روایت ادبیات داستانی از شخصیت والای حضرت محمد(ص)

نویسندگان معاصر کشورمان،‌ آثار متعددی را درباره شخصیت و حوادثی که بر پیامبر اکرم(ص) گذشته است، چه در زمینه رمان بزرگسال و چه آثار کودکان و نوجوان به نگارش درآورده‌اند. اغلب آنان به گوشه‌هایی از مقطع حساس و سرنوشت‌ساز دوران حضرت محمد(ص) اشاره داشته‌اند و عده‌ای هم تمام زوایای این دوران را با تامل نوشته‌اند. کتاب سرزمین نور، تالیف محمدرضا سرشار، مجموعه 15 جلدی با محوریت زندگی رسول‌اکرم(ص) است که مخاطب اصلی آن نوجوانان هستند. نویسنده در هر مجلد به فرازی از زندگی رسول گرامی اسلام پرداخته است. قالب نوشته‌ها داستان است و جدا از نام کلی مجموعه (از سرزمین نور)، هر مجلد عنوان ویژه خود را دارد. این عناوین به ترتیب عبارتند از: داستان زمزم (داستان زندگی نیای پیامبر)، آنچه خدای کعبه اراده کند (داستان زندگی پدر پیامبر) و آن ستاره که دنباله‌دار می‌آید (داستان تولد پیامبر)، یتیم نظر کرده (داستان خردسالی پیامبر)، آن قصه که در کتاب‌ها آمده بود (داستان دیدار عبدالمطلب با شاه یمن)، با من سخن بگو مادر (داستان زندگی مادر پیامبر)، ماجرای سپاه فیل (داستان حمله ابرهه به مکه)، آن پدربزرگ دوست‌داشتنی (پایان کار عبدالمطلب)، سفر دراز شام (داستان نوجوانی پیامبر)، خورشیدی در خانه خدیجه (داستان جوانی پیامبر)، داستان سیل آن سال (داستان جوانی پیامبر)، شب رویش غنچه نور (داستان بعثت پیامبر)، ای جامه بر سر کشیده، برخیز (داستان بعثت پیامبر)، روزگار دراز رنج (از دعوت آشکار تا آغاز هجرت به حبشه)، روزنه‌ای به رهایی (داستان هجرت حبشه).

از دیگر رمان‌هایی که درباره حضرت محمد(ص) چاپ شده، رمان محمد(ص)، نوشته ابراهیم حسن‌بیگی است. این کتاب در 286 صفحه و در قالب پانزده گزارش نوشته شده که توسط انتشارات مدرسه در سال 1386 به چاپ رسیده است. هر یک از این 15 گزارش به منزله بخشی از کتاب محسوب می‌شود که در بر دارنده حوادث مهمی از زندگی و مجاهدات پیامبر(ص) است. راوی داستان، مردی یهودی و مأمور مخفی شورای عالی یهودیان و مخالف با دعوی پیامبر(ص) و ترویج آیین اوست.

دیگر کتابی که باعث جذب نسل جوان می‌شود، «محمد، آفتاب آخرین» تالیف مهدی قزلی است. این کتاب نگاهی مجمل و ساده بر زندگی پیامبراسلام(ص) دارد. در مقدمه آمده است، این اثر در قالبی مینی مالیستی، جذاب و شیرین که مورد توجه نسل جوان هست منتشر شده و متناسب با بی‌حوصلگی و پرمشغله بودن مخاطب است. «محمد، آفتاب آخرین» که از زبان و بیانی ساده برای بازگویی زندگی و حوادث دوران پیامبر بهره می‌برد، در قالب جملاتی کوتاه و بعضا متکی بر اصول دیالوگ نمایشی خواننده نوجوان را با روایتی سهل به خوانش تاریخ اسلام فرامی‌خواند.

کتابی که قبل‌تر به عنوان برنامه رادیویی پخش می‌شده، از دیگر کتاب‌های پُررونق میان مردم درباره پیامبر اکرم(ص) است. کتاب«آنک آن یتیم نظر کرده»، تالیف محمدرضا سرشار، پیش از انتشار در قالب یک برنامه روایت ـ نمایشی رادیویی با عنوان از سرزمین نور، صبح‌های جمعه از ساعت هشت تا هشت و 30 دقیقه از شبکه سراسری صدای جمهوری اسلامی پخش می‌شد که در 70 برنامه، توانست توجه بسیاری از مخاطبان را جلب کند.

داستان‌هایی از رسول اکرم(ص) برای کودکان

چند روایت شیرین هم از شخصیت حضرت محمد(ص) برای کودکان را با هم مرور کنیم. کتاب پیامبری که دوست بچه‌ها بود، به نویسندگی محمدرضا سرشار، از مجموعه کتاب‌های کودکان است و داستان واقعی از زندگی پیامبر اسلام را به زبانی ساده و شیرین روایت می‌کند و درس‌های بزرگی از بزرگواری پیامبر(ص) به کودکان انتقال می‌دهد.

کتاب قصه‌ای به شیرینی عسل به نویسندگی شکوه قاسم‌نیا، داستان زندگی پیامبر اسلام را از دوره کودکی تا زمان بعثت ایشان با زبانی ساده و قابل فهم برای کودکان بیان می‌کند. در سطرسطر این کتاب، نکات تربیتی و آموزنده‌ به تصویر کشیده شده و هر کدام می‌تواند در ذهن کودک، دنیایی از آموزه‌های اخلاقی به یادگار بگذارد. کتاب لبخندهای ماه؛ شوخی‌های پیامبر(ص)، اثر مرتضی دانشمند مجموعه‌ای از گفتارها و رفتارهای حضرت محمد(ص) را روایت می‌کند که لبخند بر لب‌ می‌نشاند و سرور و شادی را به مهمانی دل می‌برد. هدف از مزاح و شوخی‌های پیامبر(ص) تنها گفتن سخنی طنزآمیز و خنده‌آور نیست، بلکه گاه زدودن اندوه از دل و یادآوری نکته‌ای در باب تربیت، محبت و مانند
آن است.

عاشقانه‌ها، مدح و منقبت پیامبر(ص)

به اشعاری که از زمان گذشته تا امروز در مدح و منقبت رسول اکرم(ص) سروده شده است، می‌پردازیم که البته تعدادشان بسیار است. در نظم و نثر گذشته از دیباچه کلیله و دمنه، ترجمه ابوالمعالی نصرالله منشی آمده: و آخر ایشان در نبوت و اول در مرتبت آسمان حق و آفتاب صدق، سیدالمرسلین و امام المتقین و خاتم‌النبیین... برای عز نبوت و خاتمت رسالت برگزید و به معجزات ظاهر و دلایل واضح مخصوص گردانید... درود و سلام و تحیات و صلوات ایزدی بر ذات معظم و روح مقدس مصطفی و اهل‌بیت و اصحاب و اتباع و یاران و اشیاع او باد، درودی که امداد آن بر امتداد روزگار متصل باشد و نسیم آن گرد از کلبه عطا برآرد.

در بوستان سعدی در مدح پیامبر(ص) آمده است، سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی/ عشق محمد بس است و آل محمد(ص).

مولانا در مثنوی معنوی آورده است: گفت پیغمبر عداوت از خرد/ بهتر از مهری که از جاهل رسد/ عجلوا الطاعات قبل الفوت گفت/ مصطفی چون در معنی می‌بسفت/ پس تو را هر لحظه مرگ و رجعتی است/ مصطفی فرمود: دنیا ساعتی است

از شاعران معاصر هم که در مدح و منقبت پیامبر شعر گفته، علی معلم دامغانی است که می‌سراید: باور کنیم ملک خدا را که سرمد است/ باور کنیم سکه به نام محمد(ص) است/ راوی! بخوان به خواندن احمد در اعتلا/ بر بام آسمان، شب معنی شب حرا/ شب‌ها شبند و قدر، شب عاشقانه‌هاست/ عالم فسانه، عشق، فسانه‌ فسانه‌هاست...

فیلم محمد رسول‌الله(ص)

اگر از آثار مکتوب فاصله بگیریم و به حوزه سینمایی رجوع کنیم، فیلم محمد رسول‌الله(ص) ساخته مجید مجیدی را می‌بینیم. فیلم سینمایی محمد رسول‌الله از محاصره‌ مسلمانان در شعب ابی‌طالب آغاز می‌شود و به پیش از تولد پیامبر اسلام بازمی‌گردد. در این فیلم، مخاطب شاهد وقایعی است که پیش از تولد پیامبر اسلام تا 12 سالگی ایشان را دربر می‌گیرد. صحنه‌های وفات مادر رسول اکرم در روستای ابوا و صحنه‌های مربوط به دوران شیرخوارگی و خردسالی پیامبر(ص) در روستای سعدیه هم از دیگر بخش‌های فیلم است. همان‌طور که مجید مجیدی به آن اشاره کرده، این فیلم در پی ارائه تصویری واقعی از پیامبر اسلام است. آنچه در این اثر سینمایی، مقابل دیدگان مخاطبان قرار می‌گیرد، حضور پرمهر و سرشار از برکت پیامبر اسلام است که هر جا حضور می‌یافتند، مردم را به مهر و دوستی فرامی‌خواندند. در فیلم نشان داده می‌شود که حضرت محمد(ص) از همان کودکی و نوجوانی سرمنشا مهر و دوستی بوده‌اند.

همه اینها سوا از بازتاب نام پیامبر ختمی مرتبت در آثار هنرمندان تجسمی است. طی قرون مختلف خوشنویسان و نگارگران و مذهبان و هنرمندان نقاشیخط با عشق خویش تلاش کرده‌اند گوشه‌ای از عظمت این نام را در کرشمه‌های هنری خود بازتاب دهند.

نیازمند خلق آثار بیشتری درباره پیامبر(ص) هستیم

محمدرضا سنگری درباره خلق آثار از شخصیت والای حضرت محمد(ص) در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما می‌گوید: از دهه 50 تکاپوهای زیادی در باب نوشتن از پیامبر(ص) صورت گرفت و شخصیت‌هایی مثل علی شریعتی و شهید مرتضی مطهری در این زمینه آثاری خلق کردند. مجله مکتب اسلام هم خیلی سعی کرد، مطالبی درخصوص پیامبر اکرم(ص) به نگارش درآورد. همچنین جعفر سبحانی فروغ ابدیت را درباره حضرت محمد(ص) نوشت.

این پژوهشگر ادامه می‌دهد: بعد از وقوع انقلاب اسلامی آثار خوبی در رابطه با حضرت محمد(ص) به نگارش درآمد که وجه انفجاری فعالیت‌ها زیاد بود. سالی که رهبر معظم انقلاب به نام مبارک پیامبر اعظم(ص) نامگذاری کردند، موج گسترده‌ای در این زمینه ایجاد و بعد فعالیت‌ها کم شد، در حالی که ما دائم نیازمندیم شخصیت پیامبر(ص) را به نسل جوان بشناسانیم.

مریم علی بابایی

جام‌جم