آخرین دور از مذاکرات نشست ژنو برای دستیابی به توافق میان دولت بشار اسد و گروه‌های مسلح درگیر در جنگ سوریه روز چهارشنبه برگزار شد. اما این رویداد برخلاف نوبت‌های قبلی تحت‌الشعاع نشست دیگری قرار گرفت که پیش از آن با شرکت سران روسیه، ایران و ترکیه در شهر سوچی روسیه برگزار شده بود. در آن دیدار نیز سه کشور از بازیگران اصلی صحنه نبرد سوریه در مورد آینده سوریه پس از داعش گفتگو کردند.
نشست سوچی، آغاز اختلاف
نشریه «فارین پالیسی» با یادآوری نشست سوچی می‌نویسد این رویداد با این که برای تأکید بر نقش حیاتی ایران، ترکیه و روسیه در سوریه شکل گرفت، در عین حال اختلاف‌های داخلی ایران میان رئیس جمهوری حسن روحانی و سپاه پاسداران در مورد سوریه را آشکار کرده و در نتیجه از اختلاف میان دو متحد یعنی ایران و روسیه در مورد سوریه پرده برداشته است.
همه شرکت‌کنندگان در نشست سوچی بر اهمیت حفظ تمامیت ارضی سوریه تأکید کردند. اما در این میان ایران نسبت به نقش روسیه در سوریه با دیده تردید می‌نگرد زیرا ولادیمیر پوتین پیش از جلسه تلفنی با مسئولان برخی کشورهای دیگر که از رقبا و دشمنان ایران محسوب می‌شوند، یعنی آمریکا، عربستان سعودی، اسرائیل و برخی کشورهای حوزه خلیج فارس گفتگو کرده بود.
از اخباری که رسانه‌های ایران پوشش دادند این گونه برمی‌آید که جمهوری اسلامی حتی پیش از دیدار چهار ساعته پوتین با بشار اسد که دو روز قبل از نشست سوچی انجام گرفت، از این دیدار خبر نداشتند. به نوشته فارین پالیسی، تصمیم پوتین به گفتگوی تلفنی با دونالد ترامپ پیش از نشست سوچی نیز ایرانی‌ها را دلخور کرد اما آنها رویکرد پوتین را این گونه تعبیر کردند که رئیس جمهوری روسیه می‌خواسته آمریکا را نرم کند تا با این رویداد خصمانه برخورد نکند. البته طبیعی است که آمریکا به هیچ روی میل ندارد که حضور ایران در سوریه نهادینه شود.
سپاه در پی حفظ دستاوردهایش در سوریه است
ماجرا این است که سپاه پاسداران که در هفت سال گذشته حضور بسیار پر رنگی در سوریه داشته است، به هیچ روی نمی‌تواند ببیند که رقبای دیگر یعنی اسرائیل، عربستان سعودی و ابالات متحده عربی دستاوردهایش را در این کشور تصاحب کنند. به نوشته فارین پالیسی، این موردی است که می‌تواند به تداخل منافع ایران با روسیه در سوریه بینجامد و موجب اختلاف دو کشور شود. طبیعتا اصرار سپاه پاسداران به حفظ دستاوردهایش در سوریه، اختلاف این نهاد با دولت روحانی در داخل ایران را تشدید خواهد کرد و می‌تواند به رویارویی با سیاست روسیه نیز منجر شود.
سپاه پاسداران نه تنها در پی تقویت نقش خود در سوریه است، بلکه به دنبال حفظ متحدان مسلح خود در این کشور برای ایفای نقش در منطقه خواهد بود، چیزی شبیه حزب‌الله که بازوی قدرتمند ایران در لبنان به شمار می‌رود.
فارین پالیسی با یادآوری این که همزمان با نشست سوچی و پس از آن سپاه پاسداران بر دامنه فعالیت‌های خود در سوریه افزوده و شکست داعش را اعلام کرد، می‌افزاید که این تحرک و نمایش قدرت سپاه حاوی پیامی مبنی بر قصد این نیرو بر تداوم حضورش در سوریه است. مخاطبان این پیام نه تنها رقیبان ایران، بلکه متحدان او از جمله روسیه و خود بشار اسد هم هستند. در واقع سپاه به نمایندگی از حاکمیت اصولگرای ایران، بهای چند سال تلاش خود در سوریه را طلب می‌کند.
محمد علی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران تاکنون نیت خود برای تقویت نیروهای نزدیک به ایران در سوریه را آشکار کرده است. او در روز ۲ آذر گفت بشار اسد می‌داند که به «نیروهای مردمی»، «مدیون» است و آنها برای بقای حکومتش ضروری هستند. فارین پالیسی با ذکر این سخنان جعفری و یادآوری این که خود سپاه پاسداران ایران در اغاز یک نیروی شبه نظامی بوده است، نتیجه می‌گیرد که سپاه در پی تثبیت کنترل خود بر نیروهای شبه نظامی طرفدار ایران در سوریه است.
از سوی دیگر سپاه با سابقه فعالیت‌های اقتصادی پرمنفعت خود، برای مشارکت در بازسازی سوریه و گرفتن سهمی از منافع این بازسازی هم خیز برداشته است. به نوشته فارین پالیسی، این وجه دیگری از رقابت سپاه با دولت ایران را نشان می‌دهد زیرا جعفری از قول بشار اسد و حسن روحانی گفته است که شرکت‌های متعلق به سپاه بهترین گزینه برای مشارکت در بازسازی سوریه هستند. روحانی هنوز به این ادعا واکنشی نشان نداده است.
آیا روسیه میدان سوریه را به ایران می‌سپارد؟
در حالی که ایران با اعلام شکست داعش جشن پیروزی برپا کرده و همزمان سپاه پاسداران به تثبیت موقعیت خود در سوریه مشغول است، روسیه خود را برای بیرون کردن نیروهای نظامی‌اش از این کشور آماده می‌کند.
نیکولای پاتروشف روز پنج‌شنبه اعلام کرد که دولت مسکو از هم اکنون آماده خارج کردن نیروهای ارتش خود از سوریه است. فرمانده کل ستاد ارتش روسیه نیز هفته پیش گفته بود شمار نیروهای نظامی این کشور در سوریه تا پیش از پایان سال جاری میلادی به شکل چشمگیری کاهش می‌یابد.
سیاست سپاه مبنی بر ادامه حضور در سوریه از طریق بازوی شبه‌نظامیان آشکار است. اکنون باید دید آیا ایران که در ابتدای جنگ سوریه حضور نیروهای خود در این کشور را انکار می‌کرد و بعد از مدتی حضور آنها را به بهانه نبرد در «عمق استراتژیک» و تحت عنوان «مدافعان حرم» توجیه کرد، تثبیت حضور سپاه در سوریه را به عنوان سیاست رسمی خود در پیش خواهد گرفت یا نه.