به گزارش روز دوشنبه گروه علمی ایرنا از ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، در دنیایی که مرز میان علم، فناوری و آموزش روزبه‌روز باریک‌تر می‌شود، پلتفرم نانوهاب nanoHUB.org به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های دیجیتال در حوزه‌ فناوری نانو شناخته می‌شود. این پورتال اینترنتی که با حمایت بنیاد ملی علوم آمریکا (NSF) و در قالب طرح شبکه فناوری نانوی محاسباتی (NCN) از سال ۲۰۰۲ آغاز به کار کرده، مأموریت خود را بر محور شتاب‌دادن به نوآوری در علم و مهندسی نانو بنا نهاده است.

هدف اصلی نانوهاب، فراهم‌کردن بستری است که در آن پژوهشگران، استادان و دانشجویان بتوانند بدون نیاز به نصب نرم‌افزارهای پیچیدهٔ محاسباتی، از طریق یک مرورگر وب به ابزارهای شبیه‌سازی و محاسباتی پیشرفته دسترسی یابند. این رویکرد نه‌تنها زمان و هزینهٔ ورود به پژوهش‌های محاسباتی را کاهش می‌دهد، بلکه امکان همکاری، اشتراک‌گذاری و یادگیری جمعی را در سطحی جهانی فراهم کرده است.

پلتفرمی فراتر از شبیه‌سازی

نانوهاب، چیزی بیش از یک «سایت ابزار محاسباتی» است. این پلتفرم اکنون به یک جامعهٔ آنلاین گسترده تبدیل شده که هزاران ابزار، منبع آموزشی، دوره، سمینار و وبینار را میزبانی می‌کند. محققان از سراسر جهان می‌توانند ابزارهای خود را روی این بستر توسعه دهند، در اختیار دیگران بگذارند و از بازخوردها و داده‌های سایر پژوهشگران بهره ببرند.

بر اساس داده‌های رسمی، نانوهاب سالانه بیش از ۱.۶ میلیون بازدیدکننده دارد و آثار علمی منتشرشده در آن در وب آو ساینس (Web of Science) نمایه می‌شوند؛ موضوعی که جایگاه آن را از یک پایگاه آموزشی ساده به یک مرجع علمی قابل استناد ارتقا داده است.

این شبکه با پشتیبانی از نرم‌افزار متن‌باز HUBzero توسعه یافته و تیم‌های علمی دانشگاه پردو و دیگر مؤسسات تحقیقاتی آمریکایی، توسعه و پشتیبانی آن را بر عهده دارند.

مأموریت و چشم‌انداز؛ پیوند علم، مهندسی و جامعه

بر اساس بیانیهٔ مأموریت NCN، هدف از ایجاد نانوهاب این است که اکتشاف، نوآوری، یادگیری و تعامل علمی در حوزه نانو در دسترس همگان قرار گیرد.

چشم‌انداز این طرح، ساخت بستری است که محصولات علمی و مهندسی در آن قابل کشف، قابل استفاده، قابل تکرار و آسان برای خلق شدن باشند.

به بیان دیگر، نانوهاب تبلور عملی مفاهیم «علم باز» و «زیرساخت اشتراکی» است؛ جایی که پژوهشگر نه‌تنها مصرف‌کنندهٔ ابزارها، بلکه توسعه‌دهنده و شریک در تولید علم است.

ابزارهای محاسباتی در خدمت پژوهش نانو

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های نانوهاب، امکان اجرای ابزارهای شبیه‌سازی و مدل‌سازی به‌صورت مستقیم از مرورگر است. این ابزارها در حوزه‌های متنوعی از جمله نانومواد، نانوساختارها، نانوالکترونیک، نانوفلوئیدها و نانوبیوتکنولوژی توسعه یافته‌اند.

برای نمونه، ابزارهایی مانند Quantum Dot Lab یا Molecular Dynamics به پژوهشگر اجازه می‌دهند تا ساختار نانومواد را در مقیاس اتمی شبیه‌سازی و خواص الکترونی، حرارتی و مکانیکی آن‌ها را تحلیل کند. بدون نیاز به هیچ نصب محلی یا پیکربندی سرور، نتایج محاسباتی تنها با چند کلیک در مرورگر کاربر تولید می‌شوند.

در حوزهٔ نانودارو و زیست‌فناوری، ابزارهایی نظیر BioMOCA امکان بررسی انتقال دارو، تعامل نانوذرات با سلول‌ها و پیش‌بینی رفتار نانوحامل‌ها در محیط زیستی را فراهم می‌کنند.

آموزش، یادگیری و جامعهٔ کاربرمحور

بخش آموزشی نانوهاب، مجموعه‌ای از دوره‌های کوتاه‌مدت و ویدیوهای درسی را در اختیار دانشجویان و پژوهشگران قرار می‌دهد. این دوره‌ها، که توسط استادان دانشگاه‌های معتبر طراحی شده‌اند، موضوعاتی از مبانی نانوالکترونیک گرفته تا پویایی مولکولی و طراحی نانومواد را پوشش می‌دهند.

افزون بر این، پلتفرم نانوهاب میزبان هزاران ارائه، مقاله و کارگاه آموزشی است که در دسترس عموم قرار دارند. این منابع به‌ویژه برای مدرسان دانشگاهی و برگزارکنندگان کارگاه‌های آموزشی ارزش فراوانی دارند، زیرا می‌توانند ابزارهای تعاملی را مستقیماً در کلاس درس به کار گیرند و مفاهیم پیچیدهٔ نانو را به شکل تصویری و عملی آموزش دهند.

مزایای کلیدی برای پژوهشگران نانو

به گفتهٔ بسیاری از کاربران، مزایای نانوهاب را می‌توان در سه محور اصلی خلاصه کرد:

- صرفه‌جویی در زمان و هزینه: دیگر نیازی به نصب نرم‌افزارهای پیچیده، تنظیم سرور یا داشتن GPU اختصاصی نیست؛ همه‌چیز از طریق مرورگر در دسترس است.

- دسترسی جهانی و همکاری علمی: پژوهشگر می‌تواند ابزار یا دادهٔ خود را در پلتفرم منتشر کند تا دیگران نیز از آن استفاده کرده و نتایج را بازتولید کنند.

- آموزش سریع‌تر و یادگیری عملی: ابزارهای آماده و منابع درسی کمک می‌کنند تا دانشجویان و پژوهشگران تازه‌کار در مدت کوتاهی با روش‌های مدل‌سازی نانویی آشنا شوند.

همچنین، ترکیب مدل‌سازی محاسباتی با داده‌های تجربی، یکی از مزیت‌های مهم این پلتفرم است؛ چراکه نانوهاب امکان ذخیره، مقایسه و تحلیل داده‌ها را در یک محیط یکپارچه فراهم می‌سازد.

از الهام تا عمل؛ پلی میان پژوهش و آموزش

این پلتفرم «راهی نو برای پیوند میان کلاس درس و آزمایشگاه» است. پژوهشگر در نانوهاب می‌تواند نتایج محاسباتی را در قالب درس، مقاله، یا ابزار قابل استفاده برای دیگران منتشر کند—مدلی که هم آموزش را توانمند می‌سازد و هم تولید دانش را تسهیل می‌کند.

با حضور میلیون‌ها کاربر از سراسر جهان، نانوهاب به نمونه‌ای موفق از زیرساخت دیجیتال علم باز بدل شده است؛ زیرساختی که مرزهای پژوهش در نانوفناوری را از آزمایشگاه‌ها فراتر برده و آن را به یک شبکهٔ جهانی یادگیری و نوآوری تبدیل کرده است

در نهایت، اگر شما پژوهشگر، استاد یا دانشجویی در حوزه‌های نانومواد، نانودارو، نانوالکترونیک یا نانوبیوتکنولوژی هستید، نانوهاب می‌تواند ابزار قدرتمندی برای تسریع پژوهش‌های شما باشد؛ از مدل‌سازی نانوذرات گرفته تا تحلیل ساختارهای الکترونی، از آموزش در کلاس تا انتشار نتایج پژوهش، همه در یک محیط واحد و رایگان در دسترس است.

نانوهاب نشان داده است که نوآوری در عصر دیجیتال تنها در آزمایشگاه‌ها رخ نمی‌دهد؛ بلکه در تعامل، اشتراک و آموزش جمعی معنا پیدا می‌کند.