غلامرضا ذاکر صالحی استاد موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی در گفت‌و گو با خبرنگار حوزه دانشگاه ایسکانیوز درباره طرح کاهش طول دوره کارشناسی توضیح داد: کارآمدی و اجرایی شدن طرح کاهش سنوات دوره کارشناسی به‌طور کامل به شیوه اجرای طرح و تدابیر همراه آن بستگی دارد. اگر چنین ایده‌ای بدون توجه به الزامات و زیرساخت‌های آموزشی و بدون تمهید مقدمات لازم اجرایی شود، بی‌تردید می‌تواند به کاهش کیفیت منجر شود. اما اگر همراه با اصلاح ساختارها، تقویت زیرساخت‌ها، ایجاد سازوکارهای حمایتی و هدایت تحصیلی مناسب پیاده‌سازی شود، الزاماً چنین پیامدی نخواهد داشت و حتی می‌تواند در مسیر ارتقای کیفیت آموزشی نیز اثرگذار باشد.
وی افزود: اگر دروس تکراری و زائد که به گفته بسیاری از دانشجویان و متخصصان برنامه‌درسی فاقد کارآمدی عملی در بازار کار هستند، حذف شوند و به جای دو ترم حذف‌شده، ترم‌های تابستانی به‌صورت جدی و منسجم احیا شوند و برنامه‌های آموزشی فشرده اما اثربخش در این ترم‌ها ارائه شود، از اتلاف وقت دانشجو جلوگیری می‌شود. همچنین اگر از ابتدای ورود دانشجو به دانشگاه، نظام هدایت تحصیلی یکپارچه و مستمر برقرار باشد و استادان مشاور در کنار دانشجو مسیر تحصیل او را راهبری کنند، کاهش سنوات نه‌تنها به افت کیفیت نمی‌انجامد بلکه می‌تواند به بهبود تجربه یادگیری و افزایش بهره‌وری دوره کارشناسی منجر شود.
ذاکر صالحی خاطرنشان کرد: در خصوص طرح استفاده از هوش مصنوعی به عنوان دستیار در حوزه آموزشی عالی هوش مصنوعی، به باور من در شرایط فعلی این فناوری نمی‌تواند جایگزین اساتید دانشگاه شود. نقش استاد در فرآیند آموزش، فراتر از انتقال اطلاعات است و شامل هدایت فکری، ایجاد انگیزه، پاسخ به پرسش‌ها، رفع اشکالات و پرورش مهارت‌های تحلیلی در دانشجویان است. شاید در آینده و با بلوغ و تکامل بیشتر فناوری‌های هوش مصنوعی، این ابزار بتواند بخشی از خلأهای آموزشی را پر کند اما اکنون صرفاً می‌تواند نقش یک ابزار پشتیبان و کمک‌آموزشی را ایفا کند.
استاد موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی در خصوص استفاده از هوش مصنوعی در طرح کاهش سنوات دوره کارشناسی بیان کرد: در صورت استفاده از آن در طرح کاهش سنوات، این بهره‌گیری باید در یک دوره آزمایشی محدود انجام شود و پس از ارزیابی نتایج و دریافت بازخورد مناسب، در صورت مفید بودن گسترش یابد. هوش مصنوعی می‌تواند به دانشجویان کمک کند تا منابع و محتوای آموزشی مناسب را جست‌وجو و دسته‌بندی کنند و آن‌ها را در اختیار داشته باشند، اما جایگاه استاد همچنان به‌عنوان مرجع اصلی هدایت علمی و پاسخ به پرسش‌ها پابرجاست.
وی افزود: در ارتباط با آموزش‌های عملی و کارآموزی باید تصریح کنم که این بخش از آموزش در ذات خود غالباً خارج از محیط دانشگاه انجام می‌شود و نیازمند تعامل نزدیک دانشگاه با صنعت و بخش‌های اجرایی کشور است. دولت در ماه‌های اخیر آیین‌نامه توسعه آموزش‌های مهارتی را تصویب کرده و دستگاه‌های اجرایی و صنایع را ملزم ساخته است که دانشجویان را در محیط‌های کاری بپذیرند و امکانات لازم رفاهی و آموزشی برای گذراندن دروس عملی را فراهم کنند. این رویکرد، در صورت اجرا و نظارت صحیح، می‌تواند به ارتقای سطح مهارت‌های کاربردی دانشجویان کمک کند.
ذاکر صالحی در ادامه توضیح داد: دانشگاه آزاد اسلامی، در سال‌های اخیر گام‌هایی در جهت کاهش وابستگی به شهریه برداشته‌اند. آن‌ها می‌توانند با توسعه پژوهش‌های کاربردی، گسترش همکاری با صنعت، تقویت فعالیت‌های فناورانه، تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان و افزایش درآمدهای غیرشهریه‌ای، منابع مالی پایدار ایجاد کنند. بنابراین، طرح کاهش سنوات هیچ ارتباط مستقیمی با بحث شهریه ندارد و نباید نگرانی از این بابت وجود داشته باشد.
استاد موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی گفت: برای بهبود کیفیت آموزش و ارتقای بهره‌وری دوره‌های دانشگاهی، مجموعه‌ای از رویکردهای کلیدی قابل توجه است. ابتدا لازم است دروس زائد و تکراری که به‌ویژه از دیدگاه بسیاری از متخصصان آموزش عالی و دانشجویان در بازار کار کاربرد چندانی ندارند و منجر به یادگیری غیرضروری می‌شوند، از برنامه درسی حذف شوند. در کنار آن، ادغام دروس مشابه می‌تواند با کاهش تکرار و موازی‌کاری، تمرکز دانشجویان و استادان را بر مباحث اصلی افزایش دهد.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: بهبود کیفیت آموزش همچنین مستلزم افزایش اثربخشی فرآیند تدریس و یادگیری است که با به‌کارگیری روش‌های نوین آموزشی، بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و تقویت تعامل میان استاد و دانشجو قابل دستیابی خواهد بود. در این راستا، میان‌رشته‌ای‌سازی برنامه‌های درسی نقش مهمی ایفا می‌کند چراکه پاسخگوی نیازهای نوظهور جامعه و بازار کار است و امکان طراحی دروس نوین و کاربردی متناسب با تحولات علمی و حرفه‌ای را فراهم می‌آورد.
ذاکر صالحی افزود: از دیگر اقدامات مؤثر می‌توان به استفاده بهینه از زمان‌های تلف‌شده اشاره کرد. تسریع برنامه‌های درسی با هدف کاهش مباحث غیرضروری و تمرکز بر یادگیری عمیق، موجب ارتقای کیفیت تجربه آموزشی دانشجویان خواهد شد.
استاد موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی توضیح داد: باید برنامه‌های درسی را به‌گونه‌ای طراحی کرد که معطوف به نیازهای بازار کار و اشتغال‌آفرینی باشد؛ به این معنا که بخشی از دروس غیرکاربردی حذف و به‌جای آن دروس مرتبط با مهارت‌ها و نیازهای واقعی محیط کار افزوده شود. در نهایت، ایجاد تعادل میان گروه‌های مختلف دروس از جمله دروس پیش‌نیاز، پایه، تخصصی و عمومی اهمیت بسزایی دارد تا دانشجویان ضمن برخورداری از دانش پایه و نظری لازم، مهارت‌های تخصصی و عملی متناسب با رشته و آینده شغلی خود را نیز کسب کنند.
وی افزود: هدایت تحصیلی از ترم نخست با حضور فعال استادان مشاور باید تقویت شود تا از افزایش سنوات غیرضروری، فشار روانی و استرس دانشجویان جلوگیری شود. دانشجویان باید این امکان را داشته باشند که برخی از دروس نظری و ساده‌تر را به‌صورت آزمون‌محور و بدون کلاس بگذرانند، البته با این شرط که آزمون‌ها جامع، استاندارد و دقیق برگزار شوند تا کیفیت آموزش حفظ گردد.
ذاکر صالحی عنوان کرد: در کنار این اقدامات، احیای ترم تابستانی می‌تواند نقش کلیدی ایفا کند. این ترم باید به‌عنوان فعال‌ترین دوره دانشگاهی برای اجرای برنامه‌های کارآموزی، اردوهای علمی، فعالیت‌های فرهنگی، پژوهش‌های کاربردی و ارتباط نزدیک‌تر دانشجویان با محیط واقعی صنعت و جامعه مورد توجه قرار گیرد. در حال حاضر، وقفه طولانی تابستان باعث افت انگیزه و آمادگی یادگیری دانشجویان می‌شود، درحالی‌که با استفاده از این زمان ارزشمند می‌توان هم به رشد علمی و مهارتی و هم به غنای فرهنگی و اجتماعی دانشجویان کمک کرد.
استاد موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی درباره معادل سازی مدرک دانشجویان گفت: در ارتباط با معادل‌سازی مدارک دانشجویانی که دوره کارشناسی را در سه سال به پایان می‌رسانند نیز جای نگرانی وجود ندارد؛ زیرا مدارک صادرشده توسط دانشگاه‌ها مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران است و در سطح بین‌المللی نیز به‌ویژه در کشورهای عضو فرایند بولونیا، دوره کارشناسی سه‌ساله امری رایج است. کاهش سنوات به معنای کاهش کیفیت یا کاهش تعداد واحدهای درسی نیست، بلکه می‌تواند ناشی از فشرده‌سازی زمان‌بندی آموزشی و بهینه‌سازی دوره باشد.
وی در ادامه تاکید کرد: پیش از هر اقدامی، لازم است هدف اصلی این اصلاحات به‌روشنی توسط سیاست‌گذاران وزارت علوم تبیین و اعلام شود. به نظر من، هدف اصلی باید دستیابی به برنامه‌های درسی کارآمد، یکپارچه، استاندارد و همسو با نیازهای صنعت و جامعه ایران باشد.
ذاکر صالحی توضیح داد: در طراحی و اجرای این تغییرات، رعایت اصولی مانند انعطاف‌پذیری، تنوع رشته‌ای و توجه به پیوستگی مقاطع تحصیلی از کاردانی تا دکتری ضروری است. همچنین باید علاوه‌بر اصلاح آیین‌نامه‌ها، محتوای درسی نیز بازنگری و به‌روز شود تا دوره کارشناسی جدید پاسخگوی نیازهای علمی، حرفه‌ای و علاقه‌مندی‌های دانشجویان و خانواده‌های آنان باشد.
استاد موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی توضیح داد: در حال حاضر دانشگاه‌ها اختیار دارند تا ۳۰ درصد از محتوای برنامه‌های درسی خود را متناسب با نیازهای بومی و استانی تغییر دهند. همچنین صنایع می‌توانند برای دانشجویان بورسیه‌ی خود تا ۴۰ واحد درسی را تدوین و ارائه کنند. این انعطاف‌پذیری فرصت مغتنمی برای ورود موضوعات نوینی چون فناوری‌های پیشرفته، هوش مصنوعی، توسعه پایدار، دروس مهارتی، میان‌رشته‌ای و کارورزی فراهم می‌کند و می‌تواند نقطه عطفی در تحول آموزش عالی کشور باشد.
وی در پایان گفت: تجربه کشورهای اروپایی که فرایند بولونیا را اجرا کرده‌اند نشان می‌دهد که اصلاحات ساختاری در آموزش عالی با تکیه بر مطالعات دقیق و تصمیمات جسورانه می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد. اکنون زمان آن است که با پشتوانه مطالعات کارشناسی، تصمیم‌های شجاعانه اما مدبرانه اتخاذ شود تا نظام آموزش عالی کشور با نیازهای روز جامعه و تحولات جهانی همسو شود.
انتهای پیام/