روز نو :
∎
این موضوع اکنون در دنیا به اثبات رسیده است اما از آنجایی که در کشور ما سهم این عامل در میان عوامل دیگر چشمگیر بود دولت در دو سال گذشته تمام تلاش خود را برای ارتقای کیفی بنزین تولیدی و وارداتی به کار بست تا معضل سوخت آلاینده را مرتفع سازد.
به این ترتیب اکنون می‌توان مدعی شد که تولید و توزیع سوخت با کیفیت در کلانشهرها به حد مطلوبی رسیده است. با وجود این می‌بینیم که با افزایش آلودگی هوا در چند روز اخیر بازهم عده‌ای انگشت اتهام را به سمت بنزین نشانه رفته‌اند.
اما سهم بنزین در آلودگی چند روز اخیر کلانشهرها چقدر است؟ آیا دولت خلاف وعده خود همچنان ریفورمیت پتروشیمی‌ها را به عنوان بنزین در کشور توزیع می‌کند؟ حمیدرضا کاتوزیان رئیس پژوهشگاه صنعت نفت و محمد رستگاری معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت‌محیط زیست استان تهران که دو مرجع کنترل کیفیت بنزین هستند گفت‌و‌گویی با ایران انجام دادند که در ادامه می‌خوانید.
کاتوزیان: کیفیت بنزین در کلانشهرها قابل قبول است
برخی آلودگی هوا را با عوامل سیاسی گره زده‌اند و اکنون مدعی هستند که تنها عامل آلودگی هوا بنزین است. آیا شما به عنوان یکی از ناظران کیفیت بنزین با این اظهار نظر موافق هستید؟
آلایندگی در فصل زمستان یک پدیده طبیعی موسوم به وارونگی هواست. در این پدیده که برخلاف حالت طبیعی با افزایش ارتفاع دما نیز زیاد می‌شود ذرات معلق و آلاینده‌ها در سطوح پایین باقی می‌مانند. چراکه صاف بودن آسمان، هوای آرام، سرد و خشک امکان جذب تشعشع و انرژی و در نهایت حرکت آلاینده‌ها به سمت ارتفاعات بالاتر را نمی‌دهد.این پدیده تنها مختص ایران نیست. به طوری که می‌بینیم همزمان با ایران در پکن، شهرهای صنعتی آلمان و ایتالیا نیز پدیده وارونگی گرمایی و افزایش آلودگی هوا رخ داده است. اما اینکه چرا در ایران به این اندازه آلودگی هوا بحرانی شده است جای بحث دارد. تصور می‌کنم مهمترین عاملی که شرایط بحرانی کنونی را رقم زده ضعف در خودروسازی داخلی است. موتور خودروهایی که امروزه در کشور ما تولید می‌شود مطابق با فناوری روز دنیا نیست. به عنوان مثال موتور پژو و پراید تولید داخل متعلق به نسل‌های گذشته است و حدود 15 سال از دوره تکنولوژی آن می‌گذرد.وجود مجتمع‌های صنعتی، پالایشگاه ها، کارخانه‌ها و معادن شن و ماسه در اطراف و حتی در داخل کلانشهرها را می‌توان به عنوان دومین منشأ آلودگی در کلانشهرهای صنعتی برشمرد. اما بنزین گزینه سومی است که در مقوله آلودگی هوا نقش دارد. سال گذشته، مراجع مختلف و دستگاه‌های نظارتی به پژوهشگاه مأموریت دادند تا بنزین توزیعی در کشور را تست و نتیجه را در قالب گزارش ارائه کند. طی گزارش پژوهشگاه صنعت نفت مشخص شد که حجمی از آروماتیک و مؤلفه‌های مضر و آلاینده بنزینی در تولیدات داخلی وجود دارد. این مؤلفه‌ها در ریفورمیت تولیدی واحدهای پتروشیمی و بنزین تولیدی برخی از پالایشگاه‌ها به چشم می‌خورد. اما متأسفانه بعد از ارائه این گزارش عده‌ای بحث را سیاسی کردند. در حالی که این گزارش‌ها برای اطلاع مراجع درخواست کننده و در جهت اصلاح کیفیت بنزین تولید داخل ارائه شد. از آنجایی که اگر از پژوهشگاه درخواست تست و آزمون بنزین نشود، این کار را انجام نخواهد داد، از چند ماه گذشته تا کنون نیز تستی برای تعیین کیفیت بنزین توزیعی در کشور انجام نداده است. اما در حال حاضر بر مبنای ادعای وزارت نفت بنزین پتروشیمی در کشور توزیع نمی‌شود و مؤلفه‌های بنزین توزیعی در کلانشهرها بر مبنای استاندارد یورو 4 تعریف شده است.
آخرین تست‌های پژوهشگاه بر روی بنزین توزیعی مربوط به چه تاریخی است؟ آیا بنزین تولیدی کشور آلوده است؟
حدود 8 ماه پیش از پژوهشگاه درخواست شد تا بنزین تولیدی پالایشگاه‌ها را تست و گزارش خود را ارائه کند. در این آزمایش مشاهده شد که بنزین تولیدی پالایشگاه‌ها از نظر مؤلفه‌های آلاینده شرایط مطلوبی دارند اما عدد اکتان آنها پایین است. در این حالت گرچه آروماتیک مطرح نیست اما پایین بودن عدد اکتان موجب می‌شود تا فعل و انفعالات داخل محفظه احتراق عادی نباشد و راننده برای آنکه موتور قدرت بگیرد مجبور است که پرگاز حرکت کند. در این حالت مصرف سوخت بالا می‌رود و آلاینده‌های کربنی بیشتری تولید می‌شود.
اما پروژه‌هایی که در ماه‌های اخیر به ما محول شد بررسی کیفیت بنزین توزیعی در تهران، اراک و تبریز بود. در خصوص این کلانشهرها نتیجه آزمایش از استاندارد بودن بنزین از نظر میزان آلاینده‌ها و عدد اکتان حکایت می‌کرد. بنابراین می‌توان تا اندازه‌ای به ادعای وزارت نفت در خصوص توزیع بنزین استاندارد در کلانشهرها اعتماد کرد.
اخیراً برخی مدعی شده‌اند که مرتفع‌سازی آلودگی هوای کلانشهرها را رقم زده است نظر شما در این خصوص چیست؟
فکر می‌کنم این استدلال درستی نباشد چرا که آنچه اکوسیستم شهرهای صنعتی و بزرگ را تغییر داده است مرتفع‌سازی نیست بلکه در این خصوص عوامل مؤثر دیگری به چشم می‌خورد.
با وجود آنکه آلودگی هوا تنها مربوط به ایران نیست و همچنین اولین باری نیست که این اتفاق در ایران رخ می‌دهد، باز هم می‌بینیم که این موضوع جریان ساز می‌شود. علت آن چیست؟
در زمستان امسال می‌بینیم که بر سر آلودگی هوا هیاهو می‌شود در حالی که در چند سال اخیر زمستان هایی را دیده ایم که میزان آلودگی هوا بیش از الان بوده است. در برخی موارد حتی 200 متر جلوتر قابل رؤیت نبود. علت آن هم ایجاد حساسیت در خصوص بنزین مصرفی کشور است. البته این طور نیست که اکنون مشکلی وجود نداشته باشد اما آنچه منجر به آلودگی هوای چند روز اخیر شده است تنها بنزین نیست و مجموعه‌ای از عوامل در آن نقش داشته‌اند.به هر حال با نگاهی به ترافیک‌های آزار دهنده در کلانشهرهای ایران و آمار تولید خودروسازی‌های کشور مبنی بر تولید روزانه 3 هزار دستگاه خودرو می‌توان به منشأ آلودگی هوا پی برد. ایران خودرویی را تولید می‌کند که میزان مصرف سوخت آن دو برابر خودروهای کشورهای دیگر است.
رستگاری: خودروها، متهم ردیف اول آلودگی
برخی آلودگی‌هوا را با عوامل سیاسی گره زده‌اند و اکنون مدعی هستند که تنها عامل آلودگی هوا بنزین است. آیا شما به عنوان یکی از ناظران محیط‌زیست با این اظهار نظر موافق هستید؟
در آلودگی هوا دو عامل اثر دارد؛ عوامل اقلیمی و عوامل ساکن و متحرک. عوامل اقلیمی اولین عامل آلودگی هوا به شمار می‌رود که در پی تغییرات اقلیمی کنترل آلودگی هوا برای ما ممکن نیست. به طوری که می‌بینیم حتی در شهرهای صاحب تکنولوژی نظیر رم و میلیان آلمان نیز همزمان با ایران این اتفاق رخ می‌دهد و آنها مجبور به زوج و فرد کردن تردد خودروها می‌شوند. این کشورها صاحب حمل و نقل عمومی خوب، بنزین پاک، دانش خودروسازی به روز هستند و با دیدگاه مردم ما نسبت به عوامل آلاینده محیط زیست نباید دچار آلودگی هوا شوند اما این اتفاق می‌افتد. البته درجه آلودگی هوای این شهرها کمتر از ایران است و نمی‌توان انکار کرد که ایران نیز می‌تواند با اقداماتی شدت این آلودگی را کاهش دهد.
به این منظور ایران باید برای کاهش میزان آلاینده ها، منابع را شناسایی و مدیریت کند. در این خصوص منابع متحرک مانند خودروها و موتورسیکلت‌ها بیشترین اثر را دارند و باید بیشترین تمرکز را بر این بخش گذاشت. در آن چند مؤلفه از جمله گنجایش معابر تردد خودروها، کیفیت خودروی تولیدی و کیفیت سوخت مطرح می‌شود. اگر این مؤلفه‌ها همزمان اصلاح نشود در صورتی که در تمام کشور بنزین یورو 4 توزیع شود بازهم شاهد آلودگی هوا خواهیم بود.
سال گذشته کیفیت ساخت خودرو و موتور به کار رفته در آن تا اندازه‌ای بهبود یافت اما این برای ارتقای سطح کیفی خودروهای در حال تردد کشور کافی نبود چراکه همچنان خودروهایی داریم که به دلیل سن زیاد، استاندارد زمان تولیدشان را هم ندارند.
همچنین گسترش حمل و نقل عمومی، بهبود فرآیند نظارت نیز می‌تواند میزان آلودگی را کم کند. حمل و نقل عمومی جایگزین مناسبی برای خودروهای شخصی است اما به شرط آنکه حمل و نقل عمومی بخوبی گسترش یابد و برای استفاده از آن در جامعه فرهنگ‌سازی شود. بنابراین باید برای کاهش میزان آلایندگی منابع متحرک این اهداف را نیز دنبال کنیم.
انجام معاینه فنی صحیح به طوری که نتیجه معاینه اصلاح نقص‌های فنی خودرو باشد نیز راهکار دیگری در جهت کاهش آلاینده‌هاست. به طوری که اگر معاینه فنی بتواند خودروهای موجود کشور را حداقل به استاندارد یورو 2 برساند تا اندازه‌ای از شدت آلودگی هوا کاسته خواهد شد. اما به هر حال این نکته نباید فراموش شود که بدون مشارکت مردم بهبود شرایط کاری غیر ممکن است.
آیا منابع ساکن مؤثر نیستند؟
سهم منابع ساکن در ایجاد آلودگی 20 الی 30 درصد است. بنابراین صلاح نیست که در شرایط اضطرار دولت بر روی بخش خانگی، کارخانجات، مراکز تجاری و نیروگاه‌ها تمرکز کند. هرچند که در بخش‌ها نیز باید اقدامات اصلاحی انجام شود و دولت نیز برنامه هایی را در دست اقدام دارد.
آیا بنزین تولیدی کشور آلوده است؟
از گذشته تا حال مرجع تعیین کیفیت و استاندارد بنزین وزارت نفت است و سازمان حفاظت محیط زیست و دیگر آزمایشگاه‌های معتبر فقط کیفیت آن را تست می‌کنند. اکنون وزارت نفت کیفیت بنزین توزیعی در کلانشهرها را یورو 4 عنوان می‌کند و مطابق با آزمایش‌های سازمان حفاظت محیط زیست مشخص شده که این ادعا درست است و کیفیت بنزین ارتقا یافته است. بنابراین متهم ردیف اول تشدید آلودگی هوا اکنون خودروها هستند نه بنزین. به طوری که خودروهای دارای نقص فنی حتی با مصرف بنزین پاک آلاینده هایی را به محیط آزاد می‌کنند و مقصر اصلی هستند.
سازمان حفاظت محیط زیست با چه بازه زمانی تست‌های کیفی بر روی بنزین انجام می‌دهد؟
سازمان حفاظت محیط زیست هر سه ماه یک بار کیفیت بنزین مصرفی کشور را تست می‌کند.
با وجود آنکه آلودگی هوا تنها مربوط به ایران نیست و همچنین اولین باری نیست که این اتفاق در ایران رخ می‌دهد، باز هم می‌بینیم که این موضوع جریان ساز می‌شود. علت آن چیست؟ در کشورهای دیگر شرایط چگونه است؟
در دی ماه سال 1389 و دی ماه 1392 نیز شاهد این پدیده بوده ایم. به طوری که در دی ماه سال 89 از 30 روز 29 روز میزان آلاینده‌های هوا بیشتر از حد استاندارد بوده است. اگرچه در سال گذشته چندان تجربه پدیده وارونگی هوا را نداشتیم اما این اتفاق جدیدی نیست. با وجود این امسال حساسیت ویژه‌ای نسبت به آلودگی هوا وجود دارد و ما به دنبال آن هستیم که مانع بالا رفتن شاخص‌ها شویم. به طوری که در سال‌های گذشته زمانی که درجه شاخص کیفی هوا به 180 می‌رسید کمیته اضطرار تشکیل جلسه می‌داد اما الان در شاخص 130 تشکیل جلسه داده و اقدامات را آغاز کرده ایم.
نقد‌‌‌‌‌ی به نمايش‌های سیاسی در ايران/آلودگی هوا ميراث اقتصاد آلوده است
همچنین روزنامه قانون نیز در همین‌باره نوشته است: در چند روز اخير اعتراض سياسي به آلودگي هوا تيتر اول بيشتر رسانه‌هاي محافظ كار بوده است.رسانه‌هايي كه سال‌ها از كنار اين آلودگي پرسابقه بزرگوارانه عبور كرد‌‌‌ه بود‌‌‌ند!د‌‌‌‌یروز اما مجلس شاهد نوعی دیگر از اعتراض به آلودگی هوای تهران بود. همزمان باپایان جلسه علنی د‌‌‌‌يروز مجلس، د‌‌‌‌رگیری لفظی ميان کمال‌الد‌‌‌‌ين پیرموذن و حمید رسایی به وجود مي‌آيد. ماجرا از آنجا آغاز شد كه رسايي روز گذشته با ماسك براي نشان د‌‌‌‌اد‌‌‌‌ن اعتراض خود به آلودگي هوا به مجلس وارد‌‌‌‌شد. اين اقدام باشكايت پيرموذ‌‌ن مواجه شد. هرچند ابوترابی‌فرد اجازه تذکر به پیرموذن را ند‌‌‌‌اد اما رسایی خطاب به ابوترابی‌فرد که ریاست جلسه را برعهد‌‌‌‌ه د‌‌‌‌اشت، گفت شما اسناد پزشکی بند‌‌‌‌ه را د‌‌‌‌ید‌‌‌‌ید و ماسکی که من زد‌‌‌‌م نماد‌‌‌‌ی از اعتراض وکاری است که مردم بیرون ازمجلس و در تاکسی و خیابان انجام می‌د‌‌‌‌هند.
این سخنان د‌‌‌‌رحالی ازسوی رسایی بیان می شد‌‌‌‌که وی سعی کرده بود تعد‌‌‌‌اد‌‌‌‌ی ماسک بین نمایند‌‌‌‌گان نزد‌‌‌‌یک به خود توزیع کند که این موضوع بود که با واکنش پیرموذن روبه رو شد. معضلی به نام هوای آلوده تهران جد‌‌‌‌ی وخطرناک است اما در مقابل موارد بسیاری است که برای رفع این معضل باید‌‌‌‌مورد‌‌‌‌توجه قراربگیرد. هوای آلوده تنهامحصول یک دولت و یک برهه زمانی خاص نیست.
قانون در ادامه می‌نویسد: نمایند‌‌‌‌ه‌ای که امروز به آلودگی هوای تهران اعتراض دارد ابتد‌‌‌‌ا باید پاسخگوی این پرسش باشد که در دوره 4 ساله وی چه طرح‌هایی برای محیط زیست کشور تصویب شده است و شاید بد نباشد به این نمایند‌‌‌‌ه یاد‌‌‌‌آوری شود که کمتر از انگشتان یک دست طرح برای حمایت ازمحیط زیست ایران تصویب شده است و یکی ازهمین طرح های مجلس نهم طرح افزایش معاینه فنی خودروها از 2 سال به 5 سال بوده است آن روزکه این طرح تصویب می شد باید این نمایند‌‌‌‌گان باماسک در مجلس حاضر می‌شد‌‌‌‌ند نه امروز که بحران به چنین حد‌‌‌‌خطرناکی رسیده است. زمانی که بی توجه به وضعیت شهرهای ایران بنزین‌های آلوده وارد باک خودروها شد و همچنان نیز تبعات آن ادامه دارد ای کاش صد‌‌‌‌ای معترضان شنید‌‌‌‌ه می شد. هوای آلوده امروز میراث سیاست و اقتصاد آلوده است. میراث عد‌‌‌‌م مدیریت صحیح شهری است. نمایند‌‌‌‌ه معترض مجلس که امروز به هر بهانه نوک پیکان حملاتش را به سمت دولت نشانه می رود چرا در زمان تعطیلی‌های سال‌های 89 ، 90 و 91 دولت را مورد خطاب قرار ند‌‌‌‌اد؟ شاید اکنون که بحران آلودگی تهران به مرز خطر رسیده است زمان مناسبی باشد که مجلس یک بار هم در وضعیت خودروسازی ورود کند‌‌‌‌و به اقدامات شهرد‌‌‌‌اری تهران واکنش نشان دهد. خود‌‌‌‌روسازهایی که رکورد‌‌‌‌د‌‌‌‌ارخود‌‌‌‌روهای بی‌کیفیت هستند وشهرد‌‌‌‌اری که بارها رسانه‌ها نسبت به قطع د‌‌‌‌رختان و از بین برد‌‌‌‌ن باغ های تهران توسط آنان واکنش نشان دادند.