به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، در شامگاه یکشنبه 21 آبان 1396، زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 7.3 ریشتر در ساعت 21:48 مناطق غرب کشور را به‌شدت لرزاند. کانون این زمین‌لرزه توسط موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، شهر ازگله کرمانشاه تعیین شد. تا این لحظه آمار کشته‌شدگان زمین‌لرزه 336 نفر و مصدومین 3950 نفر اعلام شده است. بیشترین تخریب و تلفات انسانی در شهرهای سرپل ذهاب و ثلاث باباجانی اعلام شد. رخداد مذکور سه پیش‌لرزه و بیش از 135 پس‌لرزه (شامل 18 پس‌لرزه بالای چهار ریشتر) داشته است که پیش‌بینی می‌شود طی یک تا دو ماه آینده، این پس‌لرزه‌ها با شدت کمتری تداوم داشته باشد. گسل مسبب این زمین‌لرزه به احتمال زیاد گسل فعال خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس یا «گسله ذهاب» و سازوکار زمین‌لرزه از نوع فشارشی بوده است.

 پیشینه لرزه‌ای منطقه

این زمین‌لرزه، دهمین زمین‌لرزه بالای هفت ریشتر در 60 سال اخیر کشور بوده است. از زلزله‌های بزرگ منطقه ازگله و سرپل ذهاب استان کرمانشاه، می‌توان به زمین‌لرزه 6.5 ریشتری سال 1226 شمال‌غرب شیخ صالح- ازگله و 5.1 ریشتر دی‌ماه 1360 در شیخ صالح- ازگله و 7.5 ریشتری آذر 1392 در سرپل ذهاب اشاره کرد.

 چه عواملی باعث شد تلفات انسانی زلزله کرمانشاه فاجعه بزرگ بم را تکرار نکند؟

دقیقا 43 دقیقه قبل از زلزله 7.3 ریشتری ازگله کرمانشاه، اولین پیش‌لرزه با بزرگی 4.5 ریشتر در ساعت 21:05 این منطقه را لرزاند. این ‌پیش‌لرزه بسیاری از مردم را در حالت آماده‌باش قرار داده بود که این امر در کاهش تلفات حادثه اصلی بسیار موثر بود. همچنین در ساعات 21:18 و 21:19 ‌پیش‌لرزه‌های دیگری با بزرگی 1.9 و 2.3 در همان منطقه اتفاق افتاد. برای این منظور مرکز پایش زمین‌لرزه موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، گزارش مقدماتی خود را به هلال‌احمر، مدیریت بحران و خبرگزاری‌ها و سایر نهادهای مربوطه دقایقی پس از زمین‌لرزه 4.5 ریشتری (اولین ‌پیش‌لرزه) ارسال کرد.

 لزوم اعتماد به دقت پایش لرزه‌ها توسط موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران

در حالی که موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با 21 شبکه لرزه‌نگاری وابسته به آن در مراکز استان‌ها و بیش از 120 ایستگاه لرزه‌نگاری در سراسر کشور، رومرکز زمین‌لرزه را در نخستین دقایق رخداد، حوالی ازگله کرمانشاه مکان‌یابی کرده بودند، شایعاتی هم به گوش می‌رسید که رومرکز زمین‌لرزه را در نقاط دیگری نمایش می‌داد. برای مثال تارنمای USGS متعلق به سازمان زمین‌شناسی آمریکا در اولین ساعات رومرکز زمین‌لرزه را حلبچه عراق (در فاصله تقریبی 35 کیلومتری محل زلزله) و بزرگی 7.2 ریشتر تعیین کرد، اما پس از ساعاتی رومرکز و بزرگی زلزله را تصحیح کرد. علت این نقیصه به شبکه‌های لرزه‌نگاری اروپا و آمریکا با ایستگاه‌های لرزه‌نگاری خودشان که دورتر از مکان زلزله بودند برمی‌گردد. برای مثال، نزدیک‌ترین ایستگاه شبکه‌های اروپایی و... که این زمین‌لرزه را دریافت کرده، در فاصله تقریبی 650 کیلومتری از رومرکز زمین‌لرزه در شهر گرنی ارمنستان قرار داشته است. لذا انتظار می‌رفت تمامی خبرگزاری‌ها اولویت و مبنای خبرهای خود را مکان‌یابی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران که فقط در استان‌های کرمانشاه، لرستان و همدان بیش از 18 ایستگاه لرزه‌نگاری دارند، قرار می‌دادند. این زمین‌لرزه علاوه‌بر استان‌های کرمانشاه، کردستان و لرستان، در بسیاری از استان‌های کشور تا شعاع 600 کیلومتر احساس شد. همچنین در کشورهای دیگر از جمله عراق، کویت و برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس زمین‌لرزه را احساس کردند. زمانی که شبکه‌های مجازی به دنبال شدت بیشتر زلزله و تلفات سنگین‌تر می‌گردند!متاسفانه در دقایق اولیه زمین‌لرزه، شایعات بسیار زیادی در شبکه‌های مجازی مبنی‌بر فعال شدن گسل‌ها، احتمال زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر در تمامی شهرهای کشور و... انتشار یافت که این شایعات از اساس مردود است و بایستی از بازنشر آن خودداری کرد.

* نویسنده : میعاد بادپا ژئوفیزیست، موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران