Image copyright YJC.IR

بحث فرونشست زمین در ایران طی سال‌های اخیر بارها در صدر اخبار قرار گرفته است. کارشناسان و مقامات در حوزه‌های مختلف نسبت به خطرات ناشی از فرونشست زمین هشدار داده‌اند.

به گفته کارشناسان دلیل عمده فرونشست در اغلب دشت‌های ایران مانند دشت اصفهان، قزوین و تبریز افت سطح "ایستابی" است.

ایستابی به معنای بالاترین تراز آب زیرزمینی بر روی یک سطح مشخص در زیر زمین است.

دو دلیل عمده این افت، کمبود بارندگی‌ها به دلیل تغییرات اقلیمی و برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی است.

ایران چندین سال است که با هر دو موضوع مواجه است و هنوز برای کمبود بارندگی و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی راهکارهای عملی در نظر گرفته نشده است.

در میان استان‌های ایران، استان تهران به گفته کارشناسان بالاترین سطح فرونشست را به خود اختصاص داده است.

علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن شهرسازی در سال جاری گفت: "طبق گزارش سازمان زمین شناسی، سالانه ۳۶ سانتی‌متر در برخی از مناطق تهران، دشت‌های غرب و جنوب غرب فرونشست زمین رخ می‌دهد."

به گفته این کارشناس میزان فرونشست در تهران و دشت‌های اطراف آن از کل دنیا "بیشتر" است.

آقای بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه فرونشست‌ها در دشت‌های زراعی موضوع چندان ملموسی نیست، گفت: "وقتی عوارض آن روی سیستم حمل و نقل و شریان‌های حیاتی مسکن و شهرسازی دیده شود، این مخاطره برایمان جدی می‌شود."

در ادامه واکنش‌ها به نشست زمین در تهران، حسن کریمی، معاون عمرانی استاندار تهران به تازگی با اشاره به موارد نشست زمین در خیابان‌های تهران، آن را امری "اجتناب ناپذیر" دانسته و گفت: "این موضوع به هیچ عنوان قابل پیش‌بینی نیست و هر کجا که زیر زمین کارهای زیربنایی همچون تونل مترو، آب، برق و گاز انجام شود، چنین حوادثی نیز در کمین است."

محمد درویش، مدیر دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست نیز پیشتر در خصوص این مساله گفت: "در هیچ کجای ایران به اندازه تهران پدیده فرونشست زمین نداریم، ولی صدای کسی در نیامده و کمپینی تشکیل نشده است. مرگ تهران جلوی چشم ماست و موضوع فراتر از بحران است."

این مقام سازمان محیط زیست راهکار موجود برای مقابله با این وضعیت را چنین توصیف می‌کند: "برای آنکه دچار بحران نشویم، باید دست از کشاورزی ناپایدار، حفر چاه‌های غیرمجاز و احداث سد، برداریم."

فرونشست منطقه خراسان را جدی بگیرید

محمدرضا امیر حسن‌خانی، نماینده مردم بشرویه، طبس، فردوس و سرایان در مجلس ایران با تاکید بر اینکه باید موضوع فرونشست در منطقه خراسان مورد توجه قرار گیرد، گفت: "نشست زمین در خراسان جنوبی از جمله مشکلاتی است که در دشت‌های استان ایجاد شده، اگر اقدامی صورت نگیرد، فرونشست جدی خواهد شد."

آقای حسن‌خانی با اشاره به اینکه در بسیاری از روستاها آب شرب وجود ندارد گفت: "گسستی که در دشت‌های ما ایجاد شده وحشتناک است، عرض برخی از این گسست‌ها بیش از ۸۰ سانتی‌متر و عمق آن به ۲۸ تا ۳۰ متر می‌رسد."

همچنین مجتبی محمدی، استاد دانشگاه، با اشاره به وضعیت نامناسب منطقه خراسان عنوان کرده که از ۷۶ دشت استان خراسان، ۷۲ دشت در وضعیت "بحرانی" به سر می‌برند.

به گفته این کارشناس، دشت‌های کاشمر، مشهد، نیشابور، سرایان و اسفندان از دشت‌هایی هستند که افت سطح آب زیرزمینی سالیانه در آنها بیش از یک متر و نرخ فرونشست نیز حدود ۳۰ سانتی‌متر است.

این استاد دانشگاه همچنین عنوان کرد نشست زمین امری "برگشت ناپذیر" است.

بحران فرونشست زمین در استان فارس

از دیگر استان‌های درگیر با مساله فرونشست، استان فارس است.

طهمورث یوسفی، رییس مرکز مطالعات زمین شناسی جنوب کشور، وضعیت فرونشست در سه شهرستان استان فارس را بحرانی ارزیابی کرد.

به گفته رییس مرکز مطالعات زمین شناسی جنوب کشور وضعیت سه شهرستان داراب، مرودشت و فسا بسیار نامناسب است.

آقای یوسفی همچنین با اشاره به شهرستان جهرم گفت: "این پدیده در پی برداشت بی رویه آب در جهرم نیز افزایش یافته و عمق چاه‌ها در این شهرستان به ۶۰۰ متر رسیده است."

در همین حال مسعود رضایی منفرد مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید پیشتر با اشاره به فرونشست زمین در اطراف مجموعه تخت جمشید و نقش رستم گفت: "متاسفانه بحران به حدی است که علاوه بر آسیب به طبیعت منطقه، ممکن است به زیرساخت‌ها و تاسیسات زیربنایی استان فارس نیز آسیب برساند."

فرو نشست تنها مختص به ایران نیست، اما شرایط ایران بحرانی توصیف می‌شود.

براساس آمار جهانی بیش از ۱۵۰ منطقه فرونشست کرده در جهان شناسایی شده است.

اما ایران در طی سه دهه سطح آب‌های زیرزمینی‌اش به ۱۵ متر کاهش یافته است. کاهش این سفره‌های زیرزمینی سبب نشست زمین می‌شود که آخرین مرحله بیابان زایی است. این همان زنگ خطری است که کارشناسان معتقدند به صدا در آمده، اما مشخص نیست برای چه کسانی.