دیابت یکى از شایع‌ترین بیمارى‌هایی است که با درصد بالا، انسان‌ها را گرفتار کرده است. آمار منتشر شده از سوی فدراسیون بین‌المللی دیابت حاکی است که بیش از ۴۲۲میلیون نفر از بزرگسالان در سراسر جهان به دیابت مبتلا هستند که پیش‌بینی میشود تا ۲۵ سال آینده این رقم به بیش از ۶۰۰ میلیون نفر خواهد رسید.
بررسی‌های انجام شده نشان میدهد که تعداد مبتلایان به دیابت در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در سال‌های اخیر ۲ برابر شده و از ۳۵ میلیون و ۴۰۰صدهزار نفر به ۷۲ میلیون و ۱۰۰هزار نفر رسیده است.
بررسی‌های وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی هم نشان میدهد که بیش از ۱۲ درصد بزرگسالان در کشور به دیابت مبتلا هستند و نیز هر ۱۴ دقیقه یک نفر در ایران بر اثر این بیماری جانش را از دست میدهد و این در حالی است که با آزمایش ساده و کم هزینه اندازه گیری قند خون، می‌توان از ابتلا به دیابت پیشگیری کرد.
کارشناسان معتقدند، مبتلایان به بیماری‌های مزمن و از جمله دیابت، نیازمند همراهی و حمایت هستند تا بتوانند به‌خوبی دستورات درمانی را در زندگی روزمره خود به کار بندند و برنامه درمانی خود را پیش ببرند.
آنان می‌گویند، آموزش‌های کیفی و کاربردی با هدف کنترل مطلوب قندخون و مهم‌تر از آن، بهبود کیفیت زندگی دیابتی مقوله‌ای است که متاسفانه هنوز در کشور به آن اهمیت چندانی داده نمی‌شود، در حالی که هدف اصلی در درمان دیابت، قرار دادن فرد دیابتی در شرایطی است که بتواند بدون محدودیت، از زندگی فعال وشاداب و طول عمر طبیعی برخوردار شود.
گفتنی است که شعار امسال فدراسیون جهانی دیابت به «دیابت و زنان» اختصاص یافته است و اینکه زنان باید نقش فعالتری در کنترل بیماری دیابت خود داشته باشند و کوشش بیشتری برای کنترل قند خون،انجام منظم ورزش و رعایت رژیم سالم غذایی، مصرف کربوهیدرات‌های سالم با استفاده از میوه و سبزیجات انجام دهند و این یعنی مراقبت مطلوب شخصی که می‌تواند به آنان در کنترل بیماری دیابت و جلوگیری از عوارض آن، کمک کند.
دیابت و علل ابتلا به آن
دکتر اسدالله رجب – رئیس انجمن دیابت ایران در مورد بیماری دیابت به گزارشگر روز نامه اطلاعات می‌گوید: در حال حاضرحدود ۸۸ر۱۱درصد جمعیت بالای ۱۸ سال کشور مبتلا به دیابت هستند که متاسفانه این آمار روبه افزایش است و تنها راه علاج نیز پیشگیری از ابتلا به این بیماری است.
وی می‌افزاید: در سال‌های گذشته حدود ۲۸ درصد از جمعیت کشور در روستا‌ها زندگی می‌کردند و از زندگی سالم و تحرک کافی برخوردار بودند، اما امروزه مهاجرت از روستا‌ها به شهر‌ها باعث شده است که مسائل و معضلات زیادی به دلیل ابتلا به بیماری‌ها به‌وجود بیاید که از جمله دلایل آن، می‌توان به تغذیه نامناسب،کاهش فعالیت‌های جسمانی و استرس اشاره کرد. البته عوامل خطرزای دیگری هم مانند وراثت، فشار بالای خون،اضافه وزن وچاقی هم در ابتلا به دیابت موثرند. به عنوان مثال
۶۰ درصد از افراد جامعه به دلیل تغییر در شیوه تغذیه، اضافه وزن دارند و چاق محسوب میشوند،بررسی‌ها حاکی از این است که ۲۲ درصد افراد جامعه چاقی با شاخص توده بدنی (BMI)بالای ۳۰ دارند ونداشتن تحرک کافی و استفاده از غذا‌های آماده، از دیگر عوامل ابتلا به دیابت است.
دکتر رجب با بیان این مطلب که پیشگیری مهم‌ترین اقدام برای عدم ابتلا به دیابت است، می‌افزاید: متأسفانه در کشور ما به پیشگیری از بیماری‌ها توجهی نمی‌شود و بسیاری از افراد به علت ناآگاهی،به دیابت مبتلا میشوند.
اولین قدم در راه پیشگیری از ابتلا به دیابت، آموزش افراد جامعه است و نیز باید انگیزه حفظ سلامت در افراد ایجاد شود، بسیاری از مردم با اهمیت تغذیه سالم و فعالیت‌های مناسب جسمانی آشنایی دارند، ولی در این مورد انگیزه‌های لازم را ندارند و چون برای سلامت‌شان هزینه‌ای نمی‌پردازند، سلامت برایشان ارزشی ندارد و از اینرو برای حفظ آن نمی‌کوشند و به همین دلیل باید انگیزه‌های مردم برای حفظ تندرستی‌شان، افزایش یابد.
ارتقای سلامت جامعه
دکتر رجب با اشاره به این مطلب که در روز جهانی دیابت بر روی ارتقا سلامت جامعه بیشتر کار میشود، یاد آوری می‌کند: افزایش مبتلایان به دیابت در کشورهای اروپایی ۲۳ درصد ودر کشور ما بیش از ۹۶ درصد است واین در حالی است که مسئولان بهداشت و درمان کشورهای پیشرفته تمامی توان‌شان را روی پیشگیری گذاشته‌اند، وآموزش را از مهدهای‌کودک شروع کرده‌اند و فرهنگ و آموزش تغذیه سالم،تحرک مناسب و ورزش را برای افراد جامعه از همان کودکی جا انداخته‌اند و نیز مبلمان شهری را به گونه‌ای طراحی کرده‌اند که افراد، فعالیت‌های لازم جسمی را داشته باشند. آنها شرایط و امکانات را برای پیاده روی مردم آماده کرده‌اند و نوعی بسیج عمومی را برای ورزش‌های عمومی، به وجود آورده‌اند.
حال آن‌که بسیاری از شهروندان ما نه فقط حاضر نیستند ورزش کنند، بلکه تا سر کوچه هم با ماشین می‌روند و انگیزه‌ای برای حفظ سلامت‌شان ندارند. البته مسئولان هم در این زمینه کوتاهی می‌کنند وامکانات لازم را برای مردم به‌وجود نمی‌آورند. هنوز هم در بوفه‌های مدارس فلافل و ساندویچ سوسیس و کالباس به فروش می‌رسد و تغدیه نا سالم به دانش آموزان داده میشود.
رئیس انجمن دیابت ایران همچنین می‌گوید: پزشکان قبل از این که برای یک بیمار دیابتی نسخه و آزمایش بنویسند. باید با او صحبت و او را ترغیب کنند که تغذیه سالم و تحرک بدنی کافی داشته باشد، تا بیماریش پیشرفت نکند. گاهی بیماران دیابتی که به پزشکان مراجعه می‌کنند. می‌گویند لطفاً برای ما نسخه بنویسید و حاضر نیستند به راه‌های کنترل بیماری‌شان گوش دهند.
این بیماران تنها راه درمان خود را مصرف دارو می‌دانند و این درحالی است که کنترل بیماری اهمیت زیادی دارد و مانع از پیشرفت بیماری میشود، اما متأسفانه هنوز این فرهنگ در کشور ماجا نیفتاده است.
روش‌های پیشگیری از دیابت به مردم آموزش داده نمی‌شود و به همین دلیل نیاز به افزایش تخت‌های بیمارستانی مدام مطرح میشود و این در حالی است که هزینه پیشگیری به مراتب از درمان دیابت کمتر است.
دفاع از داروهای ایرانی
دکتر رجب در پاسخ به این پرسش که بیماران دیابتی برای تهیه دارو با چه مشکلاتی مواجهند، اظهار می‌دارد: در این خصوص مشکل خاصی وجود ندارد و بسیاری از داروهای دیابت در کشور تولید میشود و از اینرو باید از تولید ملی داروها دفاع کرد، زیرا سرمایه‌های ملی است، البته متأسفانه بعضی از داروهایی که در کشور تولید میشود، تحت پوشش بیمه قرار ندارند، در صورتی که داروهای خارجی تحت پوشش بیمه هستند و این یکی از مشکلاتی است که هزینه خیلی زیادی را به بیماران و همچنین ذخیره‌های ملی کشور، تحمیل می‌کند.
وی با اشاره به این مطلب که کیفیت بیشتر داروهای دیابت ساخت داخل و خارج از کشور یکسان است، می‌افزاید: داروهای برای کنترل قند خون قیمت مناسبی دارد، اما بعضی از داروهای گران‌قیمت را پزشک بر اساس پیشرفت بیماری تجویز می‌کند که متاسفانه برخی از داروخانه‌ها داروهای خارجی را کمتر از تعداد تجویزشده به بیماران تحویل می‌دهند و بیمه‌ها هم سقفی برای پرداخت هزینه داروها دارند و بیشتر از آن را تقبل نمی‌کنند.
دکتر رجب با یادآوری این که بیماری دیابت تا آخر عمر با فرد است و چون درمان قطعی ندارد، بیمار باید با این بیماری کنار بیاید وقند خونش را به طور مداوم آزمایش کند، می‌گوید: هدف انجمن دیابت ایران در طی ۳۰ سال گذشته پیشگیری و آموزش بیماران دیابتی بوده است؛ اگرچه در این زمینه کار‌های زیادی انجام شده است، اما هنوزموفق نشده‌ایم که تعداد بیماران دیابتی و عوارض بیماری را در آنان کاهش دهیم، زیرا این کار نیازمند عزم ملی است و انجمن در این زمینه به تنهایی نمی‌تواند کاری را از پیش ببرد.
رئیس انجمن دیابت ایران در مورد هزینه مداوای بیماران دیابتی می‌گوید: هزینه بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ که انسولین درمانی میشود، حدود ۶۰۰ هزار تومان در ماه است که این مبلغ در صورت عدم کنترل قند خون، به مراتب بیشتر هم میشود.
انواع دیابت
رضا حسینی ـ پزشک عمومی در تعریف دیابت به گزارشگر روزنامه اطلاعات مکی گوید: دیابت یک نوع اختلال متابولیک و سوخت و ساز در بدن است که توانایی تولید انسولین در بدن را از میان می‌برد و یا برعکس، مقاومت در برابر انسولین در بدن ایجاد میشود و در نتیجه انسولین تولیدی نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را انجام دهد. در دیابت، سرعت و توانایی بدن در استفاده و سوخت و ساز کامل گلوکز کاهش می‌یابد به همین دلیل برمیزان قند خون افزوده میشود که به آن، «هایپرگلیسمی» می‌گویند.
با افزایش دراز مدت قند در خون عوارض دیابت یا تخریب رگ‌های بسیار ریز در بدن ایجاد میشوند که می‌تواند اعضایی از بدن مانند کلیه، چشم و اعصاب و قلب را درگیر کند. به طور کلی دیابت به ۴ گروه دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲، دیابت حاملگی و دیابت به علل متفرقه تقسیم بندی میشود.
در دیابت نوع ۱ که ۱۵تا ۱۰درصد کل موارد دیابت را تشکیل میدهد، تولید انسولین از پانکراس به علت از میان رفتن سلول‌های سازنده انسولین، متوقف میشود. به همین دلیل افراد مبتلا به این نوع دیابت باید از بدو تشخیص، انسولین مورد نیاز بدن را به صورت تزریقات روزانه تأمین کنند و به همین دلیل به آن، «دیابت وابسته به انسولین» نیز می‌گویند.
دیابت نوع۲: دیابت «نوع ۲» بیشتر در افراد بالای ۳۰ سال و چاق دیده میشود و تا ۸۰ درصد کل موارد دیابت را شامل میشود در این بیماری انسولین تولید شده از پانکراس به خوبی عمل نمیکند. در واقع یا پانکراس به اندازه کافی انسولین ترشح نمیکند و یا این که انسولین ترشح شده، به علت وجود مقاومت سلول‌ها به انسولین به‌خصوص در افراد چاق، فاقد کارآیی لازم است.به این نوع دیابت، «دیابت غیر وابسته به انسولین» یا «دیابت بزرگسالان» نیز گفته میشود.
دیابت بارداری: این دیابت از اختلالات مهم دوران بارداری است که ۲ تا ۷ درصد زنان باردار به آن مبتلا میشوند. زنانی که در بارداری‌های قبلی خود، قندخون بالا یا نوزاد با وزن بالا داشته‌اند، سابقه مرگ داخل رحمی جنین بدون علت مشخص و زنان چاق با BMI بالای ۳۰، بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند. علاوه بر این، زنانی که پدر و مادر مبتلا به دیابت دارند نیز در معرض خطر هستند.
دیابت بارداری باتوجه به میزان بالا بودن قندخون، باعث افزایش وزن و فشارخون در دوران بارداری میشود، به طوری که جنین این زنان خیلی درشت است و احتمال سخت زایی و سزارین در زنان مبتلا به این نوع دیابت بیشتر است.
مداوای دیابت بارداری
دکتر حسینی در مورد درمان دیابت بارداری می‌افزاید: معمولا در بیش از ۹۰ درصد موارد، قندخون بعد از بارداری به حالت طبیعی برمی‌گردد، ولی احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در خانم‌هایی که در دوران بارداری به دیابت مبتلا شوند؛ در سنین بالای ۴۰ سال وجود دارد، بنابراین باید هم روی کنترل وزن و هم قندخون خود دقت داشته باشند.
وی می‌گوید: گاهی دیابت بارداری برای اولین بار تشخیص داده میشود و گاهی هم خانم‌های باردار از قبل به دیابت مبتلا بوده‌اند که تشخیص داده نشده است. اگر بیمار از گروه اول باشد، عوارض قلبی-عروقی، کلیوی وچشمی دیابت در او دیده نمی‌شود و بنابراین نیازی نیست در این زمینه تحت‌نظر باشند، اما در مورد دسته دوم چون چند سال مبتلا به دیابت بوده‌اند، ولی از آن اطلاعی نداشته‌اند، عوارض دیابت مانند اشکالات عروق کرونر، بیماری‌های قلبی و نوروپاتی بیشتر است، بنابراین قندخون‌شان باید بیشتر کنترل شود و از افزایش وزن پیشگیری کنند. همچنین زنان چاق در دوران بارداری باید قند خون‌شان بیشتر کنترل شود.
این خانم‌های باردار باید به دقت قندخون و رژیم غذایی‌شان را کنترل کنند، زیرا افزایش وزن و فشارخون در مبتلایان به این بیماری بسیار اتفاق می‌افتد، بنابراین باید به آنها توجه شود. پزشک با دقت رشد طبیعی جنین را تحت نظر می‌گیرد و اگر قند خون ناشتای مادر نیز بالا باشد و انسولین تزریق کند، در هفته ۳۸ بارداری یعنی ۲ هفته زودتر از موعد، بارداری ختم میشود.
به گفته دکتر حسینی، از علل متفرقه ابتلا به دیابت به جراحی، مصرف بعضی داروها مثل کورتیکواستروئیدها سوء تغذیه و عفونت، می‌توان اشاره کرد.
دیابت در زنان
دکتر حسینی در مورد دیابت در زنان می‌گوید: دیابت در مورد جنسیت بیماران به اصطلاح تبعیض قایل نمی‌شود، اما زنان مبتلا به این بیماری با مجموعه‌ای از چالش‌های خاص مواجه هستند که کنترل بیماری را مشکل می‌کند.
بررسی‌های انجام شده نشان میدهد که دیابت عوارض بیشتری در زنان نسبت به مردان برجا می‌گذارد، زیرا هورمون‌های موجود در بدن زنان مانند استروژن، باعث مقاومت بیشتر به انسولین در آنان میشود و از اینرو باید درمان زنان بیشتر از درمان مردان پیگیری شود.
وی با بیان این مطلب که زنان مبتلا به دیابت گاهی به عنوان کسانی که مسئول مراقبت از سایر افراد خانواده هستند، نقش‌شان را برای مراقبت و کنترل بیماری دیابت خود فراموش می‌کنند، می‌افزاید: متاسفانه در جوامع در حال توسعه سلامت زنان اهمیت زیادی ندارد و اگر چه میزان مرگ و میرشان در برخـی از گروه‌های سنی کمتر از مردان است، اما بر اساس آمارهای بهداشتی در مقایسه با مردان آسیب پـذیری بیشتری در مقابل بیماری‌ها و بخصوص بیماری‌های مزمن مانند دیابت دارند و از نظر دسترسی و استفاده از خدمات بهداشتی درمانی هم از امکانات کمتری برخوردارند.
تحقیقات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان میدهد که علاوه بر بالا بودن میزان چاقی در زنان، فشار خون و کلسترول هم درمیان آنان به نسبت به مردان بیشتر و کنترل قند خون بالا در زنان، بالاتر از مردان است.
دکتر حسینی با بیان این مطلب که خطر اغمای دیابتی در زنان ۵۰ درصد بیشتر از مردان است، یادآوری می‌کند: اغمای دیابتی وضعیتی است که بر اثر کنترل نکردن دیابت به وجود می‌آید و علامت آن میزان بالای قند خون و تولید ناقص سوخت و ساز چربی در خون است.اگر چه اغمای دیابتی همیشه با مقدار بالای قند خون همراه است، اما عامل به وجود آورنده اغمای دیابتی نیست، بلکه علت اصلی‌اش، فقدان انسولین است.
بیتا مهدوی