به گزارش خبرنگار ایلنا، در سال‌های اخیر، همکاری‌های علمی و دانشگاهی ایران با مراکز آموزشی و پژوهشی بین‌المللی با محدودیت‌های چشمگیری روبه‌رو شده است. روندی که تا چند سال پیش در قالب تبادل استاد و دانشجو، اجرای طرح‌های مشترک پژوهشی و حضور در همایش‌ها و کنفرانس‌های جهانی جریان داشت، امروز به‌شدت کاهش یافته و در برخی حوزه‌ها تقریباً متوقف شده است.
موانع مالی، اداری و امنیتی، مشکلات مربوط به صدور مجوزهای همکاری، فشارهای سیاسی خارجی و نیز نگاه‌های محتاطانه در داخل کشور، از جمله عواملی هستند که این ارتباطات را محدود کرده‌اند. بسیاری از استادان و پژوهشگران می‌گویند که حتی برای شرکت در نشست‌های علمی بین‌المللی با دشواری‌های فراوانی روبه‌رو می‌شوند و گاه به دلیل حساسیت‌های غیرضروری، از حضور آن‌ها جلوگیری می‌شود.
به تازگی محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور، در نشست مجمع عمومی فرهنگستان علوم، تاکید کرده است که نقش دولت در قبال دانشگاه‌ها باید به سیاست‌گذاری و تعیین راهبردهای کلان محدود شود و مداخله در امور اجرایی این مراکز به استقلال علمی کشور آسیب می‌زند.
معاون اول رئیس‌جمهور در این نشست همچنین از قطع یا محدود شدن ارتباطات علمی ایران با نهادهای بین‌المللی ابراز نگرانی کرد و از فضای بدبینی موجود نسبت به همکاری‌های علمی با جهان انتقاد کرد. او هشدار داده است که نگاه‌های بسته‌ای که حضور استادان در کنفرانس‌های خارجی را نامطلوب می‌دانند یا مشارکت آنان در همایش‌های داخلی را با اتهاماتی چون جاسوسی مواجه می‌کنند، مانعی جدی در مسیر توسعه علمی کشور به‌شمار می‌آیند.
در ادامه گفت‌وگو با دو تن از روسای دانشگاه‌های کشور را می‌خوانید که ابعاد دقیق‌تر این محدودیت‌ها و پیامدهای آن بر آموزش عالی کشور را تشریح کردند.
افزایش نرخ ارز، مانع حضور دانشگاه در کنفرانس‌های خارجی
«یوسف حجت» رئیس دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره ارتباط علمی دانشگاه‌ها با نهادهای علمی بین‌المللی اظهار کرد: سال‌هاست که ارتباط‌های بین‌المللی ما به‌شدت کاهش یافته است. یکی از علل اصلی این موضوع، کمبود منابع مالی است. پیش‌تر اساتید ما به‌راحتی در کنفرانس‌های خارجی، از جمله در فرانسه، شرکت می‌کردند، اما اکنون با افزایش نرخ ارز، هزینه شرکت در یک کنفرانس خارجی برای دانشگاه بسیار بالا رفته است و این مسئله موجب شده بسیاری از اساتید نتوانند در این رویدادها حضور پیدا کنند.
وی افزود: البته این ارتباطات به صفر نرسیده است؛ هنوز برخی اساتید با هزینه شخصی یا با کمک محدود دانشگاه در کلاس‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی شرکت می‌کنند، اما این موارد بسیار اندک است. بنابراین، نخستین مانع اصلی ما، مسئله مالی است.
رئیس دانشگاه تربیت مدرس در ادامه تصریح کرد: با توجه به شرایط موجود همکاری‌های علمی ما تنها به برخی کشورهای خاص محدود شده‌است و این موضوع نیز از کنترل ما خارج است.
او اضافه کرد: علاوه بر این مسائل، در داخل کشور نیز سخت‌گیری‌های زیادی برای ارتباط با خارج از کشور وجود دارد. برای مثال گفته می‌شود اگر بخواهیم استادی خارجی را دعوت کنیم، باید چند ماه پیش از آن اطلاع دهیم تا بررسی و تأیید شود. با برخی سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای غیرمتخاصم نیز به ما اجازه همکاری نمی‌دهند. به بیان دیگر ادامه‌ی تحریم‌های خارجی در داخل کشور اتفاق می‌افتد. یعنی آن بخشی که خارجی‌ها هنوز نتوانسته‌اند تحریم کنند، داخلی‌ها دارند تحریم می‌کنند.
خودتحریمی؛ مانع ارتباطات علمی بین‌المللی دانشگاه‌ها
وی خاطرنشان کرد: برای مثال، اخیراً به ما اعلام کردند که اجازه نداریم اساتید یا دانشجویان را برای فرصت مطالعاتی به انگلستان اعزام کنیم؛ در حالی که طرف انگلیسی آمادگی پذیرش داشت، اما خودمان در داخل خود را تحریم کردیم. این خودتحریمی و ایجاد موانع داخلی برای ارتباط با خارج از کشور یکی از معضلاتی است که با آن مواجه هستیم و طبیعتا هم باید آن را رعایت کنیم و در اختیار ما نیست و نمی‌توانیم آن را انجام ندهیم.
حجت تأکید کرد: این خودتحریمی‌ها و محدودیت‌های داخلی موجب شده است ارتباط علمی ما با خارج از کشور به‌شدت کاهش یابد. در حالی‌که در کشورهای دیگر، مانند چین یا کشورهای عربی، برای ارتقای سطح علمی دانشگاه‌ها، از اساتید با ملیت‌های گوناگون دعوت می‌شود.
وی تصریح کرد: اگر به دانشگاه‌های چین یا برخی کشورهای عربی بروید، می‌بینید اساتید ایرانی، آلمانی، آمریکایی و چینی در کنار هم تدریس می‌کنند و خوب‌های دنیا را دستچین می‌کنند. اما در کشور ما حتی اجازه دعوت از ایرانیانی که تابعیت دوگانه دارند نیز داده نمی‌شود. یعنی به این شدت به دانشگاه فشار وارد می‌کنند و نمی‌گذارند از امکانات جهانی استفاده کنیم.
او در ادامه گفت: این وضعیت، ادامه همان تحریم‌های خارجی است؛ با این تفاوت که اکنون با تحریم از داخل کشور مانع ارتباطات علمی خود شده‌ایم. در حالی که ارتباط علمی با جهان یکی از پیش‌نیازهای اصلی ارتقای دانشگاه‌هاست.
رئیس دانشگاه تربیت مدرس افزود: با وجود تمام این موانع، اساتید ما همچنان از طریق انتشار مقالات علمی در سطح بین‌المللی فعال هستند. خوشبختانه انتشار مقاله هنوز نیازی به هزینه‌های بالا ندارد، هرچند بخشی از مقالات بین‌المللی که به‌صورت دسترسی آزاد (Open Access) منتشر می‌شوند، مستلزم پرداخت هزینه هستند و ما در این بخش نیز با مشکل روبه‌رو هستیم. اما بخشی از مقالات که انتشار آن هزینه ندارد، اساتید ما در این زمینه خیلی خوب کار می‌کنند و خود را در سطح بین المللی حفظ می‌کنند.
وی تأکید کرد: انتظار ما این است که نه‌تنها دست دانشگاه‌ها برای ارتباط علمی باز گذاشته شود، بلکه اساتید و پژوهشگران نیز تشویق شوند تا تعاملات علمی خود را گسترش دهند و قطعاً این موضوع به نفع کشور خواهد بود.
حجت درباره پیامد تداوم این محدودیت‌ها برای دانشگاه‌ها، گفت: دانشگاه‌های ما، در مجموع وضعیت نسبتاً خوبی دارند و از نظر سطح علمی در رتبه‌ای حدود هفدهم جهانی قرار گرفته‌اند؛ هرچند پیش‌تر در جایگاه بهتری بودیم. اما اکنون دانشگاه‌های کشورهای همسایه به‌سرعت در حال پیشی گرفتن از ما هستند؛ چراکه از نظر مالی، تجهیزات، ارتباطات بین‌المللی و حضور استادان خارجی بسیار آزادتر عمل می‌کنند.
وی افزود: متأسفانه اینکه دانشگاه از وجهه علمی خود به سمت وجهه امنیتی بیاید، این امر به دانشگاه بسیار صدمه می‌زند. امیدواریم سیاست‌ها در این زمینه تغییر کند و امکان برقراری ارتباط علمی بیشتر با جهان فراهم شود.
او در پایان خاطرنشان کرد: حتی در همکاری با کشورهایی که هیچ مشکلی با ایران ندارند، باز هم موانعی مشاهده می‌کنیم. یعنی کشورهایی که به هیچ وجه متخاصم نیستند و در طول تاریخ با این کشورها هیچ مشکلی نداشتیم، اما در همکاری با آن‌ها با موانعی مواجه هستیم. این موانع عمدتاً ناشی از سخت‌گیری‌های بیش از اندازه برخی از افراد است که نگران آینده ایران هستند، اما واقعیت این است که به آینده ایران صدمه می‌زند.
وجود محدودیت‌ها قابل انکار نیست
«شجاع احمدوند» رئیس دانشگاه علامه طباطبائی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، درباره‌ی همکاری‌های علمی دانشگاه با دیگر کشورها گفت: در کل واقعیت این است که محدودیت‌هایی وجود دارد؛ یعنی نمی‌توان گفت که هیچ محدودیتی نیست. در گذشته محدودیت‌های همکاری با کشورهایی مانند کانادا و آمریکا مطرح بود، اما بعد می‌بینیم که تعداد این کشورها بیشتر می‌شود. از این رو در مورد برخی کشورها محدودیت‌هایی وجود دارد.
رئیس دانشگاه علامه طباطبائی تصریح کرد: از سوی دیگر، محدودیت‌هایی نیز از طرف برخی نهادها از خارج اعمال می‌شود. به‌عنوان مثال، بعضی از اساتید که پیش‌تر به‌راحتی در سمینارها و کنفرانس‌های علمی شرکت می‌کردند، اکنون با محدودیت‌هایی مواجه هستند. اما به‌طور کلی وجود برخی محدودیت‌ها قابل انکار نیست.