صاحب‌خبر - رضوان مساح پژوهشگر مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی درباره کهن‌ترین «فَرَسنامه» به زبان فارسی اسب‌شناسی ایرانیان تاکنون، فَرَسنامه محمد بن محمد (سده 8ق) را کهن‌ترین کتاب در باب اسب می‌پنداشتند، اما اینک با بررسی‌های به عمل آمده دریافتیم که محمد بن مبارک زنگی، معروف به قیم نهاوندی و نزدیک به دویست سال پیش از محمد بن محمد، کتابی در زمینه اسب‌شناسی و درمان اسب پدید آورد که در نوع خود بی­ مانند است. فرسنامه قیم نهاوندی (تألیف در 555ق) را - تا زمانی که کتاب کهن‌تر تازه‌ای یافت نشده - لاجرم باید سرآغاز سنت فرسنامه ‌نویسی به زبان فارسی پنداشت. و هم از این‌رو، دیگر نباید به دنبال منبع فارسی این کتاب گشت؛ قیم نهاوندی نیز البته به هیچ کتابی به زبان فارسی اشاره نکرده، ولی منابع عربی او برگرفته از دو متخصص در اسب­ شناسی است: یکی ابن أخی­حِزام نویسنده­ ای در سده 3ق که اثر او نخستین کتاب اسب‌شناسی در اسلام به زبان عربی به شمار می‌آید، دیگری نوشته­ های ابن­ قتیبه (درگذشت: 276ق) در زمینه اسب‌شناسی است که گویا چندان کمکی به نویسنده هوشمند ما نکرده است. البته می ­دانیم کتاب‌هایی که با نام کتاب الخیل، یا نام­ هایی شبیه به آن پیش از قیم نهاوندی به زبان عربی تدوین شده اند، فراوانند، اما این کتاب‌ها بیشتر رنگ ادبی و لغت‌شناسی دارند و در آنها هیچ‌گاه سخن از پرورش اسب و دامپزشکی و سوارکاری نرفته است. اصولاً تا میانه‌های سده6 ق - که زمان تألیف کتاب قیم نهاوندی است - هنوز آن موج گسترده فرسنامه‌نویسی که در زمان ممالیک مصر و شام پدید آمد، رخ نداده بود، بنابراین، قیم نهاوندی باید به همان منابع اندک بسنده می‌کرد. اما قیم نهاوندی، افزون بر این نوشته‌ها، تجربه‌های شخصی خود را در درمان و تربیت اسب یک‌به‌یک شرح داده وبدین‌سان اثر خود را بی‌مانند ساخت و نام خود را جاویدان کرد. از ویژگی‌های این کتاب می‌توان به واژگان بسیار کهن فارسی و نثر نه‌چندان فاخر و ادیبانه اشاره کرد که البته عامی‌گرایی کتاب برای پژوهش‌های زبان و ادب فارسی در سده‌های 5 و 6 ق می‌تواند بسیار سودمند باشد. دکتر آذرتاش آذرنوش و نادر مطلبی کاشانی بر اساس دو نسخه خطی پاریس و استانبول، برای نخستین بار، این کتاب را همراه با مقدمه و فهرست رنگ­ های اسب و واژگان دشوار فارسی برای چاپ آماده کرده‌اند که در آینده نزدیک، با عنوان «فرسنامه قیم نهاوندی» از سوی نشرنی در اختیارمحققان و علاقه‌مندان به اسب‌شناسی ایرانی قرار خواهد گرفت.∎​