کشورهای حاشیه خلیج فارس روابط تجاری خوبی با ایران دارند و در عین حال بازار مناسبی برای افزایش صادرات غیرنفتی ایران به حساب می‌آیند، در عین حال این تجارت برای طرف مقابل نیز سودمند است اما اگر به دلایل سیاسی تصمیماتی بگیرند که منجر به قطع روابط اقتصادی دو کشور شود، قطعا بیشترین زیان این اقدام متوجه آنها خواهد بود.
در پی تحولات سیاسی بین ایران و عربستان در روزهای اخیر، عربستان سعودی روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد. در پی این اقدام، آل سعود، متحدان سیاسی خود را مجبور به برخی اقدامات خصمانه علیه ایران کرد. در همین راستا روز گذشته کشورهای بحرین و سودان شمالی روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کردند و امارات نیز سطح روابط خود را تا حد کارداری کاهش داد و جیبوتی هم بیانیه شدیدالحنی علیه ایران صادر کرد. البته دولت کویت هم در پیروی از اقدامات ضدایرانی عربستان سعودی، اقدام به فراخواندن سفیر خود از تهران کرد.
در همین حال، بررسی روابط تجاری ایران با این ۶ کشور عرب زبان در ۸ ماهه ابتدای امسال نشان می دهد در این مدت میزان واردات ایران از کشور جیبوتی تنها ۲۲ هزار و ۶۶ دلار در مقابل واردات ۱۳ میلیون و ۵۰ هزار و ۳۵۶ دلار بوده است.
وضعیت تجارت ایران و عربستان
بررسی روابط تجاری میان ایران و عربستان نشان داد مدت زیادی است که روابط این دو کشور به دلیل اختلاف نظرهای سیاسی کم شده و تجارت خاصی بین دو کشور برقرار نیست.
همچنین مقایسه آمار و اقلام کالاها و درآمد دو کشور نشان می دهد که با قطع تجارت، عربستان بیش از ایران متضرر خواهد شد، البته این در حالی است که عربستان اعلام کرده که مشکلی با حضور زائران ایرانی در این کشور مشکلی ندارد که این موضوع تا حدی درآمدهای عربستان را بهبود خواهد بخشید.
هرچند که قطع روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور در هر جایگاهی می تواند یک نقطه منفی برای دو طرف تلقی شود، اما نگاهی به آمارهای تجارت میان ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس می تواند میزان ارتباط و تبعات قطع همکاری برای این کشورها و ایران را بیش از پیش مشخص کند.
وضعیت تجارت ایران و امارات
کشور امارات جزو بزرگترین شرکای تجاری ایران است و سطح روابط دو کشور در سال‌های اخیر بیشتر نیز شده است؛ به عبارت دیگر ایران در این سال ها همواره از کشور امارات به عنوان بندرگاهی برای ورود کالاهای سایر کشورها به خود استفاده می کرده و بسیاری از کالاها از طریق امارات به ایران صادرات مجدد می شدند.
همین باعث شده بود در سال گذشته امارات به بزرگترین صادرکننده به ایران تبدیل شود که بر اساس آمار گمرک در سال گذشته ۳۷۷۴ قلم کالا به ارزش بیش از ۱۱ میلیارد دلار از امارات به ایران وارد شده است.
اما در مقابل، ایران نیز توانسته صادرات خوبی به این کشور داشته باشد و امارات نیز به یکی از مقاصد مهم صادراتی تولیدکنندگان ایرانی تبدیل شده است.
در سال گذشته میزان صادرات به این کشور ۱۰۰۷ قلم کالا به ارزش بیش از چهار میلیارد دلار بوده است.
شاید این موضوع یکی از دلایلی باشد که امارات روابط خود را با ایران به طور کامل قطع نکرده است؛ به عبارت دیگر این کشور هم خواسته از نظر سیاسی دل عربستان را به دست بیاورد و هم روابط تجاری خود را ایران ادامه دهد.
واضح است که در صورت قطع ارتباط دو کشور، ایران مشکلات بسیار زیادی از بابت واردات پیدا خواهد کرد، اما این امر را نیز نباید نادیده گرفت که قطعا امارات نیز علاقمند نیست تجارت ۳۰ میلیارد دلاری خود با ایران را از دست بدهد، به ویژه که این کشور یکی از مهم ترین مقاصد گردشگران ایرانی است و سالانه درآمد زیادی از این طریق نیز به دست می آورد.
وضعیت تجارت ایران و بحرین
تجارت بحرین با ایران شکل جالبی دارد اما در نهایت می توان سود بحرین را بیش از ایران دانست، چراکه در روابط میان این دو کشور، تراز تجاری ایران به شدت منفی است.
صادرات ۲۲۲ قلم کالا در سال گذشته به بحرین تنها ۱۰ میلیون دلار برای ایران درآمدزایی داشته و این در حالی است که بحرین با ارسال تنها ۱۹ قلم کالا به ایران درآمدی ۳۲۸ میلیون دلاری را نصیب خود کرده است.
البته دلیل اصلی این تفاوت واردات ۲۸۰ میلیون دلاری سنگ آهن بهم فشرده شده از بحرین به ایران است که با توجه به افزایش عرضه و کاهش تقاضای سنگ آهن در بازار جهانی و کاهش قیمت جهانی این ماده، ایران به راحتی می تواند آن را از کشور دیگری تهیه کند و دچار مشکلی هم نشود.
البته روغن های سبک به جز بنزین و سیستم صوتی خودرو نیز از دیگر کالاهای مهمی است که از بحرین به ایران وارد می شود.
حالا بحرین به عنوان استان چهاردهم عربستان روابط خود را با ایران قطع کرده باید دید که آیا علاوه بر روابط دیپلماتیک قصد قطع روابط اقتصادی و تجاری را هم دارد یا خیر؟
وضعیت تجارت ایران و قطر
کشور قطر هنوز تصمیمی درباره قطع روابط با ایران نگرفته و مسئولان این کشور نیز اظهار نظری در این باره نکرده اند، هر چند که بعید به نظر می رسد قطر بخواهد ارتباط خود را با ایران قطع کند. اما به طور کلی حجم مبادلات تجاری این دو کشور نیز خیلی زیاد نیست و به کمی بیشتر از ۱۰۰ میلیون دلار می رسد که البته در این میان سهم ایران از صادرات بسیار بیشتر از واردات است.
عمده صادرات ایران به قطر را محصولات معدنی، انواع کفپوش، زعفران و پسته تشکیل می دهد و البته بخشی از این صادرات نیز مربوط به حیوانات زنده است که در مجموع حجم صادرات در سال گذشته به کشور قطر به بیش از ۸۹ میلیون دلار رسیده است.
از سوی دیگر میزان واردات از قطر در همین مدت نیز حدود ۱۸ میلیون دلار بوده که مهم ترین کالاهای وارداتی از این کشور محصولات خونی و مکمل های دارویی بوده است. از طرف دیگر این وضعیت می‌تواند برای قطر یک فرصت تلقی شود، چراکه این کشور با عربستان رقابت اقتصادی دارد و ایران می تواند با استفاده از این فرصت، صادرات خود را به قطر گسترش دهد.
وضعیت تجارت ایران و عمان
در این میان روابط تجاری ایران و عمان بیش از سایر کشورهای منطقه است و می توان این کشور را بعد از امارات بهترین شریک ایران در منطقه دانست.
در تجارت با عمان نیز کفه ترازوی صادرات به نفع ایران سنگینی می‌کند و تراز تجاری ایران در این مبادلات بیش از ۲۰۰ میلیون دلار مثبت است.
ایران در سال گذشته توانسته ۲۸۳ قلم کالا به ارزش بیش از ۳۰۰ میلیون دلار به عمان صادر کند و در مقابل ۷۱ میلیون دلار در قالب ۱۲۷ قلم نیز کالا از این کشور وارد کند.
محصولات فولادی باز هم در صدر اقلام صادراتی ایران به عمان هستند و سهم حیوانات زنده نیز در این میان بالاست. به این ترتیب در صورت قطع ارتباط اقتصادی این کشور، تولیدکنندگان فولاد و دامپروران باید به فکر بازار جایگزینی برای محصولات خود باشند.
وضعیت تجارت ایران و کویت
کویت نیز یکی دیگر از شرکای تجاری ایران در منطقه است که قطعا عربستان روی آن برای قطع روابط با ایران فشار وارد خواهد کرد.
این کشور از بزرگترین مشتریان سیمان ایران است و مانند سایر کشورهای منطقه علاقمندی خاصی به واردات حیوانات زنده از ایران دارد؛ به طوریکه بیش از ۷۳ میلیون دلار از صادرات ایران به این کشور تنها مربوط به حیوانات زنده است.
از سوی دیگر ایران نیز حجم عمده ای از وسایل نقلیه موتوری را از طریق این کشور وارد می کند و در نهایت مجموع مبادلات تجاری این دو کشور در سال گذشته به حدود ۲۶۰ میلیون دلار رسیده که از این میان ۱۹۷ میلیون دلار سهم ایران و ۶۳ میلیون دلار سهم کویت است.
اینطور که مشخص است کشوهای حاشیه خلیج فارس به جز عربستان روابط تجاری خوبی با ایران دارند و می توان آن ها را پتانسیل بسیار خوبی برای افزایش صادرات غیرنفتی ارزیابی کرد. البته بدیهی است که این کشورها نیز با توجه به شرایط ویژه جغرافیایی ایران و نزدیک بودن به این کشور، سود خود را از تجارت با ایران کتمان نمی‌کنند و اگر به دلایل سیاسی تصمیماتی بگیرند که منجر به قطع روابط اقتصادی دو کشور شود، قطعا بیشترین زیان این اقدام متوجه آنها خواهد بود.
∎
در پی تحولات سیاسی بین ایران و عربستان در روزهای اخیر، عربستان سعودی روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد. در پی این اقدام، آل سعود، متحدان سیاسی خود را مجبور به برخی اقدامات خصمانه علیه ایران کرد. در همین راستا روز گذشته کشورهای بحرین و سودان شمالی روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کردند و امارات نیز سطح روابط خود را تا حد کارداری کاهش داد و جیبوتی هم بیانیه شدیدالحنی علیه ایران صادر کرد. البته دولت کویت هم در پیروی از اقدامات ضدایرانی عربستان سعودی، اقدام به فراخواندن سفیر خود از تهران کرد.
در همین حال، بررسی روابط تجاری ایران با این ۶ کشور عرب زبان در ۸ ماهه ابتدای امسال نشان می دهد در این مدت میزان واردات ایران از کشور جیبوتی تنها ۲۲ هزار و ۶۶ دلار در مقابل واردات ۱۳ میلیون و ۵۰ هزار و ۳۵۶ دلار بوده است.
وضعیت تجارت ایران و عربستان
بررسی روابط تجاری میان ایران و عربستان نشان داد مدت زیادی است که روابط این دو کشور به دلیل اختلاف نظرهای سیاسی کم شده و تجارت خاصی بین دو کشور برقرار نیست.
همچنین مقایسه آمار و اقلام کالاها و درآمد دو کشور نشان می دهد که با قطع تجارت، عربستان بیش از ایران متضرر خواهد شد، البته این در حالی است که عربستان اعلام کرده که مشکلی با حضور زائران ایرانی در این کشور مشکلی ندارد که این موضوع تا حدی درآمدهای عربستان را بهبود خواهد بخشید.
هرچند که قطع روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور در هر جایگاهی می تواند یک نقطه منفی برای دو طرف تلقی شود، اما نگاهی به آمارهای تجارت میان ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس می تواند میزان ارتباط و تبعات قطع همکاری برای این کشورها و ایران را بیش از پیش مشخص کند.
وضعیت تجارت ایران و امارات
کشور امارات جزو بزرگترین شرکای تجاری ایران است و سطح روابط دو کشور در سال‌های اخیر بیشتر نیز شده است؛ به عبارت دیگر ایران در این سال ها همواره از کشور امارات به عنوان بندرگاهی برای ورود کالاهای سایر کشورها به خود استفاده می کرده و بسیاری از کالاها از طریق امارات به ایران صادرات مجدد می شدند.
همین باعث شده بود در سال گذشته امارات به بزرگترین صادرکننده به ایران تبدیل شود که بر اساس آمار گمرک در سال گذشته ۳۷۷۴ قلم کالا به ارزش بیش از ۱۱ میلیارد دلار از امارات به ایران وارد شده است.
اما در مقابل، ایران نیز توانسته صادرات خوبی به این کشور داشته باشد و امارات نیز به یکی از مقاصد مهم صادراتی تولیدکنندگان ایرانی تبدیل شده است.
در سال گذشته میزان صادرات به این کشور ۱۰۰۷ قلم کالا به ارزش بیش از چهار میلیارد دلار بوده است.
شاید این موضوع یکی از دلایلی باشد که امارات روابط خود را با ایران به طور کامل قطع نکرده است؛ به عبارت دیگر این کشور هم خواسته از نظر سیاسی دل عربستان را به دست بیاورد و هم روابط تجاری خود را ایران ادامه دهد.
واضح است که در صورت قطع ارتباط دو کشور، ایران مشکلات بسیار زیادی از بابت واردات پیدا خواهد کرد، اما این امر را نیز نباید نادیده گرفت که قطعا امارات نیز علاقمند نیست تجارت ۳۰ میلیارد دلاری خود با ایران را از دست بدهد، به ویژه که این کشور یکی از مهم ترین مقاصد گردشگران ایرانی است و سالانه درآمد زیادی از این طریق نیز به دست می آورد.
وضعیت تجارت ایران و بحرین
تجارت بحرین با ایران شکل جالبی دارد اما در نهایت می توان سود بحرین را بیش از ایران دانست، چراکه در روابط میان این دو کشور، تراز تجاری ایران به شدت منفی است.
صادرات ۲۲۲ قلم کالا در سال گذشته به بحرین تنها ۱۰ میلیون دلار برای ایران درآمدزایی داشته و این در حالی است که بحرین با ارسال تنها ۱۹ قلم کالا به ایران درآمدی ۳۲۸ میلیون دلاری را نصیب خود کرده است.
البته دلیل اصلی این تفاوت واردات ۲۸۰ میلیون دلاری سنگ آهن بهم فشرده شده از بحرین به ایران است که با توجه به افزایش عرضه و کاهش تقاضای سنگ آهن در بازار جهانی و کاهش قیمت جهانی این ماده، ایران به راحتی می تواند آن را از کشور دیگری تهیه کند و دچار مشکلی هم نشود.
البته روغن های سبک به جز بنزین و سیستم صوتی خودرو نیز از دیگر کالاهای مهمی است که از بحرین به ایران وارد می شود.
حالا بحرین به عنوان استان چهاردهم عربستان روابط خود را با ایران قطع کرده باید دید که آیا علاوه بر روابط دیپلماتیک قصد قطع روابط اقتصادی و تجاری را هم دارد یا خیر؟
وضعیت تجارت ایران و قطر
کشور قطر هنوز تصمیمی درباره قطع روابط با ایران نگرفته و مسئولان این کشور نیز اظهار نظری در این باره نکرده اند، هر چند که بعید به نظر می رسد قطر بخواهد ارتباط خود را با ایران قطع کند. اما به طور کلی حجم مبادلات تجاری این دو کشور نیز خیلی زیاد نیست و به کمی بیشتر از ۱۰۰ میلیون دلار می رسد که البته در این میان سهم ایران از صادرات بسیار بیشتر از واردات است.
عمده صادرات ایران به قطر را محصولات معدنی، انواع کفپوش، زعفران و پسته تشکیل می دهد و البته بخشی از این صادرات نیز مربوط به حیوانات زنده است که در مجموع حجم صادرات در سال گذشته به کشور قطر به بیش از ۸۹ میلیون دلار رسیده است.
از سوی دیگر میزان واردات از قطر در همین مدت نیز حدود ۱۸ میلیون دلار بوده که مهم ترین کالاهای وارداتی از این کشور محصولات خونی و مکمل های دارویی بوده است. از طرف دیگر این وضعیت می‌تواند برای قطر یک فرصت تلقی شود، چراکه این کشور با عربستان رقابت اقتصادی دارد و ایران می تواند با استفاده از این فرصت، صادرات خود را به قطر گسترش دهد.
وضعیت تجارت ایران و عمان
در این میان روابط تجاری ایران و عمان بیش از سایر کشورهای منطقه است و می توان این کشور را بعد از امارات بهترین شریک ایران در منطقه دانست.
در تجارت با عمان نیز کفه ترازوی صادرات به نفع ایران سنگینی می‌کند و تراز تجاری ایران در این مبادلات بیش از ۲۰۰ میلیون دلار مثبت است.
ایران در سال گذشته توانسته ۲۸۳ قلم کالا به ارزش بیش از ۳۰۰ میلیون دلار به عمان صادر کند و در مقابل ۷۱ میلیون دلار در قالب ۱۲۷ قلم نیز کالا از این کشور وارد کند.
محصولات فولادی باز هم در صدر اقلام صادراتی ایران به عمان هستند و سهم حیوانات زنده نیز در این میان بالاست. به این ترتیب در صورت قطع ارتباط اقتصادی این کشور، تولیدکنندگان فولاد و دامپروران باید به فکر بازار جایگزینی برای محصولات خود باشند.
وضعیت تجارت ایران و کویت
کویت نیز یکی دیگر از شرکای تجاری ایران در منطقه است که قطعا عربستان روی آن برای قطع روابط با ایران فشار وارد خواهد کرد.
این کشور از بزرگترین مشتریان سیمان ایران است و مانند سایر کشورهای منطقه علاقمندی خاصی به واردات حیوانات زنده از ایران دارد؛ به طوریکه بیش از ۷۳ میلیون دلار از صادرات ایران به این کشور تنها مربوط به حیوانات زنده است.
از سوی دیگر ایران نیز حجم عمده ای از وسایل نقلیه موتوری را از طریق این کشور وارد می کند و در نهایت مجموع مبادلات تجاری این دو کشور در سال گذشته به حدود ۲۶۰ میلیون دلار رسیده که از این میان ۱۹۷ میلیون دلار سهم ایران و ۶۳ میلیون دلار سهم کویت است.
اینطور که مشخص است کشوهای حاشیه خلیج فارس به جز عربستان روابط تجاری خوبی با ایران دارند و می توان آن ها را پتانسیل بسیار خوبی برای افزایش صادرات غیرنفتی ارزیابی کرد. البته بدیهی است که این کشورها نیز با توجه به شرایط ویژه جغرافیایی ایران و نزدیک بودن به این کشور، سود خود را از تجارت با ایران کتمان نمی‌کنند و اگر به دلایل سیاسی تصمیماتی بگیرند که منجر به قطع روابط اقتصادی دو کشور شود، قطعا بیشترین زیان این اقدام متوجه آنها خواهد بود.
ضمن آنکه با توجه به اجرای برجام و لغو تحریم‌ها در هفته‌های آینده -بنا به گفته مسئولان دولتی- برخی کشورهای عربی فرصت تجارت با ایران را از دست داده و کشورهای دیگر آسیایی و حتی اروپایی می‌توانند سهم آنها را از تجارت با ایران در پساتحریم جبران کنند.
| کشور | صادرات | واردات |
| امارات | ۳.۴۰۸.۷۰۹.۳۸۴ | ۶.۷۸۲.۴۲۶.۴۵۸ |
| عربستان | ۱۳۲.۲۲۹.۶۱۱ | ۴۰.۲۴۹.۴۸۹ |
| بحرین | ۶.۳۰۴.۹۳۶ | ۶۶.۴۴۰.۰۸۳ |
| سودان | ۳۷.۶۵۶.۷۳۰ | ۱۸۱.۶۳۳ |
| جیبوتی | ۱۳.۰۵۰.۳۵۶ | ۲۲.۰۶۶ |
| کویت | ۱۶۰.۵۴۳.۸۴۹ | ۲۲.۲۳۸.۹۵۰ |
| کشور | صادرات | واردات |
| امارات | ۴.۰۶۳.۵۵۶.۲۳۲ | ۱۲.۲۴۳.۵۰۲.۰۲۴ |
| عربستان | ۱۵۹.۰۷۲.۱۳۳ | ۴۶.۱۳۲.۶۴۷ |
| بحرین | ۳۲۸.۵۵۲.۲۹۱ | ۳۲۸.۵۵۲.۲۹۱ |
| سودان | ۲۳۵.۶۱۵ | ۱۲.۶۳۴ |
| جیبوتی | ۹.۲۴۸.۳۴۴ | ۴.۷۷۴ |
| کویت | ۱۹۴.۹۹۳.۸۸۶ | ۶۲.۴۹۳.۲۸۹ |