با توجه به نقش بسیار مهمی که شاخص‌های بورس در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران ایفا می‌کنند، نوسانات شاخص‌ها نیز برای سرمایه‌گذاران بسیار حائزاهمیت است. شاخص‌ها در بورس، انواع مختلفی دارند که هر کدام، وضعیت بورس را از جنبه خاصی نشان می‌دهد. سرمایه‌گذاران در تحلیل شاخص‌های بورس باید به کارکرد هر شاخص توجه کافی داشته باشند.
شاخص کل
شاخص کـل که به آن شاخص قیمت و بازده نقدی هم می‌گویند، بیانگر سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است، به بیان ساده‌تر، تغییرات شاخص کل بیانگر میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در بورس است.
بازدهی سرمایه‌گذاران در بورس از دو طریق به دست می‌آید. اول دریافت سود نقدی سالانه و دوم، تغییر قیمت سهم در طول دوره سرمایه‌گذاری. فردی را درنظر بگیرید که سهام شرکت الف را در ابتدای سال، با قیمت 150 تومان خریداری می‌کند. اگر قیمت سهام این فرد در پایان سال، به 180 تومان افزایش یابد و شرکت، در پایان سال نیز 15 تومان به عنوان سود نقدی، به ازای هر سهم توزیـع کند، این فرد مجموعا 45 تومان سود از محل افزایش قیمت سهم و دریافت سود نقدی به دست آورده است. بنابراین، بازدهی وی در پایان سال، 30 درصد خواهد بود، زیرا سرمایه وی از 150 تومان به 195 تومان افزایش یافته است.
تغییرات شاخص کل نیز دقیقا بیانگر میانگین بازدهی بورس است. بنابراین، اگر به عنوان مثال، شاخص کل بورس در ابتدای سال، 20 هزار واحد باشد و در پایان سال، با 10 هزار واحد افزایش، به 30 هزار واحد برسد، به این معناست که میانگین بازدهی بورس از محل افزایش قیمت سهام شرکت‌ها و تقسیم سود نقدی بین سرمایه‌گذاران در آن سال، 50 درصد بوده است:
(میزان رشد شاخص در طول سال)
10000 = 50 درصد × 20000
دو نکته قابل توجه درخصوص شاخص کل می‌بایست مدنظر سرمایه‌گذاران باشد:
نکتـه اول این که افزایش شاخص کل، به معنای سودآوری سهام همه شرکت‌های حاضر در بورس نیست، همان طور که کاهش شاخص کل لزوما به معنای ضرردهی سهام همه شرکت‌ها در بورس نیست، زیرا همان گونه که گفته شد، شاخص کل، بیانگر میانگین بازدهی بورس است و چه‌بسا، در برخـی موارد، علی‌رغم رشد قابل توجه شاخص کل بورس، برخی سهام‌ها با افت قیمت مواجه شوند و سهامداران خود را با زیان مواجه سازنـد یا در شرایطی که شاخص کل با کاهش مواجه است، برخی سرمایه‌گذاران که سهام ارزنده‌ای در سبد سهام خود دارند، سود قابل قبولی به دست می‌آورند.
سرمایه‌گذاران نباید صرفا با اتکا به اخبار رشد شاخص کل و بدون بررسی کامل درخصوص ارزش ذاتی سهام، اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کنند و حتی در شرایط رشد مستمر شاخص کل نیز در انتخاب سهام، کاملا دقت کنند.
نکته دوم، ارتباط شاخص کل و سبد سهام است. یکی از اصول بسیار مهم سرمایه‌گذاری در بورس، تشکیل سبد سهام متنـوع است. هر اندازه سبد سهام یک سرمایه‌گذار، متنوع‌تر و به ترکیب سهام شرکت‌های موجود در بورس نزدیک‌تر باشد، بازدهی آن سرمایه‌گذار به متوسط بازدهی کل بورس که توسط شاخص کل نشان داده می‌شود، نزدیک‌تر خواهد بود، تا آنجا که اگر فردی بتواند ترکیب سهام موجود در سبد سهـام خود را به طور کامل، منطبق بر ترکیب تمام سهام حاضر در بورس کند، بازدهی وی نیز به طور کامل بر نوسانات شاخص کل بورس منطبق خواهد بود و مثلا با رشد 30 درصدی شاخص، وی نیـز حدودا 30 درصد سـود به دست خواهد آورد.