سارا معصومي
شهر «هانگژو» چين اين روزها به ايستگاهي براي سران كشورهاي عضو گروه 20 تبديل شده است. رهبران صنعتي‌ترين كشورها در كنار همتاهاي خود از اقتصادهاي در حال ظهور مي‌آيند تا به نشست به اصطلاح اقتصادي اما در بطن كاملا سياسي به ميزباني دولت چين برسند. گروهي كه 85 درصد از توليد ناخالص ملي جهاني را به خود اختصاص داده و در مجموع دو سوم جمعيت جهان نيز در اين 20 كشور مامن گزيده‌اند. اصلي‌ترين ديدارهاي اقتصادي و سياسي در حاشيه‌هاي نشست جي 20 برگزار مي‌شود و البته نشست‌هاي دو و چندجانبه غيررسمي آن ميان رهبران حاضر هم از حاشيه‌هاي بسيار و اهميت فراوان برخوردار است. نشست گروه 20 از ابتدا يعني حدود 17 سال پيش براي گردهمايي وزراي اقتصاد و مالي كشورهاي عضو تاسيس شد اما اندك اندك آن نشست‌هاي صرفا اقتصادي با حضور چهره‌هاي صرفا اقتصادي دولت‌ها جاي خود را به گردهمايي سران داد. از سال 2008 تا به امروز نشست‌هاي گروه 20 به شكل سالانه و در سطح سران رخ مي‌دهد. نخستين نشست اين گروه در دسامبر 1999 با ميزباني وزراي امور مالي آلمان و كانادا برگزار شد. از آن زمان تا به امروز (2016) 18 نشست در سطح وزراي مالي و اقتصاد و روساي بانك‌هاي مركزي و 10 نشست ميان سران اتفاق افتاده است. «هانگژو» چين روزهاي 4 و 5 سپتامبر ميزبان نشست اين دوره گروه 20 خواهد بود. اين نخستين‌بار است كه چين ميزبان چنين نشستي مي‌شود و البته دومين‌بار است كه قرعه ميزباني به نام يك كشور آسيايي افتاده است. اين ميزباني در لنز تحليل‌هاي بين‌المللي به قدرت بالاي چين و فزوني يافتن اهميت اين كشور در بعد سياسي و اقتصادي شهرت يافته است. آرژانتين، استراليا، برزيل، كانادا، فرانسه، آلمان، هند، اندونزي، ايتاليا، ژاپن، مكزيك، روسيه، عربستان سعودي، كره جنوبي، تركيه، انگليس، امريكا، چين، كره جنوبي و اتحاديه اروپا اين حلقه 20 عضوي را تشكيل مي‌دهند. كشورهاي ديگري نيز كه در حلقه رسمي اين جمع نيستند به دعوت ميزبان مي‌توانند به شكل افتخاري حضور داشته باشند. معمولا رييس آ. سه. آن نيز در اين نشست شركت مي‌كند. نشست‌هاي گروه 20 عمدتا سالي يك بار رخ مي‌دهد اما در سال‌هاي 2009 و 2010 به دليل بحران‌هاي اقتصادي رهبران دو بار در سال با هم ديدار كردند. آخرين نشست ميان وزراي مالي و اقتصادي و روساي بانك‌هاي مركزي در جولاي 2016 برگزار شد. نشست گروه 20 امسال در حالي برگزار مي‌شود كه جهان هم با بحران‌هاي اقتصادي و هم با نابساماني‌هاي سياسي بسيار روبه رو است. حاشيه‌هاي قابل توجه نشست 2016 كم نيستند: نخستين حضور ترزا مي در اين نشست به عنوان نخست‌وزير بريتانيا، نخستين ديدار باراك اوباما رييس‌جمهور ايالات متحده با رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه پس از كودتا، رويارويي لفظي چين و امريكا، ديدار احتمالي اوباما با ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه ...
هشدار اوباما به چين در بدو ورود
باراك اوباما كه روز گذشته براي شركت در نشست سران گروه 20 به شهر هانگژو رسيد و در مصاحبه‌اي تفصيلي با شكبه سي‌ان‌ان به دولت ميزبان در خصوص رفتارهايش در منطقه مورد مناقشه درياي چين جنوبي هشدار داد. هشداري كه مي‌تواند بر فضاي ديدار ميان اوباما و همتاي چيني او ژي جين پينگ نيز تاثيرگذار باشد. اوباما در اين گفت‌وگو خواهان رفتار مسووليت‌پذيرانه‌تر چين شد و از مقام‌هاي پكن خواست تا از دست و پنجه نرم كردن در خصوص مسائلي از جمله درياي جنوبي چين، خودداري كنند. رييس‌جمهور امريكا در اين خصوص گفت: چين بايد يك قدرت مسووليت‌پذيرتر باشد و از دست و پنجه نرم كردن با كشورهاي كوچك‌تر بر سر مسائلي مثل درياي جنوبي چين خودداري كند. امريكا از افزايش مسالمت‌آميز قدرت چين حمايت مي‌كند ولي پكن بايد درك كند كه با افزايش قدرت، بايد رفتار مسوولانه‌تري داشته باشد. اوباما گفت: اگر شما پيماني را امضا مي‌كنيد كه بر اساس آن دادگاه بين‌المللي بايد درباره مسائل دريانوردي راي و حكم نهايي را صادر كند، و اين واقعيت كه شما بزرگ‌تر از فيليپين يا ويتنام يا هر كشور ديگري هستيد، اين مساله دليلي براي شما نخواهد بود تا به دست و پنجه نرم كردن بپردازيد و راي دادگاه بين‌المللي را قبول نكنيد. واشنگتن از پكن مي‌خواهد تا خود را به قوانين و معيارهاي بين‌المللي پايبند نشان دهد تا براي ساختن يك نظم بين‌المللي مستحكم، مشاركت و كمك كند. چين راي دادگاه بين‌المللي لاهه را به رسميت نشناخته و بر ادامه اقدامات خود در اين منطقه تاكيد كرده است. طي دو سال اخير چين دعاوي دريايي گسترده‌اي در درياي جنوبي اين كشور مطرح كرده است كه توسط كشورهايي مانند فيليپين، ويتنام، مالزي، برونئي و تايوان با ساخت چندين جزيره مصنوعي و باندهاي فرودگاهي نقض شده است. امريكا بارها خواستار متوقف شدن اقدامات چين در اين منطقه شده است. امريكا همچنين با اقدامات تحريك آميزي مثل نزديك كردن كشتي‌هاي جنگي خود به جزاير مصنوعي چين در درياي جنوبي چين، عملا قصد تحريك پكن را داشته است.
مهم‌ترين ديدار دوجانبه
بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي اعلام شده روز گذشته به وقت محلي چين، اوباما و ژي جين پينگ بايد با هم ديدار مي‌كردند؛ ديدار دوجانبه‌اي كه گفته مي‌شود براي كمپاني‌هاي امريكايي‌ها بسيار مهم است و البته ابعاد سياسي آن را نيز نمي‌توان ناچيز شمرد. در شرايطي كه انتخابات رياست‌جمهوري امريكا عملا مراوده تجاري و اقتصادي با اين كشور را براي كشورهاي مقابل در هاله‌اي از ابهام فرو برده است، كارشناسان مسائل اقتصادي مي‌گويند مشخص نيست كه در صورت رياست‌جمهوري دونالد ترامپ، كانديداي جمهوريخواهان در انتخابات رياست‌جمهوري امريكا، چين چه سياست اقتصادي را در پيش بگيرد. اين آخرين سفر باراك اوباما به چين به عنوان رييس‌جمهور امريكاست و گفته مي‌شود كه بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي انجام شده وي يك بار ديگر هم در پايان سال 2016 ميلادي با همتاي چيني‌اش در پرو ديدار دوجانبه‌اي خواهد داشت. سايت تحليلي فوربز در اين خصوص مي‌نويسد: اين ديدار دوجانبه آخر ميان دو رييس‌جمهور در يكي از كشورهاي دو طرف از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است. اوباما در هشت سال گذشته همواره از سياست گردش به سمت آسيا و شرق سخن گفته و البته چيني‌ها چندان هم با خوش‌بيني به اين سياست نگاه نكرده‌اند و همواره اعتقاد داشته‌اند كه در گوشه ذهن امريكايي‌ها براي چنين سياستي هدف مهار پكن هم گنجانده شده است. اوباما در حالي كاخ سفيد را ترك مي‌كند كه در مجموع بي‌اعتماد بهترين واژه‌اي است كه مي‌تواند فضاي كلي حاكم بر رابطه امريكا و چين را تعريف كند. چندپرونده نيمه باز و البته بحراني روي ميز باقي مانده كه يكي از آنها اختلاف‌ها با چين در خصوص درياي چين جنوبي است. مساله ديگر تهديدهاي سايبري است كه هر روز بر تنش بر رابطه دوجانبه مي‌افزايد. در حوزه اقتصادي، وابستگي‌هاي دوجانبه چين و امريكا به هم رو به افزايش است. هم در حوزه همكاري‌هاي تجاري و هم در حوزه سرمايه‌گذاري اين وابستگي در حال رشد است. سال گذشته، صادرات امريكا به چين كاهش اندك و جزيي داشت اما صادرات خدمات امريكا به چين رشد بسيار خوبي داشت. چين به عنوان يك بازار صادرات براي كمپاني‌هاي امريكايي بيش از هر بازار بين‌المللي ديگري در حال رشد است. اين مساله نشان‌دهنده رشد سريع و بالاي سايز اقتصادي چين است. مساله ديگري كه بر رابطه اقتصادي چين و امريكا سايه انداخته است، سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي چين است. اين چهارمين سالي است كه چين بيش از يك ميليارد دلار سرمايه‌گذاري خارجي مي‌كند. اين مساله نيز نشانه ديگر وابستگي رو به رشد دو كشور است كه هم مي‌تواند فرصت‌ساز و هم تهديدساز باشد. سوال اساسي اين است كه آيا كمپاني‌هاي چيني راحت‌تر از كمپاني‌هاي امريكايي در چين مي‌توانند به امريكا رفته و سهام‌هايي را بخرند و سرمايه‌گذاري‌هايي را انجام بدهند؟ اين يكي از مسائل اساسي است كه در گفت‌وگوهاي اوباما و ژي جين پينگ مطرح خواهد شد.
نخستين حضور خانم نخست‌وزير
نشست گروه 20 در چين نخستين نشست بين‌المللي است كه ترزا مي نخست‌وزير انگليس در آن شركت مي‌كند. هشدار نسبت به كوچ داعش به ديگر كشورهاي آفريقايي و لزوم اقدام فوري در اين خصوص، تاكيد بر ايستادن بريتانيا در خط مقدم جنگ عليه تروريسم، هشدار در خصوص انفعال در مقابله با داعش و مقابله با تهديد تروريستي اصلي‌ترين محورهايي است كه ترزا مي در سخنراني خود در اين نشست به آن اشاره خواهد كرد. به گزارش بي‌بي سي، ترزا مي در بخش‌هايي از سخنراني خود و همچنين در ديدارهاي دوجانبه با ساير سران به آنها تاكيد خواهد كرد كه انگليس با وجود تصميم براي خروج از اتحاديه اروپا همچنان مشتاق تجارت و كارهاي اقتصادي در سطح كلان است. ترزا مي ديداري دوجانبه هم با رييس‌جمهور امريكا و هم رييس‌جمهور چين در حاشيه اين نشست خواهد داشت. ديدار با نخست‌وزير هند و همچنين رايزني با ولاديمير پوتين هم در برنامه‌هاي تراز مي قرار دارد.
يك ديدار تند و تيز
يك ديدار نه چندان آسان، توصيفي كه تايم براي ديدار رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه و همتاي امريكايي‌اش در حاشيه اجلاس گروه 20 به كار برده است. گفته مي‌شود كه اين ديدار در فضاي چندان آرامي برگزار نخواهد شد. بهانه‌هاي ناخوشايند نيز براي اين ديدار بسيار زياد است: تركيه و امريكا دو عضو ناتو در حال حاضر در خصوص عمليات نظامي آنكارا عليه كردهاي مورد حمايت امريكا در سوريه با هم اختلاف‌هاي جدي دارند. سرنوشت فتح‌الله گولن، روحاني تركي كه در امريكا پناه گرفته و از سوي اردوغان متهم به دخالت در كودتاي نافرجام اخير است نيز همچنان در هاله‌اي از ابهام است و امريكا هنوز در خصوص استرداد وي اظهارنظري نكرده است. تنش‌هاي بيشتر ميان آنكارا – واشنگتن مي‌تواند بر دامنه بحران در سوريه بيفزايد، به تطويل بحران در تركيه منتهي شود و همچنين مساله مبارزه با تروريسم را هم تحت‌الشعاع خود قرار دهد. پيش بيني‌هاي اوليه حاكي از آن است كه اوباما و اردوغان در خصوص دو مساله كردهاي سوريه و سرنوشت گولن، گفت‌وگوي تند و تيزي داشته باشند.