است.» او همچنین با بیان اینکه برای بودجه سال 1396 براساس قانون برنامه، هدف کمی در نظر گرفته شده بود، ادامه داد: «این مقدار هدف با قیمت واحدی که محاسبه کردیم ضرب و بودجه دستگاهها و بخش‌‌ها مشخص میشود، ما به جای اینکه پول دستگاهها را به مرکز یا وزارتخانه بدهیم به هر استان تخصیص داده میشود.»
موسوی لارگانی همچنین در ادامه توضیحات خود به «ابتکار» گفت: «بودجه‌ای که به مجلس می‌آید و بعد از 3 ماه بررسی به تصویب می‌رسد و وقت و هزینه زیادی صرف تصویب آن میشود گاهی مشاهده می‌کنیم که این بودجه در بعضی موارد تخصیص‌های آن صفر است یا مثلا 14-15 درصد به بودجه های عمرانی تخصیص پیدا می‌کند. بنابراین معتقدم این نحوه بودجهنویسی با مشکل مواجه است. پروژه‌هایی که داریم با این مدل بودجه نویسی میراثی میشود و طی سال‌های گذشته در برخی موارد تخصیص نیافتند یا این تخصیص به حدی پایین بوده که حتی نمی‌توانستند تجهیز کارگاه بکنند. بنابراین باید بودجه‌ای در دولت نوشته شود که عملیاتی باشد.» او با اشاره به اظهارات نوبخت درباره جراحی بودجه سال 97 گفت: «دکتر نوبخت در گذشته وعده جراحی بودجه را بارها داده است و گفته که می‌خواهند تغیری در شیوه بودجهنویسی داشته باشند، ولی تاکنون این امر محقق نشده است و در صورتی مدل بودجه نویسی دولت تغییر کند و جراحی در این مدل بودجه نویسی مشاهده شود، بعد می‌توانیم درباره آن اظهار نظر کنیم و فعلا برای صحبت درباره چنین موردی زود است.» او درباره تفاوت بودجه عملیاتی با سنتی گفت: «اگر طبق صحبت‌هایی که نوبخت و سایر افراد درباره بودجه درمجلس داشته‌اند عملیاتی شود، قطعا تفاوت‌هایی با بودجه سال‌های قبل خواهد داشت و اگر مثل سال‌های قبل فقط در حد حرف و وعده باشد اتفاق خاصی نمی‌افتد.» این عضو کمیسیون برنامه و بودجه افزود «وعده‌های تغییر در بودجه درباره بخش‌های عمرانی داده شده و قرار است بودجه عمرانی افزایش یابد و تا حدی هزینه‌های زائد و جاری که وجود داشته و بودجه ما را می‌بلعیده قرار است کاهش یابد تا هزینه ها شفاف شوند.»
بنابراین با توجه به توضیحات کارشناسان امر؛ نکته ای که نباید از نظر دور داشت و سعی شده است در بودجه سالانه کل کشور سال 97 لحاظ شود، تغییر شیوه اختصاص بودجه به سازمان هاست. چرا که با توجه به تعداد کارکنان دولت ظاهرا هر آنچه از طریق مالیات و فروش نفت به دست می‌آید باید بابت حقوق کارکنان دولت پرداخت شود و این مسئله بودجه کشور را با مشکل مواجه می‌کند. بنابراین باید منتظر بود و دید آیا شیوه عملیاتی شدن بودجه سال 97 اجرایی میشود یا مثل 20 سال گذشته تنها در حد حرف باقی می‌ماند و باز هم باید منتظر بود و دید سهم پروژه‌های عمرانی کشور صرف مواردی میشود که هیچ عایدی برای کشور ندارد. البته بودجه عملیاتی چالش‌هایی مثل افزایش هزینه‌های صندوق‌های بازنشستگی، الزامات احکام قانون برنامه ششم توسعه، معافیت‌ها و تخفیفات رو به افزایش مالیاتی و گمرکی، کاهش سهم دولت از منابع صندوق توسعه ملی، پیش رو دارد و باید با برنامه‌ریزی مناسب این چالش‌ها را به حداقل رساند و مدیریت کرد.∎