اظهارات اخیر ییلدیریم، نخست وزیر ترکیه نشان دهنده تغییر بزرگی در مواضع این کشور در قبال سوریه است. زمینه این تغییر را تفاهم‌های محرمانه‌ای فراهم آورد که از طریق همپیمانی روسیه،ترکیه و سوریه صورت گرفت. دیدار و مذاکره علنی میان این دو “دشمن خونی” در دمشق یا در آنکارا نزدیک است.به گزارش ایسنا، عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه مستقل رأی الیوم در ادامه تحلیل خود درباره تغییر موضع ترکیه در قبال سوریه آورده است: ییلدیریم بار دیگر ما را با اظهاراتش غافلگیر کرد.
وی با زبان احترام و تقدیر درباره جایگاه و نقش برجسته بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه در بحران این کشور صحبت و تأکید کرد: ترکیه مایل است طی شش ماه آینده برای توقف خونریزی در سوریه و بهبود اوضاع وخیم در این کشور نقش مهمی را بازی کند.
چه کسی باور می‌کرد ییلدیریم چنین واژه‌هایی را در وصف اسد به کار ببرد حال آنکه در طول پنج سال گذشته کشورش هر چه در توان داشت برای سرنگونی این رئیس‌جمهوری به کار گرفت؛ رئیس‌جمهوری که به گفته آنکارا “مردم خود را سر می‌بُرد و کشورش را ویران می‌کند!”صحبت‌های ییلدیریم را اینجا واژه به واژه می‌آوریم: “چه بخواهیم چه نخواهیم بشار اسد امروز یکی از بازیگران برجسته در سوریه است و می‌توانیم با وی به خاطر آغاز مرحله انتقالی که در نتایج نشست‌های کنفرانس ژنو آمده، مذاکره کنیم.
رها کردن برخی مواضع استراتژیک مثل کاری که دولت ترکیه اکنون انجام می‌دهد با تغییر صد و هشتاد درجه‌ای صورت نمی‌گیرد بلکه به شکل تدریجی صورت می‌گیرد. این همان کاری است که ییلدیریم از آغاز نخست‌وزیری خود آن را انجام می‌دهد. نباید این را بعید بدانیم که تغییر احمد داوداوغلو، نخست وزیر سابق ترکیه با این هدف بود که وی را به عنوان سپر بلا قرار دهند و با این تغییر، تحول بزرگ خود را در قبال بحران سوریه توجیه کنند.این تغییرات به سه مسئله اصلی برمی‌گردد که هرسه با هم مرتبط هستند و نمی‌توان آنها را از هم جدا کرد. این سه عبارتند از:
اول سرنگونی جنگنده روسیه در نزدیکی مرز سوریه و ترکیه. این حادثه‌ای بود که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه را وارد باتلاق واقعی با همپیمان روسی خود کرد و همچنین باعث شد که جایگاه پایین ترکیه از نظر پیمان ناتو مشخص شود.
دوم برتری دادن کردها از سوی آمریکا و اروپا. زمانی که اردوغان از آمریکا و اروپا خواست بین ترکیه و کردها یکی را انتخاب کنند غرب، کردها را انتخاب کرد. در آن زمان اردوغان فهمید که غرب برای تشکیل “کشور کُرد” در طول مرزهای جنوبی کشورش با سوریه تلاش می‌کند. او که یک سیاستمدار خبره است، بعدا هم فهمید که وارد ائتلاف درستی نشده است و تمامیت ارضی کشورش بیش از هر زمان دیگری و از سوی “دوستان” آمریکایی‌اش و نه “دشمنان” سوری، عراقی و ایرانی‌اش تهدید می‌شود.
سوم کودتای نافرجام نظامی که اواسط ماه گذشته رخ داد و چشمان اردوغان و حزبش را به روی خطرات داخلی باز کرد که وحدت سیاسی و جغرافیایی کشورش را به دلیل دادن اولویت به جنگ در سوریه تهدید می‌کند. ییلدیریم دوست گرمابه و گلستان اردوغان برای اصلاح همین اوضاع و تغییر معادله و مقدمه‌سازی برای تغییر نقشه هم‌پیمانان و دوستان ترکیه تعیین شد.
برای همین او از همان روز اول تعیین شدنش در راستای همین هدف گام برداشت و در سخنرانی نخستش درباره بیهوده بودن جنگ سوریه و لزوم پیگیری سیاست “به صفر رساندن مشکلات” با همسایگان صحبت کرد.بگذارید گذشته را رها و درباره آینده صحبت کنیم. اینجا باید بگوییم که ترکیه در حال فراهم آوردن مقدمات ورود به ائتلافی شامل روسیه، عراق، ایران و سوریه است و هدفش مقابله با کردهاست.این یعنی رها کردن میراث پنج سال گذشته درباره مداخله نظامی در سوریه و جنگ نیابتی برای سرنگون کردن نظام این کشور با هماهنگی عربستانی‌ها و قطری‌ها و حمایت از مخالفان سوری.سه مسئله اصلی این تحلیل ما را تأیید می‌کند؛ مسائلی که ناگزیر باید اینجا ذکر شوند. این مسائل عبارتند از:
اول حملات جنگنده‌های نیروی هوایی سوریه به مواضع نیروهای آسایش برای نخستین بار. این حملات از سوی ییلدیریم مورد استقبال قرار گرفت. وی گفت: “دمشق فهمید که کردها تهدیدی برای سوریه هم هستند.”
دوم حرکت جنگنده‌های آمریکا به سمت منطقه حسکه؛ جایی که نیروهای ارتش سوریه با نیروهای کرد درگیر هستند. این یعنی آمریکا به حمایت از کردها پایبند است و اگر لازم باشد به خاطر آنها وارد جنگ هم می‌شود.
سوم سستی روزافزون در روابط کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با ترکیه به ویژه روابط ریاض و آنکارا و گرمی در روابط میان ایران و ترکیه که خود را در دیدارهای متقابل مسئولان دو کشور و برنامه‌ریزی مسئولان ترکیه برای سفر به ایران نشان می‌دهد.سیاست بازی است که شوخی بردار هم نیست. شاید خوب باشد این را یادآوری کنیم که سیاستمداران زبده با تمامی برگ‌برنده‌ای که در دستشان باشد برای خدمت به کشور و منافعشان بازی می‌کنند. این کاری است که اکنون سیاستمداران سوری، ایرانی و ترکیه‌ای آن را انجام می‌دهند.
به نظر می‌رسد رهبران سوریه در طول پنج سال گذشته با برگ برنده کردها بازی کردند. آنها با کردها در مقابل مخالفان بازی کردند در مقابل نیز ترکیه با برگ برنده مخالفان بازی کرد. اکنون معامله‌ای میان این دو وجود دارد. به این صورت که سوریه از کردها دست می‌کشد و در مقابل ترکیه مخالفان و حامیانشان را رها می‌کند یا اینکه ما اینگونه برداشت می‌کنیم.
ماه عسل ترکیه با مخالفان سوریه احتمالا به پایان خود نزدیک شده است و شاید بتوان گفت که ماه عسل میان مخالفان و آمریکا نیز به پایان رسیده؛ آمریکایی که هیچگاه در به حرکت درآوردن جنگنده‌هایش برای حمایت از کردها تردید نکرده “موتورسیکلت‌اش” را هم برای حمایت از مخالفان سوری به حرکت درنیاورد .
در این حال،ترکیه در حال علنی کردن تعهدات رئیس جمهوری رجب طیب اردوغان به مسکو در دیدار با رئیس جمهوری روسیه در نهم ماه اوت است.
به گزارش ایسنا به نقل از اداره کل رسانه‌های خارجی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مهمترین این تعهدات پذیرفتن باقی ماندن رئیس جمهوری سوریه در قدرت در مقابل تشکیل ائتلافی سه جانبه با ایران و روسیه برای مقابله با قدرت گرفتن کُردها است. پایگاه عرب آنلاین در تحلیلی نوشته است: ییلدیریم، نخست وزیر ترکیه اعلام کرد امکان دارد اسد نقشی در دوره انتقالی سوریه داشته باشد و اشاره کرد آنکارا نقشی فعالانه‌تر در برخورد با درگیری جاری در سوریه در شش ماه آینده ایفا خواهد کرد تا این کشور بر اساس قومی تقسیم نشود .ناظران گفتند این اظهارات، سخنان محرمانه‌ای را علنی کرد که درباره “بازنگری‌های دردناک” آتی ترکیه در قبال مسئله سوریه بیان می‌شد؛ بازنگری‌هایی که به این کشور اجازه می‌دهد در ائتلافی مقابل آمریکا قرار گیرد که با حمایت از یگان‌های نظامی کُرد و اتکاء به آنها در اخراج داعش از شمال سوریه بر خشمگین کردن اردوغان اصرار دارد.ناظاران اشاره کردند اعتراف ترکیه به باقی ماندن اسد در مرحله انتقالی که کسی نمی‌داند چه زمانی آغاز می‌شود نیازمند آن است که رئیس جمهوری این کشور گام‌های تازه‌ای را بردارد، از جمله آنها اجرای مهمترین شرط روسیه یعنی متوقف کردن نفوذ مخالفان و سلاح از طریق مرزهای ترکیه به سمت سوریه یعنی توقف حمایت ترکیه از مخالفان مسلح مانند جیش الفتح است.انتظار می‌رود آنکارا در راستای پذیرش ایده باقی ماندن اسد در دوره انتقالی، فشار بر مخالفان سوری را آغاز کند که در خاک این کشور قرار دارند و آنان را برای گفتگو با نمایندگان رئیس جمهوری سوریه آماده کند و چه بسا این نقش همان نقشی است که نخست وزیر ترکیه از آن سخن گفت.
ییلدریم گفت: ترکیه نقش فعال‌تری در قضیه سوریه در شش ماه آینده به عنوان بازیگری منطقه‌ای ایفا خواهد کرد. این به معنای اجازه ندادن به تقسیم سوریه بر مبنای هر گونه ویژگی قومی و نژادی است و این برای ترکیه مسئله مهمی است.این فشارها در میان مخالفان اختلاف و شکاف ایجاد و برخی از آنها را به فکر ترک کردن ترکیه خواهد انداخت و شاید گروه‌هایی مانند النصره و جیش الفتح را به اجرای عملیات انتقامی از متحد خود اردوغان سوق می‌دهد مانند آنچه پیش از این داعش انجام داد.
ترکیه نگران است قدرت گرفتن بیشتر گروه‌های مسلح کرد در سوریه به تشویق جنبش شورش کُرد در ترکیه بینجامد که فعالیت‌های خود را پس از فروپاشی آتش بس میان عناصر مسلح و دولت در سال گذشته از سرگرفته است .گسترش نفوذ کُردهای سوریه علت اصلی تنش میان آنکارا و واشنگتن بود.
آمریکا درخواست‌های ترکیه را برای متوقف کردن تجهیز جنگجویان کُرد به سلاح را نپذیرفت و از این رو اردوغان مجبور شد برای متوقف کردن این گسترش نفوذ به دنبال ائتلاف با ایران باشد. سپس اسد به این ائتلاف پیوست و شروع به اجرای حملات متمرکز روی مواضع کُردها کرد و از این طریق هشدارهای روز جمعه آمریکا را به چالش کشید.تحلیلگران ترک اعتقاد دارند بمباران هوایی شهر حسکه از سوی نیروی هوایی سوریه به نخست وزیر ترکیه برای اعلام پذیرش باقی ماندن اسد در قدرت کمک کرد، گویی هماهنگی قبلی درباره گام‌های متقابل وجود دارد.ییلدریم گفت دمشق متوجه شده کُردها نیز برای سوریه به تهدید تبدیل شده‌اند.
وی درباره بلندپروازی کُردها برای وصل کردن مناطقی که در آن سوی مرزهای ترکیه بر آن سیطره دارند، گفت: این مسئله وضعیت جدیدی است و آشکار است نظام سوریه متوجه شده است ساختاری که کُردها تلاش می‌کنند در شمال سوریه تشکیل دهند نیز تهدیدی برای سوریه شده است.
تحلیلگران اشاره می‌کنند در روابط بین‌المللی دوست یا دشمن همیشگی وجود ندارد بلکه منافع تعیین کننده سیاست کشورهاست، بنا بر این منفعت اردوغان از درخواست برای کناره گیری بشار اسد به تمرکز به روی مبارزه با کُردها از ترس تکرار تجربه عراق تغییر کرد، تجربه‌ای که نزدیک است در سوریه اتفاق افتد به ویژه پس از این که کُردها توانستند نهادها و موسسات خود را برپا کنند و نیروهای خود را در امتداد شمال سوریه که اکثر ساکنان آن را کُردها تشکیل می‌دهد مستقر کنند.امجد رستمی، تحلیلگر سیاسی کُرد ایران به روزنامه العرب گفت: “درباره نزدیک شدن ترکیه، سوریه و ایران به یک دیگر در خصوص مسئله کُردها در شمال سوریه، باید گفت: دولت ترکیه که همیشه خواستار براندازی نظام سوریه بود و با باقی ماندن اسد بر سر قدرت در مرحله انتقالی مخالفت می‌ورزید اکنون سیاست خود را به طور کامل تغییر داده است.
وی تأکید کرد: نظام سوریه با کُردها در گذشته همکاری کرد تا از این موضوع به عنوان حربه‌ای برای تهدید ترکیه استفاده کند و در این امر موفق شد.تحلیلگر مسایل سیاسی ترکیه، اوکتای یلماز نیز به روزنامه العرب گفت نظام اسد با مبارزه با کُردها و ارسال نشانه‌های حسن نیت برای نزدیک شدن به ترکیه طبق تمایل ایران می‌خواهد با ترکیه روابط بهتری برقرار کند و در مقابل ترکیه نیز این مسئله را با پذیرش اسد در مرحله انتقالی پاسخ داد.
ارتش سوریه در بیانیه‌ای بخش نظامی حزب کارگران کردستان را به محاصره شهر حسکه و گلوله باران با توپخانه، تانک و هدف قراردادن مواضع ارتش عربی سوریه در داخل این شهر و نیز ادامه ارتکاب جنایت با هدف سیطره یافتن بر شهر حسکه متهم کرد.واشنگتن یگان‌های حفاظت از ملت کُرد را نیروی جنگوی موثر در مبارزه با داعش به حساب می‌آورد اما آنکارا آن را بخش سوری حزب کارگران کردستان می‌داند.
گرایش آنکارا به سمت دوستان واقعی ترکیه
سفر اخیر وزیر امور خارجه ترکیه به ایران در ادامه رفت و آمدهای دیپلماتیک میان دو کشور سبب شد تا طی روزهای گذشته برخی رسانه های منطقه به بررسی تحولات مربوط به سیاست خارجی ترکیه و ایجاد ائتلاف این کشور با ایران و روسیه برای حل و فصل اختلافات در بحران سوریه بپردازند.طی روزهای گذشته تماس‌ها و رفت و آمدهای دیپلماتیک میان مقام‌های سه کشور جمهوری اسلامی ایران، ترکیه و نیز روسیه روی دور تندی قرار گرفته است.
کمتر از یک هفته پس از دیدار وزیر امور خارجه ایران با مقام‌های ترکیه از جمله «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری این کشور، «مولود چاوش اوغلو» وزیر امور خارجه ترکیه در سفر چندساعته و از پیش اعلام نشده به تهران با همتای ایرانی خود «محمدجواد ظریف» چند ساعت دیدار و گفتگو کرد؛ گفت وگوهایی که در رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بازتاب چشمگیری داشت. بسیاری از رسانه ها این سفر را نشانه ای از تلاش های ترکیه برای تغییر رویکردهای سیاست خارجی آنکارا تحلیل کرده اند.
یکی از محورهای مهم تحلیلی رسانه های خارجی درباره رفت و آمدهای دیپلماتیک میان تهران و آنکارا، معطوف به تشکیل ائتلاف ایران، روسیه و ترکیه برای مقابله با گروه های تروریستی و حل و فصل موضوع سوریه بوده است. تارنمای خبرگزاری «ترند» جمهوری آذربایجان در ۲ گزارش به سفر از پیش اعلام نشده وزیر امور خارجه ترکیه به تهران پرداخت و نوشت: شرایط میان تهران و آنکارا در چند روز به سرعت تغییر کرد؛ بحران سوریه نیز مهمترین محور گفتگوها در سفر ناگهانی چاووش اوغلو به تهران بود.
ترند در گزارش دیگری نوشت: به زودی ایران، ترکیه و روسیه همکاری های ضدتروریستی مشترکی را صورت خواهند داد. ایران و روسیه در حالی محور جنگ با تروریسم در سوریه را تشکیل داده‌اند که ایالات متحده تاکنون موفقیتی در جنگ با داعش نداشته است. «نعمان کورتولموش» معاون نخست وزیر ترکیه در نخستین خودانتقادی از دولت آنکارا اظهار کرد سیاست‌های کشورش در قبال سوریه موفق نبوده است. این گزارش با اشاره به گمانه‌زنی‌ها در زمینه افزایش همکاری‌های نظامی روسیه و ترکیه در جنگ با داعش تصریح کرد: در این شرایط همکاری سه جانبه ایران، ترکیه و روسیه نیز شکل می گیرد تا منازعه در سوریه را حل و فصل کند.
تارنمای «العربیه» هم سفر چاووش اوغلو به ایران را شگفت‌آور توصیف کرد و نوشت چندی پیش مقام های عالیرتبه ایران و ترکیه با یکدیگر دیدار کردند و اکنون وزیر امور خارجه ترکیه هم سفری کوتاه به تهران داشت. رسانه ها هدف این سفر غیرقابل پیش بینی را مسایل منطقه ای عنوان کردند.
العربیه در گزارش خود این سفر را با اهمیت ارزیابی کرد و نوشت ایران و ترکیه در جنگ سوریه دیدگاه مخالفی دارند. سفر وزیر امور خارجه ترکیه به تهران پس از کودتای اخیر ترکیه درحالی صورت می گیرد که وی گفت: روسیه و ترکیه با هم عملیات مشترکی را علیه داعش در سوریه انجام می دهند. تارنمای روزنامه صهیونیستی «هاآرتص» نیز سفر وزیر خارجه ترکیه به تهران را عجیب خواند و نوشت: این سفر در حالی صورت گرفت که چند روز قبل ۲ کشور توافق هایی را برای همکاری بیشتر امضا کردند.
پس از آن توافق ها، اکنون ایران و ترکیه تصمیم گرفتند با وجود اختلاف ها، همکاری خود را در موضوع سوریه گسترش دهند. به نوشته هاآرتص، وزیران امور خارجه ۲کشور توافق کردند تا همکاری بیشتری را برای حل موضوع سوریه داشته باشند. در ادامه، این روزنامه صهیونیستی به نقل از خبرگزاری دولتی «آناتولی» ترکیه نوشت: چاووش اوغلو گفت: ما تلاش ها را افزایش می دهیم زیرا چالش سوریه عمیق تر و با مرور زمان غیرقابل حل تر می شود.
همکاری‌های منطقه‌ای
برخی از تحلیل‌های رسانه ای نیز در زمینه تغییر رویکرد سیاست خارجی ترکیه به ویژه پس از کودتای نافرجام تیرماه گذشته این کشور مطرح شده است. به نوشته برخی رسانه ها، نوع واکنش کشورهای غربی نسبت به این کودتا درکنار همکاری و رایزنی نزدیک آنکارا با برخی دولت های منطقه باعث شده است تا ترکیه درک بهتری از دوستان واقعی خود داشته باشد.
تارنمای روزنامه «حریت» ترکیه در گزارش خود از سفر وزیر امور خارجه این کشور به تهران، به نکته یاد شده پرداخت و در مورد نقش منطقه ای ایران و روسیه در حل بحران سوریه نوشت: مهمترین موضوع در سفر از پیش اعلام نشده وزیر امور خارجه ترکیه به تهران مسایل منطقه‌ای بوده است. چاوش اوغلو دستیابی به راه حلی برای موضوع سوریه را بدون حضور ایران و روسیه غیرممکن دانست و گفت:ترکیه با این دو کشور همکاری می کند.
وی تصریح کرد: ما مطمئن هستیم که بحران سوریه با همکاری بیشتر حل می شود. به نوشته این روزنامه، چاوش اوغلو در گفت وگو با خبرگزاری «اسپوتنیک» روسیه تاکید کرد دستیابی به توافق پایدار بدون روسیه امکان ندارد و کشورش اکنون هم بر این موضوع اصرار دارد؛ ضمن اینکه ایران نیز چنین جایگاهی را دارد.اسپوتنیک روسیه در گزارشی جامع عنوان کرد که ترکیه به دنبال تشکیل ائتلافی با ایران و روسیه برای مقابله با تروریست ها در سوریه است.
قرار است این موضوع در سفر قریب الوقوع رییس جمهوری ترکیه به تهران مورد بحث و بررسی قرار گیرد. پیش از این نیز در سفر اردوغان به روسیه، رهبران دو کشور در مورد بحران سوریه با یکدیگر گفت وگو کردند. این گزارش، سفر کوتاه وزیر امور خارجه ترکیه به تهران را در کنار مسایلی همچون کودتای نافرجام اخیر ترکیه و رایزنی مقام های آنکارا با رییسان جمهوری ایران و روسیه تحلیل کرد و نتیجه گرفت اینها نشانه تغییر نگاه آنکارا به موضوع سوریه است.
این خبرگزاری روسی افزود: چندی پیش حتی نخست وزیر ترکیه گفته بود برای کشورش زمان عادی سازی روابط آنکارا و دمشق با همکاری بازیگران منطقه ای فرا رسیده است. گزارش تارنمای روزنامه «گالف نیوز» امارات هم محور اصلی سفر اخیر وزیر امور خارجه ترکیه به تهران را رایزنی در موضوع بحران سوریه دانست.
تحلیل این روزنامه روایتگر تغییر فضای روابط ترکیه با کشورهای منطقه است. در بخشی از گزارش تحلیلی گالف نیوز آمده است: روابط ایران و ترکیه به ویژه پس از کودتای نافرجام روند بهتری را به خود گرفت. اکنون نیز گفت وگوی مقام‌های دو کشور با روسیه در همین چارچوب صورت می گیرد.