هر سال با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، جشن‌های گلریزان به همت خیرین در سراسر کشور برگزار می‌شود و شمار قابل توجهی از زندانیان جرایم غیرعمد؛ بدهکاران مهریه، نفقه، دیه و محکومان مالی غیرکلاهبرداری، آزاد می‌شوند.
بیست و نهمین جشن گلریزان ستاد مردمی رسیدگی به امور دیه و کمک به آزادی زندانیان نیازمند جرائم غیرعمد را در حالی پشت سر می‌گذاریم که خیرین و نیکوکاران تهرانی برای حمایت از زندانیان نیازمند جرایم غیرعمد ۱۲ میلیارد ریال کمک کردند.
در حال حاضر تعداد کثیری از مددجویان زندان‌های کشور به دلیل عدم توانایی پرداخت دیات ناشی از جرایم غیرعمد و محکومیت‌های مالی، در حبس به سر می‌برند و این در حالی است که آنان سرپرست و تأمین‌کننده معاش خانواده‌ای بوده‌اند که براثر ارتکاب جرایم غیرعمد و از جمله تصادفات رانندگی منجر به صدمه یا فوت، محکوم به پرداخت دیه شده و به دلیل عجز از پرداخت آن، روانه زندان و تحمل حبس شده‌اند.کارشناسان معتقدند، حبس شدن سرپرستان خانواده‌ها به دلیل پرداخت نکردن بدهکاری‌های مالی در زندان، سرنوشتی نامعلوم را برای خانواده‌های آنان رقم می‌زند و حتی ممکن است موجب فروپاشی این خانواده‌ها شود، حال آن‌که برگشت زندانیان به آغوش خانواده‌هایشان باعث می‌شود که جامعه از وقوع جرائم مجدد، در امان باشد.
تاریخچه جشن‌های گلریزان
در سال ۱۳۶۹ رئیس وقت سازمان زندان‌ها، شهید حاج سید اسدالله لاجوردی، پس از بررسی آمار زندانیان، متوجه شد که اسامی تعدادی از این مددجویان به صورت دائم و هر ماهه در فهرست آمار تکرار می‌شود.
ایشان پس از مداقه پیرامون موضوع با این واقعیت روبرو شدند که این افراد، بدهکاران جرائم غیرعمد، مانند جرح و یا قتل‌های غیرعمد ناشی از تصادفات رانندگی و یا بدهکاری‌های مالی غیر کلاهبرداری و یا بدهی بابت مهریه و نفقه هستند که حق‌الناس بر عهده‌شان است و تا این دین پرداخت نشود، در زندان بسر خواهند برد.
این نگرش خداپسندانه و انساندوستانه شهید بزرگوار، بارقه‌های امید را در دل زندانیان نیازمند و آبرومند بدهکار جرائم غیرعمد، پدید آورد و امید بازگشت به آغوش خانواده و اجتماع را در میان این مددجویان،
پررنگ‌تر کرد.
از این‌رو در ماه مبارک رمضان سال ۱۳۶۹ اولین «جشن گلریزان» برای آزادسازی این زندانیان برپا شد و پایه‌های این نهاد خیریه با عنوان ستاد دیه سازمان زندان‌ها، شکل گرفت و در سال ۱۳۷۶ با ساختار جدید، به عنوان یک مؤسسه خیریه و مردم نهاد، با هدف کمک به آزادسازی زندانیانی که به دلیل عدم توانایی نسبت به پرداخت دین (حق‌الناس) در جرائم غیرعمد مانند ایراد صدمات بدنی و یا قتل‌های غیرعمد ناشی از تصادفات رانندگی، حوادث کارگاهی، محکومیت‌های مالی نظیر مهریه معقول و نفقه و چک‌های بلامحل غیرکلاهبرداری در زندان‌ها محبوس هستند، با ثبت در اداره ثبت شرکت‌ها، فعالیت‌های خود را در سراسر کشور تداوم بخشید.
آمار زندانیان جرایم غیرعمد
اصغر جهانگیر ـ رئیس سازمان زندان‌ها در مصاحبه با رسانه‌های گروهی اظهار داشته است: زندانیان جرایم غیرعمد به ۲ دسته تقسیم می‌شوند؛ یکی جرایمی است که مشمول دیه می‌شوند و دسته دیگر شامل بدهکاران مهریه، نفقه و چک‌های بلامحل است. تاکنون ۲ هزار و ۳۰۲ زندانی به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه و ۵۶۲ نفر نیز به علت ترک نفقه، راهی زندان شده‌اند، ضمن آن که یک نفر در خراسان رضوی به دلیل ناتوانی در پرداخت یک سکه و فردی دیگری نیز به دلیل ناتوانی در پرداخت یک هزار و ۵۱۴ سکه مهریه، در زندان تحمل کیفر می‌کنند.
وی با بیان این مطلب که از ۲۱۳ هزار زندانی در کل کشور ۱۲ هزار و ۲۷۶ نفر به دلیل جرایم غیرعمد تحمل کیفر می‌کنند، می‌گوید: این تعداد ۶ درصد آمار کل زندانیان است که ۱۲ هزار و ۷۰۳ زندانی جزو مشمولین دیه هستند.
بیشتر زندانیان با ۹۷۴ مورد مربوط به تصادفات منجر به جرح است که از این تعداد زندانی ۹۷۰ نفر مرد و ۴ نفر زن هستند. همچنین زندانیان با جرم تصادف منجر به فوت که مشمول پرداخت دیه شده‌اند ۵۵۱ مورد است که از این تعداد ۵۵۰ نفر مرد و یک زن هستند.
رئیس سازمان زندان‌ها می‌افزاید: حکم ۲ هزار و ۶۰۰ نفر مشمول پرداخت دیه، قطعی شده است و از حیث قضایی، پرونده ۳۴۰ مشمول پرداخت دیه در مرحله اتهامی و رسیدگی قرار دارد. ضمن آن که زندانیانی که حکم پرداخت دیه آن‌ها قطعی شده است، در صورت پرداخت دیه آزاد می‌شوند.
کمک به آزادی زندانیان
سید اسدالله جولایی ـ مدیر عامل ستاد دیه کشور در مصاحبه با گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: ستاد دیه کشور در طول ۲۵ سال گذشته ۹۴ هزار نفر از افرادی را که به دلیل جرائم غیرعمد در زندان‌های کشور در حبس بودند، آزاد کرده و آنان را به کانون گرم خانواده‌هایشان بازگردانده است.
وی با بیان این مطلب که امسال مجلس شورای اسلامی مبلغ ۲هزار میلیارد ریال تسهیلات قرض‌الحسنه برای ستاد دیه کشور در نظر گرفته است و همچنین در سال ۱۳۹۵ مقام معظم رهبری مبلغ سه میلیارد ریال برای آزادی زندانیان جرائم غیرعمد به ستاد دیه کمک کردهاند، می‌افزاید: رئیس قوه قضائیه و رئیس مجلس شورای اسلامی نیز هر کدام مبلغ ۵۰۰ میلیون ریال کمک به آزادی زندانیان اختصاص داده‌اند و نمایندگان مجلس شورای اسلامی هم از یک روز تا یک ماه حقوق خود را به آزادی زندانیان غیرعمدی کمک کردهاند.
مدیرعامل ستاد دیه کشور یادآوری می‌کند: از سال ۱۳۹۴ تاکنون ۵۲هزار و ۵۹۱ نفر از شهروندان کشور از طریق سامانه آسان پرداخت بانک تجارت، مبلغ ۳ میلیارد و ۸۰۰ میلیون ریال برای آزادی زندایان به حساب ستاد دیه واریز کردهاند و در ۶ روز اول ماه مبارک رمضان امسال هم ۱۸هزار و ۵۰۰ نفر از مردم از طریق سامانه یاد شده کمک‌های نقدی خود را واریز کردند.
وی با اشاره به این مطلب که در سال گذشته ۸ هزار و ۵۶۷ نفر به مبلغ ۷ میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال بدهکار مالی بودند که با تلاش مسئولان و این ستاد و با پرداخت ۲ میلیارد و ۸۸۰ میلیون ریال با جلب رضایت شاکیان و صاحبان حق، مشکل آنان برطرف شده است می‌گوید: این ستاد با پیگیری‌های مستمر ۱۸ ساله توانست قانون بیمه شخص ثالث خودرو را با کمک نمایندگان مجلس شورای اسلامی اصلاح کند. و در دستور ابلاغ قرار دهد، چرا که تا قبل از تصویب قانون جدید تعداد قابل توجهی راننده به دلیل ناقص بودن قانون بیمه شخص ثالث در حبس به سر می‌بردند که با ابلاغ این قانون در تاریخ ۲۰ اردیبشهت ماه امسال، توانستیم برای رفع مشکل این زندانیان، اقدامات موثری را انجام دهیم.
آگاهی از قانون چک
آقای جولایی می افزاید: متاسفانه برخی از هموطنانمان به دلیل جهل به قانون چک، سر از زندان‌ها در می‌آورند، زیرا اطلاع درستی از این قانون ندارند و نمی‌دانند امضای چک یا سفته می‌تواند چه عواقبی داشته باشد. این افراد در بسیاری از موارد بدون آگاهی و شناخت کافی ضامن کسی می‌شوند که قادر به پرداخت بدهی‌اش نیست و لاجرم زندانی می‌شوند. عده‌ای دیگر بدون عاقبت اندیشی چک‌های بدون محلی را امضا می‌کنند و بابت این کار گرفتار می‌شوندکه دلیل همه این مسائل چیزی نیست جز جهل به قانون.
وی با بیان این مطلب که متأسفانه فرهنگسازی مناسب در زمینه آگاهی مردم از قوانین جاری کشور انجام نمی‌شود، یاد آوری می‌کند: علیرغم اینکه در حال حاضر۱۷ نهاد متولی فرهنگسازی در کشور وجود دارد، ولی متاسفانه در زمینه فرهنگسازی و آشنایی مردم با قوانین ، کاری انجام
نداده‌اند.
مسأله دیگر هم دستگاه قضایی است که باید عنایت ویژه‌ای به مسائل محکومان جرائم غیرعمد داشته باشد.
گرچه مسئولان محترم قوه قضائیه توجه و اهتمام ویژه‌ای نسبت به آزادی زندانیان غیرعمد دارند ولی مجموعه محاکم باید توجه بیشتری به آنان داشته باشند. زیرا زندان صرفاً مجازات برای بسیاری از محکومان مالی نیست و پیامدهای آن دامنگیر خانواده‌ها می‌شود. از این رو باید مجازات کمتری برای این افراد در نظر بگیرند و نسبت به کسانی که استطاعت مالی ندارند، مماشات بیشتری نشان دهند.
نشانه سامانه دریافت کمک‌ها
مدیرعامل ستاد دیه کشور همچنین می‌گوید: همه سعی ما بر این است که تعداد ورودی‌ها به زندان را کم کنیم.
بسیاری از زندانیان با رضایت شاکیان و بخشش مقداری مطالبات خود آزاد می‌شوند، با این حال متأسفانه ورودی به زندان‌ها زیاد است که وضعیت مناسبی نیست، ما تلاش برای زندان زدایی داریم، ولی درمقابل ورودی به زندان‌ها زیاد است و متأسفانه آمار هر دو همسو با هم حرکت می‌کنند که این شرایط زیبنده مردم ایران با سابقه تاریخی چند هزار ساله و پیوندهای عمیق مذهبی
نیست.
وی در مورد فرآیند آزادی زندانیان می‌افزاید: تلاش ما برای آزادی زندانیان همواره به این شکل بوده است که شرایط شاکی مالباخته را هم در نظر می‌گیریم و او با توجه به صلح و سازش گذشت می‌کند و ما هم برایش تسهیلاتی قائل
می‌شویم.
آقای جولایی با اشاره به این مطلب که ستاد دیه کشور تشکلی مردم نهاد است و همه کارهایش را خودش انجام می‌دهد، یادآوری می‌کند: در حال حاضر بیش از ۷ هزار زندانی جرائم غیرعمد داریم و برای آزادی آنان نمایشگاه‌هایی را برگزار می‌کنیم که چون ستاد مردمی است، بسیاری از هنرمندان هم برای کمک به زندانیان پیش قدم می‌شوند و پس از هماهنگی با ستاد و به صورت خودجوش، نمایشگاه‌های مختلفی را تشکیل می‌دهند و با توجه به وسعت مالی که دارند، به آزادی زندانیان کمک می‌کنند بعضی از خیرین هم که نمی‌توانند از نظر مادی کمک کنند، از جنبه‌های معنوی ما را یاری می‌دهند.
وی می‌گوید: هموطنان عزیز می‌توانند از طریق سامانه *۷۸۰*۷۷۷۷# به عنوان سهل‌ترین سامانه دریافت، وجوهات‌شان را برای آزادی زندانیان جرایم غیرعمد پرداخت کنند و تاکنون بیش از۵۲ هزار و ۵۹۱ نفر از طریق این سامانه به یاری زندانیان جرایم غیر عمد شتافته‌اند و مبلغ ۳۸۰ میلیون تومان از این طریق برای آنان جمع‌آوری
شده است.
مدیرعامل ستاد دیه کشور با اشاره به این مطلب که بیشترین تعداد برگزاری جشن‌های گلریزان در کشور مربوط به استان‌های خوزستان و بوشهر با ۲۶ جشن بوده است و پس از آن‌ها استان آذربایجان‌غربی با ۱۸ جشن گلریزان قرار دارد، می‌افزاید: یکی از کمک‌های مهم مجلس شورای اسلامی در خصوص آزادی زندانیان جرایم غیرعمد، اعطای وام ۲۰۰ میلیارد تومانی بوده که امسال هم این وام قرض‌الحسنه به ستاد دیه کمک شده است.
پرورش مهارت‌ها
سعید بی‌نیاز ـ کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی در مورد اثرات روانی آزادی زندانیان جرائم غیرعمد به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: مسئولان سازمان جهانی بهداشت معتقدند، مجموعه‌ای از مهارت‌ها وجود دارد که پرورش آن‌ها باعث می‌شود افراد جامعه در برابر آسیب‌های روانی و اجتماعی واکسینه شوند و زندگی خوشایند‌تر و بهتری را تجربه کنند که یکی از این مهارت‌ها، همدلی است.
از این رو یادگیری این مهارت‌ها اهمیت زیادی دارد و هر اتفاق جمعی که بتواند باعث پرورش این مهارت شود، ارزشمند است.
وی با اشاره به این مطلب که ما باید یاد بگیریم خودمان را جای دیگران بگذاریم تا بتوانیم همدلی را تمرین کنیم، می‌افزاید: وقتی جمعی برای آزادی زندانیانی که ناخواسته یا به دلیل آسیب‌های اجتماعی از آزادی محروم شده‌اند بسیج می‌شوند، این کار خیرخواهانه سبب می‌شود که انسان‌ها مهارت همدلی را بیاموزند.
این روان درمانگر یادآوری می‌کند: زمانی که افراد به شکل مادی و معنوی درگیر کارهای خیرخواهانه می‌شوند و به همدلی می‌رسند، می‌توانند برای آزادی زندانیان تلاش کنند و این همان چیزی است که جامعه ما به شدت به آن نیاز دارد و
دارد.
از این رو باید تمهیداتی برای پرورش این مهارت اندیشیده شود.
اثرات روانی همدلی
بی‌نیاز در پاسخ به این پرسش که اثرات روانی همدلی مردم با زندانیان جرائم غیرعمد چگونه است، می‌گوید: فرض کنیم شخصی باعث به وجود آمدن تصادفی شده که عمدی در آن نبوده است و او بر اساس قانون بیمه شخص ثالث یا قوانین عمومی، مجبور به تحمل دوره‌ای از حبس می‌شود. در این صورت زندانی شدن روند طبیعی زندگی‌اش را کاملاً مختل می‌کند، زیرا هیچ‌گاه چنین مسأله‌ای را پیش‌بینی نکرده است. مجرمان حرفه‌ای می‌دانند که بالاخره روزی به چنگ قانون می‌افتند و از همان اول این مسأله را مدنظر
دارند.
اما فردی که سالم زندگی کرده است و به طور اتفاقی به زندان می‌افتد، زمانی که به کمک با وساطت افراد نیکوکار از زندان آزاد می‌شود، نگاهش به مفهوم انسان و انسانیت تغییر می‌کند و نظرش به آنان، مثبت‌تر می‌شود.
او نوع‌دوستی را بهتر متوجه می‌شود‌و حتی ممکن است بعدها فرد خیری شود و به دیگران کمک کند.
وی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان فرهنگ همدلی را در جامعه نهادینه کرد، می‌افزاید: همدلی مهارتی است که از مقطع پیش‌دبستانی باید آن را فرا گرفت. همدلی جزو مهارت‌های ده‌گانه‌ای است که در کشور‌های پیشرفته و در حال توسعه به عنوان موضوع درسی در آموزش و پرورش مطرح می‌شود، منتهی غیر از آموزش و پرورش، خانواده‌ها هم در پرورش این مهارت‌ها سهم مهمی
دارند. متأسفانه ما در هر ۲ این زمینه‌ها خیلی مشکل داریم. در دوره دبستان درسی به عنوان مهارت‌های زندگی نداریم و بدبختانه برخی از خانواده‌ها به جای آموزش این مهارت به فرزندان‌شان منفعت‌طلبی را به آنان می‌‌آموزند. برای نهادینه کردن همدلی به جامعه، باید از ریشه شروع کرد. تعلیم و تربیت از سوی خانواده و مدرسه انجام می‌شود و رسانه‌ها هم در درجه سوم می‌توانند کمک‌کننده باشند. همچنین تلویزیون که رسانه جمعی پرمخاطب است، می‌تواند در آموزش تکنیک همدلی کمک‌کننده باشد. منتهی آثار اولیه تربیتی را آموزش و پرورش و خانواده‌ها بر افراد جامعه می‌گذارند.
بیتا مهدوی