ایران به دلیل قرارگیری در مرز هم‌گرایی دو پلیت اوراسیا و عربی، شاهد شکل‌گیری ساختار زمین‌شناسی پیچیده همراه با لرزه‌خیزی بالاست. موقعیت استراتژیک جغرافیایی و آب‌وهوای متنوع این سرزمین باعث شده تا در طول تاریخ همواره مورد توجه تمدن‌های مختلف قرار گرفته و شاهد وجود آثار باستانی بسیار کهن و منحصربه‌فرد باشیم. بنابر شواهد مستند و متون تاریخی، بسیاری از بناهای ارزشمند ایران در طول تاریخ بر اثر زلزله تخریب یا آسیب فراوانی دیده‌اند. از دیدگاه علمی، تجمع انرژی ناشی از فعالیت‌های تکتونیکی و حرکات صفحات و رهاشدن ناگهانی انرژی، باعث شکستگی زمین یا به عبارتی بهتر، تشکیل گسل و وقوع زلزله می‌شود. گسل‌ها از آن جهت مورد توجهند که از آنها به عنوان نقاط ضعف زمین یاد می‌شود و غالبا اگر با رژیم تکتونیکی و نیروهای حاکم بر منطقه همسو باشند، به عنوان گسل فعال یا بالقوه فعال شناخته می‌شوند، چراکه در اثر تجمع انرژی، ممکن است مجددا شکسته و باعث تخریب شوند. به جرئت می‌توان از مجموعه تخت‌جمشید، پاسارگاد و نقش‌رستم ‌به همراه نقش‌ها و کتيبه‌هاي باستاني به‌جا‌مانده از دوران هخامنشی به عنوان نماد جهانی ایران یاد کرد. کاخ‌هاي تخت‌جمشيد شاهکار مديريت باستاني و حاصل تلاش دستان آفرينشگر معماران چيره‌دست ايران بوده و از شهرتي همسان با اهرام ثلاثه مصر و ديوار چين برخوردار است. عظمت منحصربه‌فرد اين بنا به تنهايي گوياي تاريخ شکوهمند تمدن ايران است. نظریه‌های مختلفی برای بیان دلیل تخریب تخت‌جمشید وجود دارد که بعضی اشاره به تخریب در اثر وقوع زلزله دارند. کوهي که تخت جمشيد در دامنه جنوب غربی آن واقع شده، کوه رحمت نام دارد. راستاي رشته کوه رحمت شمال غرب- جنوب شرق است. اين رشته‌کوه تحت‌تأثير گسل‌هاي «راستالغز» در محدوده شمالي تخت جمشيد خميده شده و يال‌هاي جنوب غربی و شمالي شرقی اين رشته‌کوه تحت‌تأثير گسله‌هاي طولي و راندگي و همچنين گسله‌هاي نرمال، به هم ريخته و خرد شده است. آثار این گسل‌ها را به‌وضوح می‌توان در کناره کتیبه‌ها و مقبره‌های
2500 ساله پادشاهان در منطقه نقش‌رستم مشاهده کرد. اگر عوامل زمين‌ساختي و زلزله را عامل تخريب تخت‌جمشید بدانيم، گسل رحمت که بناي باستاني تخت جمشيد روي آن قرار گرفته، عامل اصلي حادثه است و تنش‌هاي ناشي از اين گسل می‌توانسته سبب افزايش شدت تخريب در اين بناي عظيم شده باشد. گسل رحمت از شمار گسل‌هاي فعال است و دشت مرودشت در بلوک فروديواره‌اي اين گسل قرار گرفته است. براساس آمار زلزله‌هاي دستگاهي، يك زلزله با بزرگاي نزديك به پنج ريشتر روي گسل رحمت و در نزديكي تخت جمشيد رخ داده و براساس داده‌هاي تاريخي، زمين‌لرزه سال 1002 هجری شمسی در منطقه مرودشت شيراز، سبب فروريختن شماري از ستون‌هاي تخت جمشيد و آسیب‌دیدگی نقش‌رستم شده است. مطالعات سازمان زمین‌شناسی جنوب کشور حاکی از آن است طول تقريبي گسل رحمت نزديك به 30 كيلومتر و توان ایجاد لرزه‌اي را نزديك به 6.3 ريشتر دارد. اگرچه وجود لايه‌هاي نمكي سري هرمز در مرز پي‌سنگ، پوشش رسوبي بالايي و وجود رسوبات گچي- انيدريتي از عوامل مؤثر در كاهش انرژي و جلوگيري از گسلش سطحي در منطقه فارس هستند، اما در شرایط کنونی زلزله‌ای با قدرت کمتر نیز به‌راحتی در این مکان تخریب ایجاد می‌کند. علاوه بر این، برداشت بيش از حد مجاز از منابع آب زيرزميني، ويژگي‌هاي مهندسي رسوبات و عوامل تکتونيکي در منطقه تخت‌جمشید باعث فرونشست دشت و ایجاد ترک‌هایی گسل‌مانند در اطراف تخت‌جمشید شده و آن مجموعه را تهدید می‌کند. زلزله پدیده‌ای طبیعی است اما عواقب ناشی از آن به عملکرد و تمهیداتی که دیده‌ایم بستگی دارد و آماده‌نبودن می‌تواند فاجعه‌آمیز باشد. چه خوب است قبل از وقوع حادثه فکر چاره باشیم. افسوس كه تخريب بناي تاريخي و باشکوه ارگ بم، بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان، اتفاقي است که هیچ‌گاه از خاطره‌ها فراموش نمی‌شود. بناهای تاريخی ايران عموما از مصالحی نظير خشت، گل، سنگ و چـوب سـاخته شده‌اند. محققان عمده آسيب‌پذيری اين‌گونه بناها را در برابر حوادث طبيعی نظير زمين‌لرزه فرسودگی و مقاوم‌نبودن مصالح و سنگين‌بودن سازه عنوان می‌کنند. براين‌اساس راهکارهـای حفاظـت اين بناها در برابر زمين‌لرزه بايد متضمن رفع اين نواقص باشد. با توجه به اينکه بناهاي تاريخي با مصالح و فرم‌هاي سازه‌اي خاصي ساخته شده و بعضا شرايط فيزيکي مناسبي هم ندارند، بجاست که نگرش متفاوتي نسبت به مقاوم‌سازي آنها اتخاذ شود. از آنجايي‌که در سطح کشور ما اغلب طرح‌ها درباره آثار باستانی، بيشتر جنبه مرمتي داشته‌اند، داشتن نگرشي جامع و منطبق با اصول علمي و مهندسي در زمينه حفظ بناهاي تاريخي در برابر زلزله امري ضروري به نظر مي‌رسد. کشورهای پیشرفته‌ای همچون آمریکا برای حفاظت از آثاری که از نظر قدمت و ارزش قابل قیاس با تخت‌جمشید نیستند با صرف هزینه‌های هنگفت، تمهیدات گسترده‌ای دیده‌اند. آنها با مدل‌سازی، بزرگ‌ترین زلزله‌ای که احتمال دارد براساس ویژگی‌های لرزه زمین‌ساخت در یک منطقه رخ دهد و با بنای باستانی هم‌فرکانس باشد، را ایجاد کرده و سپس میزان مقاومت، نحوه تخریب و نوع آسیب را تعیین می‌کنند، سپس با بهره‌گیری از تکنیک‌های پیشرفته مهندسی زیرساخت‌های آن بنا را طوری تغییر می‌دهند که قابلیت مقاومت در برابر زلزله شدید را داشته و کمترین آسیب را ببیند. دنیای امروز جنگ تمدن‌هاست تا آنجایی‌که بعضی کشورها دست به حیلت زده و آثار باستانی، دانشمندان، سنت‌ها و حتی بازی‌های سایر ممالک را به نام خود می‌کنند و به عبارتی، تمدن‌سازی می‌کنند. در چنین شرایطی، جای آن دارد با پاسداری از نمادهای تمدن ایرانی- اسلامی میهن عزیزمان، از آنها برای نشر فرهنگ و تمدن غنی خود و رسیدن به جایگاه اصلی بهره بگیریم.