قاتل ملیکای هشت‌ساله همچون قاتل ستایش، انگیزه و علت اقدام خود برای سرقت طلاهای دختربچه مقتول را تاثیرپذیری از فضای مجازی ذکر کرده است. اتفاقی که «امیرحسین» قاتل ستایش نیز در اعترافات خود به آن اشاره کرد و افزود: «روز حادثه در یک کانال غیراخلاقی چند فیلم دید و نیاز جنسی بر او غالب شده بود.» در شرایطی که مهم‌ترین نگرانی از آسیب‌های اجتماعی متوجه نوجوانان، گرایش روزافزون آنها به موادمخدر است، حال باید توانمندی آنها در ارتکاب به جنایت نیز به دیگر نگرانی‌ها افزوده شود. امروزه بی‌توجهی بیش از حد والدین و متولیان آموزش‌وپرورش از حال و روز کودکان و نوجوانان، دامنه سنی ارتکاب به جرم و جنایت را کاهش داده است.

گرایش نوجوانان به موادمخدر و جنایت

در دورانی که گرایش روزافزون کودکان و نوجوانان کشور به موادمخدر و آسیب‌های برآمده از آن به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مسئولان و صاحبنظران تبدیل شده است، خبرهای ناخوشایندی از افزایش جرم و جنایت در بین نوجوانان کشور شنیده می‌شود، همچون ماجرای قتل ملیکای هشت‌ساله که گفته می‌شود قاتلش یک نوجوان 14ساله است. فقط پس از گذشت 72ساعت از کشف جسد ملیکا، دختر هشت‌ساله اهل شهرستان هفتکل استان خوزستان، ماموران پلیس آگاهی این استان، قاتل این دختربچه جانباخته را شناسایی و دستگیر کردند. قاتلی کم‌سن‌وسال که باور ارتکاب به چنین جرم وحشتناکی از سوی او برای افکار عمومی دشوار است. ملیکا به دلیل جدایی پدر و مادر، نزد پدربزرگ و مادربزرگ مادری زندگی می‌کرد و چهارشنبه هفته گذشته برای بازی با دوستانش به کوچه رفت و دیگر به خانه بازنگشت. پدربزرگ و مادربزرگ ملیکا وقتی متوجه تاخیر غیرمعمول او شدند، سراغ او را از هم‌بازی‌هایش گرفتند، اما کسی از او اطلاعی نداشت و در نهایت مشخص شد در خرابه‌ای در صدمتری خانه پدربزرگ دفن شده است. فرماندار هفتکل در این‌باره گفت: قاتل ملیکای هشت‌ساله یک پسر نوجوان 14ساله است که به قتل اعتراف و انگیزه خود را تاثیرپذیری از فضای مجازی عنوان کرده است. اسحاق مرادی افزود: پرونده تحت بررسی‌های بیشتر قرار دارد، اما از همه خانواده‌ها تقاضا داریم نسبت به مدیریت استفاده فرزندان کم‌سن‌وسال خود از فضای مجازی دقت بیشتری داشته باشند که با چنین وقایع هولناکی روبه‌رو نباشیم. او در ارتباط با تجمع مردم به دلیل قتل ملیکا بیان کرد: تجمع مردم برخلاف شایعات فضای مجازی مقابل فرمانداری نبوده و جلوی فرماندهی انتظامی صورت گرفته است. او در ارتباط با خواسته مردم در این تجمع گفت: مردم در این تجمع از تلاش‌های نیروی انتظامی و دستگیری قاتل در کمترین زمان ممکن تقدیر و تشکر کردند. همچنین فرمانده انتظامی استان خورستان درباره انگیزه قاتل نوجوان از این قتل گفت: قاتل که نوجوانی 14ساله است با انگیز سرقت طلاجات دختربچه، او را به ساختمان نیمه‌کاره‌ای برده و پس از سرقت گوشواره‌ها، او را خفه می‌کند. حیدر عباس‌زاده با اشاره به اینکه قاتل برای از بین بردن رد جرمش جسد دختربچه را دفن کرده است، افزود: گوشواره دختربچه نزد متهم کشف شد. همچنین یک حقوقدان و استاد دانشگاه در همین زمینه و درباره دلایل کاهش سن بزهکاری در کشور معتقد است: از منظر جرم‌شناسی عوامل مختلفی می‌تواند توجیه‌گر جرم باشد. حال درباره اینکه چرا افراد با سن کم (اطفال و نوجوانان) به سمت ارتکاب به جرم گرایش پیدا می‌کنند، نقش برخی عوامل پررنگ به ‌نظر می‌رسد که مهم‌ترین عوامل را می‌توانیم در چند مورد خلاصه کنیم؛ مورد نخست، بحث تحولات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور است که تحت‌‌تاثیر کشورهای غربی و اروپایی رخ داده و باعث تحمیل و دیکته‌ شدن باورها، ارزش‌ها و هنجارهای مورد پذیرش این جوامع به کشور ما شده است. عباس تدین افزود: بنابراین تحت‌تاثیر این هجمه‌های فرهنگی، ارزش‌ها و باورهای جدیدی برای جوانان ما ارزش محسوب شده که آنها برای رسیدن به این ارزش یا هنجار جدید، ممکن است به سمت ارتکاب به جرم بروند.

خانواده و نهاد آموزشی، منفعل در مقابل فضای مجازی

یک پژوهشگر مسائل اجتماعی درباره کاربران فضای مجازی به «آرمان» می‌گوید: براساس آمار رسمی جمعیت قابل توجهی در کشور از تلگرام استفاده می‌کنند که تعداد قابل توجهی از آنها کودکان و نوجوانان هستند. ثریا عزیزپناه می‌افزاید: از سوی دیگر سن اعتیاد در کشور کاهش یافته و طبیعتا راه دستیابی به موادمخدر نیز چندان دشوار نیست. به گفته او شبکه‌های اجتماعی به عنوان یک عامل با محتواهای رسمی بدون نظارت از سوی نهادهای رسمی و خانواده می‌توانند با انتشار محتوا باعث افزایش خشونت در جامعه ‌شوند. این امر در جامعه ما به‌وضوح مشاهده می‌شود. این پژوهشگر مسائل اجتماعی می‌افزاید: امروزه فناوری‌های رایج در جامعه با فرهنگ این مرز و بوم بیگانه است. از سوی دیگر نظارت و اقدام فرهنگی مناسب برای مهار تاثیرات سوء آن از سوی دستگاه‌های متولی اعمال نمی‌شود. این در حالی است که در جوامع مبدا بروز و ظهور شبکه‌های اجتماعی با آموزش فرهنگ استفاده از این ابزار و نحوه اعمال کنترل و ایجاد محدودیت در دسترسی به این فضای نامحدود همراه بود. عزیزپناه می‌گوید: در جامعه ما به دلیل فاصله بین‌نسلی، خانواده‌ها از فرهنگ جدید در به‌کارگیری فناوری بی‌بهره هستند. در این شرایط کنترل کودک و نوجوان در فضای مجازی از عهده خانواده‌های ایرانی خارج است. او تاکید می‌کند:‌ کاهش سن خشونت، کاهش سن مصرف موادمخدر در جامعه، گسترش شبکه‌های مجازی و خارج از کنترل بودن محتوای آنها، می‌تواند یک فضای خطرآفرین برای کودکان و نوجوانان این مرز و بوم باشد، چون کودکان در ایران بدون نظارت خانواده‌ها و بدون محدودیت در این شبکه‌ها فعالیت می‌کنند. به گفته این تحلیلگر مسائل اجتماعی مراکز آموزشی کشور هم چندان موانع تاثیرگذاری برای استفاده کودکان از شبکه‌های مجازی نمی‌گذارند. بنابراین ابزار نظارت و کنترل از سوی نهاد خانواده و نهاد آموزشی کشور مشاهده نمی‌شود. در این شرایط شاهد منع کامل در به‌کارگیری از شبکه‌های اجتماعی از سوی آموزش و پرورش و بی‌اطلاعی خانواده‌ها در زمینه استفاده کودکان و نوجوانان از این فضا هستیم. عزیزپناه می‌افزاید: برای کاهش خطرات استفاده از شبکه‌های مجازی باید وزارت آموزش‌وپرورش در یک اقدام موثر بتواند دیدگاه‌های سنتی حاکم در این سازمان را کنار گذاشته و نسبت به پذیرفتن فضای جدید و ابزارهای پیشرفته تلاش کند تا خانواده‌ها نسبت به چگونگی به‌کارگیری فضای مجازی آگاه شوند. به گفته او در این اقدام نهاد آموزشی کشور می‌تواند با معرفی کانال‌های آموزشی و مناسب در پرورش کودکان تاثیرگذار باشد. برای مثال در کشورهای پیشرفته کودکان از مهدکودک‌ با نحوه به‌کارگیری از ابزارهای جدید تحت آموزش قرار می‌گیرند.