با پایان یافتن رسیدگی به وضعیت بررسی صلاحیت داوطلبان پنجمین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری و اتمام مهلت نقل و انتقال نامزدها از حوزههای پر کاندیدا به مناطق غیررقابتی، دورنمایی کلی از وضعیت رقابت در انتخابات مجلس خبرگان روحانیون روشن شد. هرچند جایگاه و فلسفه وجودی نهادی که برای بالاترین مسند حکومتی جمهوری اسلامی ایران تصمیم میگیرد، تا حد زیادی از رقابتهای مرسوم و متداول سیاسی و جناحی به دور است و با جنس سایر انتخابات ایران مانند ریاست جمهوری، مجلس و شوراها شباهتی ندارد، اما به اعتقاد ناظران، درگذشت آیتالله مشکینی رئیس پیشین مجلس خبرگان، «رقابت» را نه از بیرون، بلکه از اندرونی این نهاد پررنگ کرد و حال انتخابات مجلس پنجم با حال و هوایی متفاوت از ادوار گذشته برگزار میشود.
تا پیش از درگذشت آیتالله مشکینی، ریاست بر این نهاد به روش اجماعی برگزار میشد و فقها به اتفاق نظر، استاد اخلاق حوزه علمیه قم را در رأس مجلس مینشاندند. اما بعد از وی، شیوه انتخاب رئیس مجلس خبرگان دگرگون و بنا شد رئیس و نواب این نهاد نیز در انتخاباتی داخلی و با آرای اعضا تعیین شود. بر همین اساس بود که هفته دوم شهریورماه سال 86 هنگام انتخاب هیأت رئیسه مجلس چهارم رهبری، اعضای سرشناس مجلس وقت از جمله آیتالله هاشمی رفسنجانی و آیتالله احمد جنتی خود را در معرض قضاوت و رأی اعضا قرار داده و در نهایت آیتالله هاشمی رفسنجانی با 41 رأی بر صندلی ریاست تکیه زد.
رویدادهای پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 88، انتخابات داخلی این نهاد را نیز تحتالشعاع قرار داد. شماری از اعضا در درون و شمار بیشتری از مخالفان آیتالله هاشمی رفسنجانی بیرون این نهاد، تداوم ریاست وی بر مجلس خبرگان رهبری را تاب نیاورده و خواستار تغییر او شدند. رقیب آیتالله هاشمی رفسنجانی در نخستین انتخابات داخلی خبرگان بعد از رویدادهای سال 88، آیتالله مهدوی کنی دبیرکل جامعه روحانیت مبارز بود؛ اما آیتالله هاشمی رفسنجانی صبح 17 اسفند سال 89، پیش از آغاز رقابتها اعلام کرد: «اگر آیتالله مهدوی کنی حاضر باشد مسئولیت ریاست این مجلس را بپذیرد، بنده نامزد نمیشوم تا از این طریق رفع اختلاف شود» و در نتیجه آیتالله مهدوی کنی با کسب آرای 63 نفر از 84 نماینده و بدون رقابت نامزد دیگری، به مدت دو سال به ریاست این نهاد برگزیده شد. رویدادی که در افواه رسانه به «تنفیذ» ریاست از سوی هاشمی مشهور شد. آیتالله مهدوی کنی تا 29 مهرماه سال 93 که دار فانی را وداع گفت، ریاست مجلس خبرگان را به عهده داشت. بعد از درگذشت او، هیأت رئیسه و اعضای مجلس خبرگان انتخاب هیأت رئیسه جدید را برای چند ماه به تعویق انداختند و در نهایت انتخاب رئیس جدید برای واپسین سال مجلس چهارم خبرگان رهبری را در واپسین روزهای سال 93 برگزار کردند. انتخاباتی که آیات هاشمی رفسنجانی، محمد یزدی و محمد مؤمن در آن اعلام کاندیداتوری کردند و به دلیل تعدد نامزدها هیچ کدام از داوطلبان حدنصاب آرا را به دست نیاورده و انتخابات به دور دوم کشیده شد. در نهایت آیتالله هاشمی رفسنجانی با 26 رأی، صندلی ریاست را به آیتالله محمد یزدی با 47 رأی واگذار کرد تا دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، رئیس یک سال آخر مجلس چهارم خبرگان رهبری باشد.
به اعتقاد تحلیلگران، رقابت داخلی روحانیون ارشد در مجلس خبرگان رهبری، یکی از دلایلی است که انتخابات مجلس خبرگان پیش رو را با حساسیتهایی بیش از گذشته همراه ساخته است. به باور این ناظران، جدا از تصمیم مهم و اساسی خبرگان هنگام تعیین رهبری، اعتبار ریاست بر مجلس خبرگان و وزن سیاسی این جایگاه و رقابتی شدن انتخابات هیأت رئیسه، باعث شده نگاههای بیشتری معطوف انتخابات امسال شود. بویژه آنکه دو رقیب قدیمی ریاست بر این نهاد یعنی آیتالله هاشمی رفسنجانی و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، جمعه گذشته فهرست نامزدهای تحت حمایت خود را منتشر کردند.
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم یکی از نهادهای مذهبی و سنتی اصولگرایان است که در بزنگاههای انتخابات با جامعه روحانیت مبارز، به صورت مشترک تصمیمسازی میکند. ماهها پیش از برگزاری انتخابات امسال بود که اعلام شد بنا به تصمیم «جامعتین» جامعه روحانیت مبارز بر انتخابات مجلس شورای اسلامی و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری- که هر دو هفتم اسفندماه و به صورت همزمان برگزار میشود- تمرکز خواهند کرد و دست آخر هر تشکل از فهرست طرف مقابل حمایت میکند. به این معنا که جامعه روحانیت مبارز برای انتخابات خبرگان حمایتش را معطوف فهرست جامعه مدرسین کند و جامعه مدرسین نیز از نامزدهای جامعه روحانیت در انتخابات مجلس شورای اسلامی پشتیبانی کند. تصمیمی که بر سر حضور نام آیتالله هاشمی رفسنجانی در فهرست خبرگان، چالشبرانگیز شده است. به گفته سخنگو و اعضای ارشد جامعه روحانیت مبارز، اعضای این تشکل چندی پیش بر سر حضور داشتن یا نداشتن نام آیتالله هاشمی رفسنجانی در فهرست این تشکل رأیگیری و اکثریت با درج اسم آیتالله هاشمی در فهرست موافقت میکنند؛ اما جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با این تصمیم مخالف است. تناقض رأی جامعه مدرسین و جامعه روحانیت بر سر حمایت از هاشمی، باعث تعویق ارائه فهرست جامعه روحانیت مبارز شده است. این در حالی است که جامعه مدرسین حوزه علمیه قم فهرست خود در تهران را با سر فهرستی آیات محمدتقی مصباح یزدی، موحدی کرمانی، محمد یزدی و احمد جنتی منتشر کرده است. سر فهرستهایی که رقیب آیتالله هاشمی رفسنجانی در تصدی کرسی ریاست بر مجلس خبرگان رهبری هستند. برخی اخبار رسمی هم حکایت از این دارد که جامعتین با تفاوت یک نفر، برای انتخابات مجلس خبرگان رهبری فهرست مشترک میدهند؛ خبری که البته هنوز به تأیید رسمی نرسیده است.
این در حالی است که سایت نزدیک به رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام هم فهرست نامزدهای تحت حمایت آیتالله هاشمی رفسنجانی را با عنوان «خبرگان مردم» منتشر کرده است تا به اعتقاد تحلیلگران، برای نخستین بار فهرست یک نفر با فهرست یک نهاد در بزرگترین حوزه انتخابیه کشور رقابت کنند. دو فهرستی که البته 6 نام مشترک دارند. هر چند جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم نام رئیس جمهوری را در فهرست خود آورده است، اما اسم و تصویر وی را در آخرین رده اسامی گنجانده است؛ اما در فهرست تحت حمایت رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، نام آیتالله هاشمی رفسنجانی سرفهرست و نام حسن روحانی در ردیف دوم قرار گرفته است. دیگر چهره شاخص مشترک بین دو فهرست آیتالله موحدی کرمانی دبیرکل جامعه روحانیت مبارز است. تشکلی که هم حسن روحانی و هم آیتالله هاشمی رفسنجانی در آن عضویت دارند اما سالهاست در جلسات آن حضور نیافتهاند. با کنار گذاشتن نامهای مشترک دو فهرست پایتخت، نام 8 نفر در هر فهرست باقی میماند که احتمالاً اصلیترین رقابت بین این 16 نفر خواهد بود. حوزه انتخابیه تهران در مجلس خبرگان رهبری 16 کرسی دارد و بنا به اعلام نهادهای مسئول ابتدا 37 نامزد در این منطقه تأیید صلاحیت شد. بعد از رسیدگی به اعتراض رد صلاحیت شدگان، شمار نامزدهای این حوزه به 33 نفر رسید که با انصراف آیتالله حائری شیرازی و انتقال سه نامزد، روی عدد 29 متوقف شد. دیروز اعلام شد سه داوطلب این حوزه به سه حوزه تک نماینده منتقل شدهاند و با این حساب هر داوطلب انتخابات مجلس خبرگان در تهران 55 درصد شانس پیروزی دارند. اگر چه قلت نامزدهای خبرگان در تهران به علاوه اسامی مشترک دو فهرست رقیب در کنار حذف سید حسن خمینی و شماری از روحانیون سرشناس نزدیک به طیف هاشمی نوید انتخاباتی رقابتی به معنای ایدهآل آن نمیدهد، اما به اعتقاد ناظران، تفاوت و تعداد آرا به نامزدهای این دو فهرست میتواند پیامهای روشن و واضحی برای لیدرها، نامزدها و جریانهای سیاسی نزدیک به دو سوی رقابت ارسال کند و تا حدی انتخابات داخلی خبرگان پنجم برای تعیین هیأت رئیسه را تحت تأثیر قرار دهد.
5 حوزه رقابتی شد
با انتقال 5 داوطلب تأیید صلاحیت شده به 5 حوزهای که تعداد داوطلبان تأیید صلاحیت شده در آن با تعداد کرسیها برابر بود، انتخابات در این مناطق رقابتی شد. پیش از نقل و انتقالها 4 استان هرمزگان، خراسان شمالی، بوشهر و سمنان تنها یک داوطلب تأیید صلاحیت شده بود. در دو استان آذربایجان غربی و اردبیل هم تعداد نامزدها با تعداد نمایندههای این مناطق در مجلس خبرگان رهبری برابر بود. با این تحولات، هنوز انتخابات در سمنان غیررقابتی است و تنها داوطلب این حوزه با کسب حد نصاب آرا بدون رقابت وارد مجلس خواهد شد.
∎