به همین دلیل سوال از علت عقب ماندگی پررنگ تر شد و در نهایت ملل مسلمان راه‌حل را در اقتباس از علوم و معارف عمیق تر غرب یافتند. در همین دوره شاهد بازگشایی دانشگاه ها و ترجمه کتب فلسفی برای جبران این فاصله بودیم اما با رواج علوم غربی در ساختار دانش مسلمانان بیماری غرب زدگی، دین‌گریزی و مادیگرایی گسترش پیدا کرد. در این برهه پرسش از ماهیت دانش و نحوه دین ستیزی آن امری بود که دانشمندان جهان اسلام را تشویق به معرفی نظریه معرفت الاسلامیه به عنوان نسخه جایگزین علوم غربی کرد و اینگونه جهان علمی اسلام از نوعی خودباختگی و دلبستگی به میراث سنتی، وارد مرحله تکامل یافته‌تری شد که طی آن پروژه اسلامی سازی دانش‌ یا تولید علوم مبتنی بر اسلام کارویژه اول آن قرار گرفت.

اساعیل فاروقی بنا بر قولی بنیان‌گذار نظریه «اسلامی‌سازی دانش» و یکی از اندیشمندان سرشناس این نحله فکری است. تفکرات وی به عنوان اصول و مبانی فکری موسسه بین المللی اندیشه اسلامی شناخته می شود. این مجمع یا در حال توسعه نظریات فاروقی بوده است یا مقالاتی در بسط و تشریح ایده‌ها و آرای وی نگاشته. آرا و نظریات فاروقی در رابطه با اسلامی‌سازی دانش، عمدتاً عبارتند از مفاهیم و گزاره‌هایی چون بیماری امت، نقد روش‌های سنتی میراث اسلامی و معرفی قصور و کوتاهی‌های آن، معرفی اصول بنیادین روش‌شناسی اسلامی و در نهایت ارائه مدلی روش‌شناختی است که از نظر وی و پیروانش، به عنوان برنامه راهبردی، برای اسلامی‌سازی دانش مطرح است. معرفت الاسلامی قسمتی از پروژه بازنگری دین در قرن اخیر است . فاروقی این نظریه را  راهی برای خروج ملت مسلمان از استثمار و ضعف فرهنگی تلقی می کرد.

وی علت اصلی عقب افتادگی مسلمانان را غفلت از اجتهاد عام و تنها روی آوردن به اجتهاد خاص در ابواب محدود فقه و همچنین باور به تعارض عقل و وحی و تفکیک اندیشه و عمل، معرفی می‌کند.

 معرفت اسلامی فاروقی چیست؟

از نظر فاروقی معرفت اسلامی معرفتی است که مصدر آن ارزش های فراگیر وحی و اهداف رسالت و انزال دین باشد و خود را مبتنی بر روش‌شناسی مستلزم به هدایت الهی استوار کند.

وی هستی شناسی معرفت الاسلامی را بر چهار پایه وحدانیت، وحدت در خلقت به این معنا که نظام واحد جهانی از یک منشأ سرچشمه گرفته و قوانین در این عالم منحصر به قوانین مادی نیست، وحدت حقیقت و معرفت با این شرح که از آن جا که انسان در شناخت می تواند دچار خطا شود پس به ناچار به منبع مصون از خطا نیازمند است، در نتیجه برای شناخت حقیقت دو راه وجود دارد، یکی معرفت حاصل از وحی و دیگری معرفت حسی و عقلی که در صورت صحت کاملا بر معرفت وحی تطابق می کند و در آخر وحدت انسانیت به این معنی که میان حقیقت بشریت تمایز ذاتی وجود ندارد ، بر خلاف علوم غربی که بر اساس نژاد پرستی شکل گرفته این یک اصل مهم برای علوم اسلامی است . طبق این نگاه میان علم و دین هیچ گونه تضادی وجود ندارد، اختلافات موجود ناشی از خطاپذیری حواس انسانی است که در صورت حفاظت آن از خطا تطابق کامل میان معارف وحی و علم پیش خواهد آمد.

 روش شناسی معرفت الاسلامی

از آنجا که هر معرفتی برای اصل شکل گیری ناچار از ارائه روش شناسی است، پروژه معرفت الاسلامی هم از این قاعده مستثنی نخواهد بود. فاروقی اجتهاد را برای روش شناسی  اسلامی سازی معرفت معرفی می‌کند اما نکته قابل توجه در این باره این است که وی اجتهاد موجود در میان جهان اسلام را برای این قضیه ناقص و ناکافی می داند. پیشنهاد وی برای تکمیل این اجتهاد، ترکیب روش شناسی علوم مدرن با روش اجتهاد سنتی و تلفیق نظام آموزش مدرن با نظام آموزش سنتی است. لازم به ذکر است که تلاش های فاروقی در این عرصه تنها محدود به نظریه پردازی صرف نیست، وی تلاش فراوانی را برای راه اندازی دانشگاه های اسلامی در پاکستان، مالزی، الجزایر و مجموعه کشورهای شرق آسیا و همچنین برگزاری کنفرانس‌های بزرگ بین المللی داشته است. کنفرانس بین المللی اسلامی کردن رشته های دانش در مالزی نمونه ای از فعالیت‌های وی بوده است.

* نویسنده : علی عسگری پژوهشگر