تحلیل
پوپولیسم و تزلزل ثبات جهانی / تهدیدی از جنس دیگر
صاحبخبر - فادرانی-کمیسر حقوق بشر سازمان ملل اخیرا نسبت به رشد پوپولیسم و دیگر هراسی در جهان هشدار داده است. توربیورن یاگلند، دبیرکل شورای اروپا نیز در گزارش سالانه خود، دموکراسی و حقوق بشر در اروپا را در معرض خطرات ناشی از رشد پوپولیسم و ناسیونالیسم دانسته و نسبت به تهدید حقوق شهروندی هشدار داد. به گزارش دویچه وله، توربیورن یاگلند در گزارش سال ۲۰۱۵ این شورا نوشت که اروپا در حال حاضر با مشکلات جدی مواجه است. به اعتقاد او حملات تروریستی اخیر، شوک بزرگی به جوامع اروپایی وارد کرده و فقدان هماهنگی کافی در سیاست مربوط به آوارگان نیز به هرج و مرج در مرزها منجر شده است. یاگلند هشدار داده که این وضعیت، بسترهای ایدهآل و مطلوب را برای ملیگرایی و ضدیت با خارجیها فراهم میسازد. یاگلند در گزارش سالانه خود یادآوری کرده که همزمان، اعتماد شهروندان به نهادهای ملی و اروپایی و یا احزاب سنتی از دست رفته و این پیامدی "بس نگران کننده" است. دبیرکل شورای اروپا پیروزی حزب راست گرای "اف پی او" در نخستین دور انتخابات ریاست جمهوری اتریش را نمونهای از گرایشهای پوپولیستی دانسته است. او در استراسبورگ به خبرنگاران گفت: «این روندی است که ما در بسیاری از کشورها مشاهده میکنیم.» این سیاستمدار نروژی افزود: موفقیت حزب افراطی "آلترناتیو برای آلمان" مدرکی دیگر از چنین مدعایی است. او سخنان رهبران این حزب را که میگویند اسلام با قانون اساسی آلمان قابل تجمیع نیست، "بسیار تندرو" ارزیابی کرد. دبیرکل شورای اروپا میگوید این محدودیتها در مورد آزادی بیان، حق تجمع و یا حق حریم خصوصی نیز صدق میکند. او هشدار داد که چنین وضعیتی نه تنها قابل قبول نیست بلکه خطرناک است. یاگلند همچنین یادآوری کرده که این وضع بدتر میشود اگر جوامع اروپایی از ارزشهای دموکراتیک خود دفاع نکنند. تغییر ماهیت تهدیدات از اقتصاد به سیاست اولین چالش علیه هژمونی غرب پس از سقوط کمونیسم، ظهور کشورهای گروه بریکس- برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی- در دهه آغازین قرن بیستم بود. رشد فزاینده بریکس و رسیدن جمعیت این چند کشور به نیمی از جمعیت کل جهان، در حال به چالش کشیدن موازنه قوا به ضرر آمریکا و اروپای غربی بود. امروزه، بریکس به لحاظ ژئوپلتیکی تهدیدی جدی علیه غرب محسوب نمیشود. روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی درگیر مشکلات اقتصادی عدیدهای هستند و نرخ رشد اقتصادی چین نیز مانند گذشته نیست. در این میان، تنها هند توانسته موقعیت خود را حفظ کند. از طرف دیگر، غرب از جنبههای مختلف و در مناطق متفاوت از جمله در حیاط خلوت خود- آمریکای لاتین- تحت فشار قرار گرفته است. این بار چالش پیش رو از جنس سیاسی و نه اقتصادی است. این مشکل مربوط به خیزش رهبرانی میشود که هر چه بیشتر از به چالش کشیدن حقوق بینالمللی و هنجارهای دموکراتیک استقبال میکنند. برادران پوپولیست چهار نمونه بارز از این رهبران شامل ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، جاروسلاو کازینسکی رئیس حزب محافظه کار ضد اتحادیهای قانون و عدالت لهستان و ویکتور اوربن نخست وزیر مجارستان میشود. این چند نفر سیاست را به مثابه مدیریت احساسات جمعی برای رسیدن به اهداف بزرگتر مانند رشد اقتصادی، توزیع عادلانه ثروت، افزایش امنیت ملی، قدرت و پرستیژ نمیبینند. در مقابل این افراد سیاست را عرصه بیپایان دسیسه چینی و حذف سایرین برای حفظ قدرت شخصی میدانند. این گروه چهار نفره در اعتقاد به باور ولادیمیر لنین، مبنی بر تقدم سیاست بر اقتصاد مشترک هستند. آنها این اصل را بر هر ملاحظه سیاسی دیگری ترجیح میدهند. سیاست ابزار رسیدن به اهداف شخصی نیست، اما در فضایی که آنها نفس میکشند، سیاست تنها ابزاری است که میتواند به آنها در نبرد بیپایان ماندن بر اریکه قدرت کمک کند. ثبات جهانی در معرض تهدید جدی برخلاف ظهور بریکس که یک مزیت برای اقتصاد جهانی محسوب میشود، ظهور این گونه رهبران سیاسی تهدیدی جدی تلقی میشود، به خصوص آن که این رهبران، رویکرد مواجهه جویانه خود را به سیاست خارجی و عرصه حکمرانی اقتصاد جهانی نیز کشانده اند. آن چیزی که خطر را بیشتر میکند، احتمال روی کار آمدن رهبران دیگری از این دست در غرب است. نمونههای آن شامل ناسیونالیستهای اسکاتلند، کاتالانهای اسپانیا و روی کار آمدن سیاستمدارانی در انگلیس است که خواهان خروج این کشور از اتحادیه اروپا هستند. کسانی که از این سیاستمداران حمایت میکنند، هیچ توجهی به عواقب اقتصادی وخیم آن برای جامعه خویش ندارند. این روزها در دو الگوی تمدنی غربی، نامزدهای پستهای مهم، عملکردی مشابه این چهار رهبر از خود نشان داده اند؛ دونالد ترامپ نامزد جمهوری خواه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و مارین لوپن رهبر حزب جبهه ملی فرانسه. اگر آنها بتوانند در تلاش خود برای رسیدن به قدرت موفق شوند، میتوان گفت که ثبات جهانی در معرض تهدید جدی قرار گرفته است.∎