به نظر، رفتارها و اقدامات ضدونقیض دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، تمامی ندارد. در آخرین مورد، با اعلام رسمی او، آمریکا به اولین کشوري بدل می‌شود که بیت‌المقدس (اورشلیم) را به‌عنوان پایتخت رسمی اسرائیل به رسمیت خواهد شناخت؛ شهری که در قلب مناقشه اسرائیلی- فلسطینی قرار دارد. اسرائیلی‌ها از یک‌سو بیت‌المقدس را پایتخت ابدی و جدایی‌ناپذیر خود می‌دانند. درمقابل فلسطینی‌ها نیز راه‌حل دودولتی را منوط به این می‌دانند که بیت‌المقدس شرقی که اماکن مقدسی مانند مسجدالاقصی را در خود جای داده، به پایتخت دولت فلسطینی بدل شود.
در چنین وضعیتی ترامپ باوجود این ادعا که به دنبال پایان‌دادن به مناقشه میان اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌هاست، در عمل به رؤیای اسرائیلی‌ها جامه عمل پوشانده است. این اقدامی است که به‌خاطر عواقب پیش‌بینی‌نشده و ناگوار آن برای منطقه، رؤسای‌جمهور قبلی ایالات متحده از آن احتراز می‌کردند؛ تا حدی که وزارت خارجه آمریکا در آستانه اعلام رسمی این تصمیم، به تمام سفارتخانه‌های خود در سراسر جهان توصیه کرده تا سطح امنیتی خود را افزایش دهند. همچنین از کارمندان دولت آمریکا خواسته شده تا اطلاع ثانوی، از ورود به منطقه قدیمی بیت‌المقدس و کرانه باختری خودداری کنند. از دیگرسو، ترامپ با به‌رسمیت‌شناختن بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل، عملا بر شهرک‌سازی‌هایی که از سوی جامعه بین‌المللی غیرقانونی محسوب می‌شود، مهر تأیید می‌زند.
گذشته از واکنش تند جامعه جهانی، این تصمیم ترامپ با پاسخ قاطع فلسطینی‌ها همراه بود. فلسطینی‌ها حتی منتظر اعلام رسمی این تصمیم از سوی ترامپ نماندند و به خواست رهبران خود به خیابان‌های غزه ریختند. از دیگر سو، به نظر این مسئله می‌تواند اتحاد بیشتر میان حماس و فتح را به دنبال داشته باشد. حماس با انتشار بیانیه‌ای ضمن حمایت از مواضع تشکیلات خودگردان، از بیت‌المقدس به‌عنوان خط قرمز فلسطینیان یاد کرده است. درحال‌حاضر یک‌سوم ساکنان بیت‌المقدس شرقی را فلسطینی‌هایی تشکیل می‌دهند که از قرن‌ها پیش در این منطقه ساکن بوده‌اند. شاید به همین خاطر باشد که این تصمیم آمریکا از سوی فلسطینی‌ها به‌منزله «بوسه مرگ» بر فرایند صلح تعبیر شده است. ترامپ بعد از به‌رسمیت‌شناختن بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل به وزارت خارجه دستور خواهد داد تا روند انتقال سفارت این کشور به بیت‌المقدس را آغاز کند؛ روندی که طبق اعلام مقامات آمریکایی، حداقل سه سال به طول خواهد انجامید.
جهان علیه ترامپ
این اقدام ترامپ را باید در ادامه گسست او از متحدان آمریکا درخصوص مسائل مهم و کلیدی، از جمله خروج از توافق آب‌وهوایی پاریس و ترک توافق‌های تجاری چندجانبه با اروپا و آسیا و حتی تهدید به خروج از توافق هسته‌ای با ایران دانست. بسیاری از متحدان اصلی ایالات متحده، از جمله فرانسه، اتحادیه اروپا، عربستان‌سعودی و اردن درخصوص عواقب این تصمیم عجولانه به ترامپ هشدار داده‌اند، اما گوش رئیس‌جمهور آمریکا به این حرف‌ها بدهکار نیست. از نظر جامعه جهانی، هرگونه تغییر در وضعیت بیت‌المقدس منوط به یک توافق صلح دوطرفه است، زیرا در غیر این صورت، هیچ دستاوردی جز افزودن بر پیچیدگی‌های روند صلح نخواهد داشت. درحال‌حاضر تمام کشورهایی که با اسرائیل رابطه دیپلماتیک دارند، سفارتخانه خود را در تل‌آویو دایر کرده و ممکن است که در بیت‌المقدس کنسولگری داشته باشند. بااین‌حال، ترامپ باوجود اینکه ادعا می‌کند به دنبال دستیابی به هدف غایی راه‌حل دودولتی است، اما کاملا در جهت مخالف برقراری صلح قدم برمی‌دارد.
این مسئله حتی با انتقاد و مخالفت متحد همیشگی آمریکا در منطقه؛ یعنی عربستان‌سعودی همراه شده است. به نقل از رسانه‌های سعودی، ملک‌سلمان، پادشاه عربستان، در گفت‌وگویی تلفنی با ترامپ گفت که این تصمیم به‌خاطر جایگاه خاص بیت‌المقدس و مسجدالاقصی می‌تواند احساسات مسلمانان در سراسر جهان را تحریک کند. البته انتقادات از این تصمیم ترامپ فراتر از انگیزه‌های مذهبی رفته است. حتی پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، نیز به جمع منتقدان این اقدام پیوسته و با ابراز نگرانی عمیق از این تصمیم، خواستار حفظ وضع موجود در بیت‌المقدس شده است. محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگران فلسطین، نیز درخصوص مخاطرات این تصمیم برای حفظ صلح و ثبات در خاورمیانه به ترامپ هشدار داده است. مانوئل حساسیان، نماینده تشکیلات خودگردان در بریتانیا، این اقدام آمریکا را ضربه نهایی به فرایند صلح دانسته است. بااین‌حال، کاخ سفید تأکید دارد که این اقدام هیچ تأثيری در تلاش‌ها برای رسیدن به صلح میان فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها ندارد. درمقابل، کارشناسان مسائل خاورمیانه در عاقلانه‌بودن این تصمیم تردید دارند. دنیل شاپیرو، سفیر سابق آمریکا در اسرائیل، در این رابطه به «گاردین» گفته است که این اقدام می‌تواند به رویکرد دودولتی ضربه بزند. به نظر می‌رسد در اتخاذ این تصمیم، جرد کوشنر، داماد و مشاور ترامپ، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند که هدایت این فرایند را در دست دارد.
یهودی‌سازی بیت‌المقدس شرقی
به نظر ترامپ با این اعلام این تصمیم بر فرایندی مهر تأیید می‌زند که اسرائیلی‌ها به شکلی نظام‌مند و از مدت‌ها پیش دنبال می‌کرده‌اند. اسرائیل به صورت غیرقانونی و در جریان سال 1967 بخش‌هایی از فلسطین، از جمله بیت‌المقدس شرقی را اشغال و بلافاصله آن را به‌عنوان پایتخت ابدی و بلامنازع خود اعلام کرد، هرچند هیچ کشوری در جهان این اقدام را به رسمیت نشناخت. بعد از آن بود که اسرائیل با هدف یهودی‌کردن این مناطق دست به اسکان اسرائیلی‌ها زد. تدی کولک، شهردار وقت اسرائیلی این منطقه، در این رابطه این‌طور گفته است: «هدف تضمین‌کردن این است که بیت‌المقدس برای همیشه بخشی از اسرائیل باقی بماند». در سال 1980، اسرائیل ضمیمه‌کردن نیمه شرقی بیت‌المقدس را با مستقرکردن ادارات و سازمان‌های دولتی، از جمله پارلمان و دادگاه‌های عالی رسمیت بخشید. در ادامه نیز اسرائیلی‌ها با اقداماتی از قبیل تصاحب زمین‌ها، شهرک‌سازی‌های سریع و سرکوب فلسطینی‌ها و مجبورکردن آنها به ترک این مناطق، توانستند آرایش جمعیتی منطقه اشغالی بیت‌المقدس شرقی را تغییر داده و کنترل خود را بر آن افزایش دهند. به نظر، تصمیم آمریکا را باید نخستین گام در آخرین مرحله برای بدل‌کردن بیت‌المقدس به پایتخت اسرائیل دانست.
درحال‌حاضر 86 درصد از بیت‌المقدس شرقی تحت کنترل مستقیم مقامات اسرائیلی است. حدود 200هزار اسرائیلی نیز در شهرک‌های اسرائیلی که در املاک و زمین‌های فلسطینیان ساخته شده‌اند، زندگی می‌کنند. اسرائیل در اقدامی دیگر برای افزایش امنیت شهرک‌های خود، در سال 2002 میلادی شروع به ساخت دیواری کرد که دورتادور روستاها و شهرها کشیده شده و خانواده‌های بسیاری را از هم جدا کرده است. از دیگر سو، 140هزار نفری که در محلات بیت‌المقدس زندگی می‌کنند، به‌واسطه این دیوار از مابقی شهر جدا شده و از فقدان خدمات و زیرساخت‌های ابتدایی رنج می‌برند.
محمدعلي عسگري: ژوئن گذشته وقتي يک بار ديگر دونالد ترامپ مسئله انتقال سفارت آمريکا از تل‌آويو به بيت‌المقدس را به عقب انداخت، مقامات اسرائيلي با ابراز نگراني دليل اين تصميم را از کاخ سفيد پرسيدند. کاخ سفيد در پاسخ گفت به دليل «دادن فرصت‌هاي بيشتر به گفت‌وگوهاي صلح» بوده است. آن زمان در کنار بعضي اقدامات ديگر دولت ترامپ، اين تصور وجود داشت که گويا پيشرفت‌هايي در زمينه صلح در راه است و ترامپ تلاش مي‌کند با آرام‌کردن اوضاع، زمينه را فراهم كند تا بعد از يک وقفه چهارساله گفت‌وگوهاي صلح دوباره از سرگرفته شود؛ اما اين تصميم براي انتقال سفارت بيانگر مسدودشدن تمام اين راه‌ها و تعميق دوباره اختلافات، درگيري‌ها و تنش‌ها در سطح منطقه به‌ویژه برسر مسئله بيت‌المقدس خواهد بود.
سال 2016 دونالد ترامپ در دوران نامزدي خود طبق معمول بر صفحه توييتر نوشت: «بارها گفته‌ام آمريکا در دوران ترامپ (اگر رئيس‌جمهور شود) بيت‌المقدس را به‌عنوان تنها پايتخت واقعي اسرائيل به رسميت خواهد شناخت»؛ در بيانيه‌اي که پس از آن نيز از سوي کمپين انتخاباتي او منتشر شد، آمده بود: ترامپ بيت‌المقدس را پايتخت سه‌هزارساله اسرائيل معرفي خواهد کرد. آمريکا از سال 1952 انتقال سفارت خود به بيت‌المقدس را تصويب کرده؛ اما تاکنون رؤساي جمهوري آمريکا هر شش ماه يک بار اين تصميم را به تعويق انداخته بودند. به نظر مي‌رسد اکنون تصميم ترامپ كه خلاف رويه همه رؤساي پيشين و حتي خلاف نظر تعدادي از ديپلمات‌هاي باتجربه کابينه‌اش ازجمله رکس تيلرسون و جيمز متيس است، دقيقا همان اتفاقي است که سال‌ها مقامات اسرائيلي انتظارش را مي‌کشيدند تا تأييدي باشد بر ادعاي واهي‌شان مبني بر «قدس پايتخت ابدي اسرائيل». به عبارتي ديگر، اسرائيلي‌ها با خيالي آسوده و فراغ بال با موضوع برخورد کرده و آن را ترجمان واقعيتي مي‌دانند که در آن اسرائيل در نظر آنها مثل هميشه دست برتر را داشته است.
اين تصميم مي‌تواند يک بار ديگر تداعي‌کننده ورود اريل شارون و سربازان اسرائيلي به محيط مسجدالاقصي در سال 2000 باشد که چاشني انتفاضه «الاقصي» را زد. بي‌ترديد روزهاي آينده ما شاهد تظاهرات خشم‌آگين و پرحجم مسلمانان و به‌ویژه فلسطيني‌ها در اعتراض به چنين تصميمي خواهيم بود. اين خشم و خروش يک بار ديگر افکار عمومي جهان را عليه آمريکا و به‌خصوص دولت دونالد ترامپ برانگیخته خواهد کرد. اجرائي‌شدن انتقال سفارت آمريکا از تل‌آويو به بيت‌المقدس، چنان‌که صائب عريقات چند روز پيش گفت، بر گفت‌وگوهاي صلح «اثري منفي» خواهد گذاشت و همان اندک اميدي را كه به ازسرگرفتن اين گفت‌وگوها بود، از بين خواهد برد. اين تصميم همچنين نشان مي‌دهد در واقع آن به‌اصطلاح «معامله قرن»، چیزی جز يک فريب و توهم توخالي نبوده است. از آنجا که انتقال نمادين سفارت و به‌رسميت‌شناختن بيت‌المقدس به‌عنوان پايتخت اسرائيل، نقض تمام کنوانسيون‌ها و مقررات بين‌المللي است و تا اينجا با مخالفت اکثر کشورهاي جهان از چين گرفته تا اتحاديه اروپا و فرانسه مواجه شده، اين تصميم مي‌تواند فرصت ناچيزي را در اختيار دولت خودگردان بگذارد تا با تقويت فعاليت‌هاي ديپلماتيک خود، اين‌بار شکايت را به سازمان‌هاي بين‌المللي مجمع عمومي سازمان ملل متحد و ديوان لاهه ببرد؛ زيرا طبق اين معاهدات، اسرائيل که در سال 1967 بخش شرقي بيت‌المقدس را اشغال و ضميمه بخش غربي آن کرد، رژيمي اشغالگر به حساب آمده و طبق موازين بين‌المللي باید پاسخ‌گوي هرگونه تغيير و تحول در وضعيت مناطق اشغال‌شده و در رأس آنها بيت‌المقدس باشد.
∎