سلامت جسم و جان از جمله نعمت های ناب پروردگار به شمار می رود که به آدمیان هدیه داده می شود تا در پرتو آن به کار و کوشش بپردازند و اینگونه پله های ترقی را سپری کنند اما گاهی تعدادی از افراد به دلیل های گوناگون از این مهم برخوردار نیستند و به انواع معلولیت ذهنی و جسمی دچارند و این مقوله سبب می شود تا نوع زندگی آنان با دیگران اندکی تفاوت داشته باشد. به همین دلیل باید جامعه با اتحاد و یکپارچگی به برقراری شرایط مطلوب برای بارور ساختن استعدادها و توانایی های این قشر همت گمارد.
ضرورت توجه به امور معلولان سبب شد تا مجمع عمومی سازمان ملل متحد، سوم دسامبر را «روز جهانی معلولان» نامگذاری کند تا با توجه فزاینده به این قشر در مسیر ایجاد زمینه های حضور مثمرثمر آنان در اجتماع گام برداشت و با مشارکت معلولان در تصمیم گیری و برنامه ریزی های مربوط به خود زمینه رشد و تعالی این افراد را فراهم آورد.
روز جهانی معلولان بهانه ای شد تا به مرور دیدگاه های «زهرا نوع پرست» مدیرکل توانبخشی روزانه و توان پزشکی سازمان بهزیستی کشور بپردازیم.
**تمرکز بر رفع خلاهای موجود در قوانین مربوط به معلولان
تعیین روز جهانی معلولان برای آن است که بتوان تحقق یک جامعه پایدار و مسوول در برابر قشر معلول مهیا کرد. تصویب لایحه حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت در کشور مهم ترین خواست سازمان بهزیستی در راستای رفع بزگترین مشکل های مربوط به معلولان محسوب می شود زیرا با تصویب آن چندین مشکل مهم مربوط به آنان برطرف خواهد شد. قانون جامع حمایت از حقوق معلولان در 1383 خورشیدی به تصویب رسید اما برخی از مواد آن نتوانست اجرایی شود. به دنبال خلاهای موجود، بازنگری این قانون که حدود 2 سال طول کشید، به وسیله کارشناسان و افرادی از جامعه هدف سازمان بهزیستی انجام شد و اینک پیش نویس این لایحه پس از بررسی کمیسیون بهداشت، آماده ارایه در صحن علنی مجلس است و این امیدواری وجود دارد تا با تصویب آن، اتفاق های خوبی برای جامعه معلولان شکل بگیرد.
** ضرورت ایجاد نگرش مثبت اجتماعی به معلولان
شعار روزجهانی معلولان با عنوان «تحول به سوی جامعهای پایدار و انعطافپذیر برای همه» تعیین شده است. آگاه سازی در زمینه رفع نگرش منفی به معلولان، بسیار اهمیت دارد و یکی از سازمان های موثر در این راستا صدا و سیما به شمار می رود. نگاه همراه با ترحم به یک فرد دارای معلولیت در جامعه باید تغییر کند و آگاهسازی در این زمینه بایستی صورت پذیرد.
**اشتغال، مهم ترین خواسته معلولان
یکی از مسایل مهم در ارتباط با معلولان، مبحث اشتغال آنها است. لایحه بازنگری شده که امید آن می رود تا به زودی به قانون تبدیل شود، مشتمل بر 10 فصل تنظیم شده که یک فصل آن به طور ویژه به اشتغال معلولان مربوط است. صندوق حمایت از فرصت های شغلی معلولان را در بر می گیرد و اساسنامه آن تا سه ماه پس از ابلاغ این قانون باید تهیه شود و به تصویب هیات وزیران برسد. چنانچه بانک مرکزی در تاسیس این صندوق، مجوز های لازم و پیش بینی شده در قانون را اعطا کند، می توان تسهیلات اعتباری را در اختیار واحدهای تولیدی خدماتی عمرانی قرار داد، به ویژه آنهایی که از اشتغال افراد دارای معلولیت حمایت می کنند. درباره خود اشتغالی نیز بخشی وجود دارد که بلافاصله تصویب، آییننامه آن به شکل اجرایی نوشته خواهد شد تا صندوق فرصتهای شغلی بتواند شرایطی برابر را ایجاد کند و در بخش غیردولتی که برخی از معلولان به شکل خود اشتغالی فعالیت دارند، بتوانند وام دریافت کنند.
**مشارکت معلولان در اجتماع با مناسب سازی و در دسترس بودن امکانات
هدف، ایجاد محیط بدون مانع و قابل دسترس جهت حضور و مشارکت همه افراد به ویژه افراد دارای معلولیت در اجتماع است که سبب میشود فرصت برابر در برخورداری از امکانات اجتماعی، تحصیلی، حمل و نقل، اشتغال و ... برای افراد شکل بگیرد. فصل دوم لایحه بازنگری شده، در خصوص مناسب سازی و دسترس پذیری، تردد و تحرک به شمار می رود. اکنون تعریف سازمان بهزیستی از معلولیت تعریف متفاوتی است که یکی از اصول قانون جامع نیز محسوب می شود و اگر بتوان شرایط حضور معلولان را در اجتماع بهبود بخشید و شهرها، پارک ها، سالن های نمایش، مدرسه ها و ... مناسب سازی شوند، فردی دچار معلولیت در شرایط برابر با افراد عادی قرار خواهد گرفت.
**خدمات درمانی بهداشتی و توانبخشی معلولان
فصل سوم لایحه به خدمات درمانی، بهداشتی و توانبخشی معلولان توجه مطلوبی کرده است، به ویژه بیمه خدمات توانبخشی از جمله گفتار درمانی، شنوایی شناسی، کاردرمانی و بینایی سنجی که در شمول بیمه نیست و از این رو پیش بینی می شود که باید تمامی معلولان به پوشش این نوع بیمه دربیایند. درمان و خدمات توانبخشی معلولان از مهم ترین مسایل برای این قشر محسوب می شود؛ مشکلی اساسی که در تصویب این قانون برای گروه های هدف دارای معلولیت وجود دارد. همچنین برای خرید و تجهیزات و وسایل کمک پزشکی و توانبخشی در استانهای محروم کشور، اقدام های جدی از مدت ها پیش آغاز شده است تا جایی که هیچ معلولی در کشور نباشد که از وسایل کمک توانبخشی بازبماند.
**آگاه سازی، گامی برای شناساندن توانایی های معلولان
رسانه ها با توجه به اقدام های سازمان بهزیستی، بایستی در زمینه آگاه سازی بر پایه آنچه در قانون جامع پیش بینی شده است، پیش روند تا ثابت کنند توانایی عزیزان معلول متفاوت نیست، بلکه در جامعه موانعی برای بروز توانایی آنها وجود دارد. تعریفی که در سازمان بهزیستی از معلولیت وجود دارد، ظاهری نیست و با وجود این نقیصه، چنانچه فرد در یک بستر مناسب اجتماعی قرار گیرد، می تواند بسیار مفید و نقش آفرین باشد. فردی که روی ویلچر مینشیند، اگر شرایط اجتماعی برای حضور او مناسب باشد، می تواند همه جا برود، در محیط شهر یا روستا کارهای خود را به تنهایی انجام دهد و با یک فرد معلول که در خانه می نشیند، تفاوت بسیاری دارد. اینک تعریف جهان به طرف طبقه بندی «I.C.F»(نوعی سیستم ساخت و ساز) سوق پیدا کرده است تا شرایط به گونه ای فراهم شود تا معلولان بتوانند در جامعه حضور پیدا کنند.
در ادامه سخنان «مهناز کاشی» رییس دبیرخانه اشتغال و کارآفرینی سازمان بهزیستی کشور را در این زمینه از نظر می گذرانیم.
**رفع خلاهای قانونی در قانون استخدام معلولان
موضوع استخدام سه درصد در قانون جامع حمایت از معلولان به این شکل آمده که «دستگاهها شامل موسسه های دولتی و عمومی مجاز هستند که سه درصد استخدامهای خود را به معلولان اختصاص دهند.» واژه «مجاز» بودن یک اشکال در متن قانون است زیرا وقتی این کلمه مطرح می شود، دستگاه ها خود را مکلف به رعایت قانون نمی دانند و تنها این اجازه به آنها داده خواهد شد که این میزان درصد را جذب کنند. در 1384 خورشیدی که این قانون به تصویب رسید، تاییدیه شورای نگهبان را نداشت، بنابراین اصلاحیه ای بابت قانون جامع صادر و تقدیم مجلس شد و مصوبه هیات دولت را هم گرفت که میان سه تا پنج درصد استخدام های دولتی به معلولان اختصاص یابد و دستگاهها مکلف به رعایت متن قانون خواهند بود. همچنین مجوزهای استخدامی می بایست به اطلاع سازمان بهزیستی رسانده شود و این نهاد نسبت به اطلاع رسانی جامعه هدف خود اقدام کند اما مجوزهای استخدامی در اختیار این سازمان قرار نمیگیرد و سازمان بهزیستی تنها از طریق رسانه های عمومی مطلع می شود که کدام دستگاه استخدام دارد و بدین ترتیب اطلاعرسانی به معلول صورت می گیرد.
موضوع مهمی که از زمان ابلاغ قانون مدیریت خدمات کشوری پیش آمده، ماده 127 قانون تمام قوانین استخدامی ماقبل خود را منسوخ کرده و قانون جامع حمایت از معلولان هم جزو قوانین استخدامی ماقبل قانون مدیریت خدمات کشوری قرار گرفته است و به همین دلیل ماده 127 قانون مدیریت خدمات کشوری در تناقض با ماده هفت قانون جامع حمایت از معلولان قرار دارد که در شرایط آن می خوانیم «افرادی که به استخدام دولت در می آیند، باید از سلامت جسمی برخوردار باشند» و این مورد، قانون جامع حمایت از معلولان را نقض میکند.
**نداشتن تحصیل مرتبط، مهم ترین مشکل استخدام معلولان
یک و نیم میلیون تن معلول و خانوادههای آنها تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند اما در بحث استخدام به معلولان به شکل خاص نگریسته میشود. با همه پیگیری هایی که سازمان بهزیستی داشته است و با وجودی که سهمیه ها به سازمان اعلام نمی شد، از 1384 تا 1396 خورشیدی، تعداد یک هزار و 915 تن به استخدام دستگاه های دولتی درآمدند، این آماری است که سازمان بهزیستی بر پایه احکام صادره از طرف دستگاه ها برای افراد در اختیار دارد. معلولان دارای تحصیلات دانشگاهی بالای فوق دیپلم مشمول این قانون می شوند اما تمامی رشتههایی که معرفی میشوند، رشته تحصیلی مرتبط با نیاز سازمان ها و دستگاه ها به شمار نمی روند، به همین دلیل معلولان در بیشتر موارد نمی توانند در آزمون های استخدامی شرکت کنند.
لحاظ نشدن بحث سه درصد استخدام معلولان در آگهی ها و فراخوان های استخدامی موضوعی است که سازمان بهزیستی آن را پیگیری می کند. متاسفانه در فراخوان استخدامی اخیر سازمان آموزش و پرورش و وزارت نیرو نیز بحث شرکت معلولان در آزمون و جذب آنها مطرح نشد و تنها افراد در سهمیه های عادی حق شرکت و حضور را پیدا میکنند.
در پایان نظرهای «ابراهیم کاظمی مومن سرایی» رییس دبیرخانه ستاد هماهنگی و پیگیری مناسب سازی کشور، را در ارتباط با ساختار فضای شهری برای معلولان می خوانیم.
**اهمیت مناسب سازی در رفع مشکلات معلولان
بحث مناسب سازی را باید جدا از موضوع معلولان دانست زیرا پیوند مناسب سازی به معلولیت به معنای آغاز توقف مناسب سازی و دسترسی در کشور است در حالی که این امر برای همه افراد جامعه از جمله معلولان، جانبازان، سالمندان و ... ضروری به شمار می رود. وقتی پای معلولان به میان میآید، بحث نبودن بودجه و اولویت کارهای عمرانی به عنوان موارد واجب تر مطرح می شود اما باید دانست اکنون چند در صد معلولان کشور می توانند از بستر مناسب سازی شده در فضای شهری استفاده کنند. حدود 30 درصد مناسب سازی صورت گرفته است، با توجه به آمار گرفته شده، حدود یک هزار و 200 دستگاه دولتی در کشور در زمینه مناسب سازی ارزیابی شده اند. این بررسی در هر استان درباره 39 دستگاه و در 13 موضوع انجام شد. در این ارزیابی، سازمان بهزیستی با 28 درصد بیشترین و نظام پزشکی با 23 در صد پایین ترین امتیاز را کسب کرده اند. استان یزد با 59 درصد بالاترین درصد و استان تهران با 24 درصد پایین ترین شرایط مناسب سازی را به خود اختصاص دادند.
البته اگر تعداد موضوع ها بیشتر و ارزشیابی پایلوت به شکل قوی تری انجام می شد، آمار دقیق تری به دست می آمد. وقتی تنها در 13 بخش بررسی صورت می گیرد و آن هم زیر 30 درصد مناسبسازی، یعنی در این زمینه توفیق چندانی وجود نداشته است زیرا مناسبسازی تنها شامل فضای شهری نیست بلکه شامل اتوبوس ها، مترو، پل ها، بوستانها، معابر و اماکن محسوب می شود. در این میان باید دانست که اقدام های خوبی در کشور آغاز شده است که از آن جمله می توان به راه اندازی ستادهای مناسب سازی استان ها، ستاد مناسب سازی ملی در وزارت کشور، ستاد مناسب سازی در شهرستان ها به ریاست فرمانداران و ... اشاره کرد.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: عشرت کراری**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9428**2002**9131
ایرنا پژوهش، کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.