Image copyright AP

احتمال اجرایی شدن توافق هسته ای ایران باعث سقوط بهای نفت خام در بازارهای جهانی شده است.

در معاملات نفتی روز جمعه، ٢٥ دی (١٥ ژانویه)، بهای نفت خام از نوع برنت برای تحویل در ماه مارس به ٢٩ دلار و ٣٩ سنت در هر بشکه رسید که از سال ٢٠٠٣ به بعد پائین ترین قیمت بود. بهای نفت بعدا به بشکه ای ٢٩ دلار و ٦٤ سنت افزایش یافت.

بهای نفت خام که در ژوئن سال ٢٠١٤ به بشکه ای ١١٠ دلار رسیده بود، از آن زمان روند نزولی را طی کرده است و کارشناسان فزونی عرضه از تقاضا را عامل این روند دانسته اند. با نزدیک شدن زمان اجرای برجام، بازارهای نفتی پیش بینی می کنند که لغو تحریم نفتی ایران باعث شود این کشور در صدد افزایش صادرات خود برآید و به این ترتیب، فشار بیشتری را بر قیمت وارد سازد.

روز گذشته، قیمت نفت اوپک هم به حدود ٢٥ دلار کاهش یافت.

از زمان آغاز روند نزولی بهای نفت خام، شماری از کشورهای عضو اوپک، از جمله ایران، خواستار کاهش تولید به منظور تقویت قیمت بوده‌اند اما گروه دیگری از اعضای سازمان، به رهبری عربستان سعودی، با کاهش تولید مخالفت کرده‌اند. برخلاف کشورهایی مانند ایران با جمعیت زیاد نسبت به منابع نفتی، عربستان سعودی دارای ذخایر عظیم نفتی است و به همین دلیل تاکید دارد که باید مانع از آن شد که در بلند مدت، وابستگی جهان به نفت اوپک تضعیف شود.

دولت عربستان از زمان موفقیت اوپک در افزایش قیمت‌ها در دهه ۱۹۷۰ معمولا با پیشنهاد افزایش بهای نفت از طریق محدود کردن قابل توجه تولید مخالف بوده و گفته است که چنین اقدامی باعث توجه کشورهای پیشرفته به اکتشاف و استخراج منابع جدید نفت می‌شود و علاوه برآن، کشورهای مصرف کننده در صدد کاهش مصرف برمی‌آیند. در چارچوب استراتژی بلند مدت نفتی سعودی، چنین وضعیتی به تدریج باعث جایگزین شدن سایر منابع به جای نفت اوپک می‌شود. این کشور معتقد است که باید به عوامل بازار آزاد اجازه داد تا قیمت نفت را با توجه به شرایط اقتصادی تعیین کند. همچنین، عربستان، که بزرگترین تولید کننده در اوپک است، نگران آن است که در صورت تصمیم به کاهش تولید، اعضای این سازمان از آن کشور انتظار داشته باشند تا بار اصلی این کاهش را بر دوش بکشد و کشورهای غیر عضو اوپک هم با استفاده از موقعیت، در صدد جبران کاهش تولید اوپک برآیند.

در کنار اختلاف نظر در مورد سیاست نفتی، ایران و عربستان به عنوان دو عضو مهم اوپک در چند سال اخیر درگیر اختلاف و رقابت شدید عقیدتی و سیاسی هم بوده‌اند که به نوبه خود دستیابی به توافق در اوپک را دشوارتر کرده است.

این وضعیت یادآور بحران نفتی اوپک در دهه ۱۹۸۰ است. تا آن زمان، کشورهای عضو اوپک همواره کوشیده بودند اجازه ندهند اختلافات سیاسی بین آنها در تصمیم‌گیری‌های نفتی اوپک تاثیر بگذارد اما وقوع انقلاب اسلامی در ایران و دیدگاه برخی مقامات جمهوری اسلامی در کاربرد نفت به عنوان یک اسلحه سیاسی، این سنت را تا حدودی تضعیف کرد. در مقابل، خروج اوپک از آن بحران با بهبود روابط سیاسی ایران و عربستان در نیمه دوم دهه ۱۹۹۰ همزمان بود و اگرچه ممکن است این تحول سیاسی به طور مستقیم عامل افزایش بهای نفت در آن زمان نبوده باشد، اما قطعا با نمایش وحدت نظر در میان اعضای اوپک، موقعیت عرضه کنندگان را در بازار نفتی تقویت کرد و بیش از یکدهه ثبات و رونق نفتی را در پی آورد.