باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا» - احسان زیورعالم
مرضیه برومند برای شانزدهمین جشنواره بین المللی تئاتر عروسکی تهران - مبارک هر بار غافلگیری در چنته دارد. یک روز شادپیمایی با حضور هزاران کودک و عروسک و یک روز به نمایش درآوردن عروسکهایی که روزگاری نه چندان دور، آرزوهای کودکان دیروز بودند. دیروز، سه شنبه، دوم شهریور ماه که در تقویم عروسکی ما، دومین روز جشنواره به حساب می‌آید، تئاترشهر میزبان عروسکهای جواد ذوالفقاری، استاد فقید تئاتر عروسکی بود.
جواد ذوالفقاری که برای بچه‌های دانشکده سینما و تئاتر نامی آشنا و محبوب است، در سال 1331 در همدان به دنیا آمد. فعالیتهای جواد ذوالفقاری معطوف به جهان عروسکها بود. نوشتن نمایشنامه‌های عروسکی، کارگردانی آثار عروسکی و حتی شناسایی نمایشنامه‌های عروسکی به زبانهای دیگر و در نهایت ترجمه آنها، تنها بخش کوچکی از دستاوردهای مرد همدانی بود؛ ولی مهم‌ترین یادگار این استاد، شاگردانی است که زینت‌بخش جشنواره تئاتر عروسکی‌اند و البته انتشارات «نوروز هنر» که آلفرد ژاری را با آن شناختیم.
مرحوم ذوالفقاری در دوران کوتاه لیکن پربار هنری خود آثار نمایشی «علی‌بابا و چهل دزد بغداد»، «دوستان الماس»، «بز زنگوله پا»، «کدو قلقله‌زن»، «سیاوش، فرنگیس» و «خرمشیر» اشاره کرد. با نگاهی به نامها می‌توانید دریافت که ذوالفقاری با وجود آشناییش با متون غیرفارسی در پی داستانهای فولکوریک و کهن‌داستانهای فارسی بود. داستانهایی نام‌آشنا که نقلشان از شبهای چله و نقالیهای خاطره‌انگیز آمده است، در دستان هنرمند ذوالفقاری در مدیومی نو و بدیع ظهور مجدد داشتند. ذوالفقاری با بهره‌گیری از رویکرد مدرن نمایش عروسکی - با توجه به آنچه در این نمایشگاه خواهید دید، شکل تازه‌ای از ساختارهای ذهنی ما را پدیدار ساخت.
کافی است در نمایشگاه قدم زنید و به ماسکهای «سمک عیار» بنگرید که مملو از نشانه‌های ایرانی و البته غربی است. برخی نقابها شبیه به کلاهخودهای سلحشوران قرون وسطی است. برخی ما را به یاد قهرمانان انیمیشنی می‌اندازند و برخی برآمده از جهانی انتزاعی؛ لیکن شرقی است. یا مجسمه‌های «سیاوش و فرنگیس» که حالات شرقی خود را در قالبی نه چندان شرقی متبلور می‌کند.
با تمام این تفاسیر دیروز نمایشگاهی در لابی تالار اصلی تئاتر شهر برگزار می‌شد که شکل و شمایلش نیز محصول یک هنرمند تئاتری بود: امیر اثباتی. اما در مراسم دیروز تنها اثباتی نبود؛ بلکه در کنار خانواده زنده‌یاد ذوالفقاری، مرضیه برومند، فاطمه معتمد آریا، دنیا فنی‌زاده، زهرا صبری، مهدی شفیعی، اتابک نادری، هما جدیکار و پیمان شریعتی و جمعی از هنرمندان تئاتر عروسکی نیز حضور داشتند.
اگرچه عروسکهای ذوالفقاری ساده نیستند؛ ولی گشایش نمایشگاه کودکان عروسکیش ساده بود. بدون هر گونه ریخت‌وپاشی. مهم عروسکها هستند که پشت شیشه‌ها به ما می‌نگرند. منتظرند بیایم و ببینیم و اگر همت هم داشته باشیم، گفتارهایش را بخوانیم و در گام آخر گوش بچسبانیم که چه می‌گویند. از آن روزهایی که روی صحنه ترک‌تازی می‌کردند.
شادی پورمحمدی به عنوان مجری برنامه فراموش نکرد که یکی از یادگاران ذوالفقاری انتشار مجله تخصصی «تجیر» را نام برد. مجله‌ای که پس از کوچش به بایگانی پیوست و شاگردانش آن را چندی است از پستوی فراموشی بیرون کشیدنش. بوده که نکته بسیار مثبتی به حساب می‌آمد و باعث می‌شد که همه در یک جمع عروسکی از اخبار روز خبردار شوند.
اگرچه این گشایش کم گفتار بود؛ ولی در آن میان حرفهای مرضیه برومند خلاصه‌ای از حس عمومی فضا بود. برومند در حالی که در پس‌زمینه‌اش عروسکها بودند و به او می‌نگریستند، گفت: «ذوالفقاری را در نمایش عروسکی شناختم تا زمانی‌که بود در کنارش بودم و خاطرات زیادی با وی دارم آثارش برای ما میراث گرانقدری است. تشکر می‌کنم از همسرش منصوره آذری که این آرشیو را در اختیار ما قرار داد تا نمایشگاه بی‌نظیری در اینجا شکل بگیرد.»
منصوره آذری هم از آن گفت که می‌داند همسرش برای هرکدام از این عروسکها چقدر زحمت کشیده و فکر کرده است.
فاطمه معتمد آریا که در نمایشگاه از او یادداشتی در رثای مرحوم ذوالفقاری منتشر شده است او را این گونه یاد کرد: «ذوالفقاری خودش، روحش و اعتقاداتش را به ما تحمیل کرد که همدیگر را دوست داشته و با هم مهربان باشیم.»
دنیا فنی زاده که برای ما با کلاه قرمزی نامش عجین شده است و همانند معتمد آریا از او یادداشتی در نمایشگاه منتشر شده است، گفت: «جواد ذوالفقاری در یک جشنی که برای من گرفت جمله دنیا دیگه مثل تو ندارد را برایم خواند؛ اما من هیچ وقت نتوانستم محبتهای او را جبران کنم. امیدوارم که همه شما ١٢٥ سال زنده باشید و تئاتر عروسکی را هم زنده نگه دارید.»
اگرچه شاید ما 125 سال زنده نباشیم؛ ولی این عروسکها هستند که می‌توانند باشند و به زنده نگاه داشتن تئاترهایشان ادامه دهند.
در نمایشگاه آثار مرحوم جواد ذوالفقاری حدود 100 عروسک و ماسک متعلق به نمایش‌های «کدو قلقله‌زن»، «بز زنگوله پا»، «بازی پسر و گرگ»، «سیاوش و فرنگیس»، «علی بابا و چهل دزد بغداد» و «سمک عیار» به نمایش گذاشته شده است. عروسکها و ماسکهای این نمایش‌ها با طراحی هنرمندانی چون ایرج رامین‌فر، علی پاکدست، مریم اقبالی و مرضیه محبوب ساخته شده است و تا پایان جشنواره دایر است.
شاید این نمایشگاه عمر عروسکها را بیافزاید و نه یک کودک چه کودک بالا، که برای کودکان دیگر، خاطرات دیروز را به اتفاقات امروز تبدیل کند.
انتهای پیام/
∎