خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: اگر چند سالی است که به دلیل هجوم تحریم‌های ظالمانه، اوضاع اقتصادی کشور شرایط مطلوبی ندارد اما این نابسامانی در بخش صنایع دستی فراتر از موضوع تحریم‌هاست و دلیل اصلی آن بی‌توجهی و بی‌برنامگی سال‌های گذشته است.
در این میان قم به عنوان یکی از قطب‌های صنایع دستی کشور اوضاع ناخوش‌تری دارد. وصف حالی که شنیدنش از زبان فعالان، پیشکسوتان و هنرمندان صنایع دستی شهر کریمه اهل بیت(ع) واقعی‌تر و شنیدنی‌تر است.
آنچه در زیر می‌آید حاصل گفت‌وگوی استادان و فعالان برجسته حوزه صنایع دستی قم در این زمینه است.
دبیر انجمن سفال و سرامیک قم در گفت‌وگو با خبرنگار مهر به وضعیت کنونی صنایع دستی قم پرداخت و با بیان اینکه صنایع دستی قم در شرایط مناسبی به سر نمی‌برد، گفت: چیزی حدود ۳۰۰۰ کارگاه صنایع دستی مجوز دار در قم فعالیت می‌کند.
سهم ناچیز کشور از اقتصاد صنایع دستی
ابوالقاسم سعادتمند با اعلام اینکه ایران بالاترین تنوع صنایع دستی را در جهان دارد، گفت: تنوع آب و هوایی، وجود اقوام و طوایف گوناگون، ذات هنرپرور ایرانیان، سبب شده که بیش از ۲۹۰ نوع صنایع دستی در کشور ثبت شود.
این پیشکسوت خرمهره سازی با ابراز تأسف از وضعیت نابسامان صنایع دستی ادامه داد: متأسفانه در برخی از رشته‌های هنری تنها یک استاد فعال داریم و برخی از رشته‌ها هم به فراموشی سپرده شده است.
سعادتمند با اشاره به اینکه سهم اقتصادی کشور از صنایع دستی ناچیز است، گفت: سهم درآمدی کشور از صنایع دستی به‌رغم تنوع محصولات به کمتر از ۳۰۰ میلیون دلار می‌رسد.
استاد هنر سفال و سرامیک قم با بیان اینکه سهم پاکستان از صنایع بومی به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار می‌رسد، افزود: حتی کشور کوچکی مانند ویتنام که تا چند دهه گذشته به شدت درگیر جنگ و آوارگی بود، سهم ۵۰۰ میلیون دلاری از صنایع دستی دارد.
دبیر انجمن سفال و سرامیک قم با اعلام اینکه قم یکی از قطب‌های مهم صنایع دستی کشور محسوب می‌شود، گفت: زمانی بود که سفال و سرامیک قم مشتریان پرو پا قرص خارجی داشت و در اطراف حرم مطهر به عنوان سوغات مخصوص در اختیار مسافران و زائران بود.
زمانی سفال و سرامیک قم مشتریان پرو پا قرص خارجی داشت و در اطراف حرم مطهر به عنوان سوغات مخصوص در اختیار مسافران و زائران بود
سعادتمند، تولید صنایع کاربردی و حضور فعال و پررنگ بانوان از ویژگی مهم صنایع دستی قم اعلام کرد و افزود: در قم بیش از ۳ هزار کارگاه مجوز دار که شامل کارگاه‌هایی مانند هزار کارگاه منبت چوب، ۳۰۰ کارگاه انگشتری و حکاکی سنگ انگشتری،۱۵۰ از انواع کارگاه‌های رودوزی الحاقی (سرمه دوزی، پولک دوزی و...) وجود دارد.
وی در ادامه به ویژگی‌های حصیربافی در قم اشاره کرد و گفت: به‌رغم اینکه مواد اولیه مرواری بافی به عنوان یک زیرشاخه حصیربافی از ملایر تهیه می‌شود اما از صنایع ویژه قم است و زمانی در روستای صرم ۲۰ کارگاه فعال حصیربافی وجود داشت.
این استاد صنایع دستی با بیان اینکه در قم ۲۰ صنعتگر چاقوساز وجود دارد اظهار کرد: حیات هر جامعه‌ای به فرهنگ و تمدن آن جامعه بستگی دارد.
فراموشی صنایع دستی ویژه قم
وی از تعطیلی ۱۵ کارگاه حصیربافی در روستای صرم خبر داد و گفت: الآن برخی از صنوف هنری در حال انقراض است.
سعادتمند به باقی ماندن تنها دو گیوه‌دوز در قم اشاره کرد و گفت: صنایعی مانند تراش روی شیشه، جوش شیشه، صنایع چوبی جنبه صنعتی و ماشینی پیدا کرده و کم و بیش فعال مانده‌اند.
دبیر انجمن سفال و سرامیک قم اشاره جالبی به ساخت سازهای سنتی از جمله سه تار، دو تار و نی و تار در قم کرد و افزود: هنرهایی مانند زره بافی، نخ ریسی، گچ بری سنتی، کاشی‌کاری خشتی با تنها یک استاد به نام در آستانه فراموشی است.
وی قم را پایگاه اصلی کاشی‌کاری معرق اعلام کرد و گفت: این هنر معماری از قرن ۶ هجری با فعالیت فردی به نام طاهربن حسین در قم فعال بوده و در حال حاضر هم ۲۰ کارگاه فعال در حوزه معرق‌کاری کاشی داریم.
سعادتمند به اوضاع آشفته آموزش صنایع دستی اشاره کرد و گفت: دوره‌های آموزشی صنایع دستی به صورت استاد - شاگردی، برگزاری کلاس‌های آموزشی سازمان صنعت، سازمان فنی و حرفه‌ای و در قالب کلاس‌های خصوصی قابل انجام است که تقریباً هیچ کدام رونق لازم را ندارند.
دبیر انجمن سفال و سرامیک قم در بخش دیگری از صحبت‌های خود به علل رکود اقتصادی صنایع دستی و تعطیلی کارگاه‌ها اشاره کرد و گفت: واقعاً جای این سئوال باقی است قم به‌رغم پیشرفت‌های متنوعی که داشته و بر اساس آمارهایی که اعلام می‌کنند سالانه ۲۰ میلیون زائر و مسافر در حال رفت و آمد هستند، اما صنایع دستی آن دچار رکود شدیدی شده است.
سعادتمند کم ارزش شدن فعالیت‌های یدی، نبود اطلاع‌رسانی و تبلیغات مناسب، نداشتن توجیه اقتصادی، نبود توانایی در ایجاد بازارهای مناسب و فعال را از عوامل مهم رکود صنایع دستی ارزیابی کرد و ادامه داد: متأسفانه فرهنگ‌سازی لازم و کافی برای استفاده از محصولات صنایع دستی در خانه‌های ایرانی نمی‌شود.
متأسفانه فرهنگ‌سازی لازم و کافی برای استفاده از محصولات صنایع دستی در خانه‌های ایرانی نمی‌شود
این پیشکسوت خرمهره سازی استان قم به بی‌توجهی به مزایای بی‌شمار صنعت گردشگری اشاره کرد و گفت: یکی از مزایای مهم توسعه گردشگری در قم رونق یافتن انواع صنایع دستی ماندگار است.
وی در ادامه با اشاره به جاذبه‌ها و مزایای صنایع دستی، گفت: تولید محصول در کمترین زمان، هزینه تولید پایین و ارزش افزوده بالا و راه‌اندازی کارگاه‌های ارزان قیمت از جمله مزایای مهم تولید صنایع دستی است.
سعادتمند از رسانه‌های جمعی به عنوان یکی دیگر از فرصت‌های توسعه صنایع دستی یاد کرد و گفت: آنچه ضروری به نظر می‌رسد این است که باید طراحان و فعالان حوزه صنایع دستی نگرش‌های تازه‌ای به طراحی و تولید محصولات داشته و بتوانند فناوری‌های روز هم به نحو احسن استفاده کنند.
صنایع دستی با قدمت ۷ هزار ساله
یکی دیگر از فعالان اقتصادی صنایع دستی قم نیز با اشاره به قدمت صنایع دستی در قم گفت: اگر فرش ابریشم قم قدمت ۱۰۰ ساله دارد و در جهان به ثبت و شهرت رسیده است اما صنایع دستی یافته شده در تپه قلی درویش قم قدمت حدود ۷ هزار ساله دارد.
محمد فقیهی از بی‌توجهی قمی‌ها به اصالت و آداب و رسوم خود انتقاد کرد و گفت: چرا باید قمی با پیشینه تاریخی و فرهنگی در حوزه‌های مختلف اصالت و لهجه خود را از دیگران پنهان کنند و به حفظ و ثبت آن بی‌توجه باشند.
وی با تأکید بر اینکه قم دارای ظرفیت‌ها و توانمندی‌های متنوع و زیادی است، گفت: یکی از راه‌های توسعه صنایع در دنیا خوشه‌های صنعتی هستند که از سال ۱۹۹۰ میلادی در کشورهای مختلف راه‌اندازی شده است.
مدیرکل سابق بازرگانی قم از نبود استقبال از خوشه‌های صنعتی در قم خبر داد و گفت: متأسفانه بی‌توجهی به خوشه‌های صنعتی سبب ایجاد رکود در صنایعی مانند چاپ، چوب، فرش و... شده است.
صنایع دستی می‌تواند به عنوان یک فرصت درآمدزایی ویژه در قم محسوب شده و به رشد و توسعه اقتصادی استان کمک شایانی کند
وی با بیان اینکه حضور بانوان در تولید صنایع دستی یک مزیت کم نظیر محسوب می‌شود، گفت: صنایع دستی می‌تواند به عنوان یک فرصت درآمدزایی ویژه در قم محسوب شده و به رشد و توسعه اقتصادی استان کمک شایانی کند.
این فعال اقتصادی حوزه صنایع دستی از تشکیل کمیته تحقیقی- پژوهشی برای توسعه صنایع استان خبر داد و گفت: نبود بازاریابی مناسب، بی‌توجهی به مسئله اساسی بسته‌بندی حرفه‌ای محصول، افزایش بی‌مورد هزینه تولید، نداشتن یک اتحادیه منسجم صادرکنندگان صنایع دستی از جمله مشکلات صنایع دستی استان قم است.
متأسفانه در دورانی که توجه به هنر و تاریخ بیش از هر زمان دیگری باید مورد توجه باشد بسیاری از هنرمندان قمی در گوشه عزلت قرار دارند و برخی از استادان بنام هم در بی‌خبری محض فوت کرده‌اند.
اینکه بشنویم برخی از صنایع دستی قم کاملاً فراموش شده و یا تنها یک استاد زنده دیگر در هنری با قدمتی چند صد ساله باقی مانده، تنها نشانه این نیست که بسترهای اقتصادی یک هنر صنعتی کور شده است، بلکه غصه بزرگ‌تر آن این است که درهای فرهنگ و تمدن اصیل یک قوم و ملت یکی پس از دیگری بسته می‌شود.