به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، موضوع خلع سلاح حزب‌الله یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین مسائل سیاسی و امنیتی لبنان از پایان جنگ داخلی این کشور به شمار می‌رود. این مسئله ریشه در توافق طائف ۱۹۸۹ دارد؛ توافقی که به جنگ داخلی پایان داد و مقرر کرد تمامی گروه‌ها و نیروهای مسلح لبنان تنها تحت کنترل دولت باشند و سلاح‌های خود را تحویل دهند. با این وجود، به دلیل حضور نیروهای اسرائیلی در جنوب لبنان و تهدیدات امنیتی مداوم، حزب‌الله به عنوان نیروی مقاومت از این الزام معاف شد و در آزادسازی جنوب لبنان در سال ۲۰۰۰ نقش کلیدی ایفا کرد. همین موضوع، موقعیتی استراتژیک برای حزب‌الله ایجاد کرد که هر بحثی پیرامون خلع سلاح آن را به موضوعی حساس و پیچیده تبدیل کرد.
از اواخر دهه ۲۰۰۰ و به ویژه پس از جنگ ۳۳ روزه در سال ۲۰۰۶، وقتی حزب‌الله به عرصه سیاسی و حکومتی وارد شد، مخالفان داخلی به‌خصوص جریان ۱۴ مارس بار دیگر خواستار انحصار سلاح در دست دولت شدند. این گروه‌ها، این خواسته را لازمه تقویت حاکمیت ملی و جلوگیری از تقسیم قدرت در لبنان دانستند. در سوی مقابل، حزب‌الله و متحدانش بارها تأکید کرده‌اند که سلاح مقاومت جزئی ضروری از قدرت بازدارندگی کشور مقابل اسرائیل و تهدیدات امنیتی است.
در یکی از مهم‌ترین تصمیمات اخیر، دولت لبنان در جلسه پنجم اوت، ارتش را مأمور کرد تا پیش از پایان سال جاری، طرح جامعی برای انحصار سلاح در دست نهادهای رسمی تهیه کند. این اقدام عملاً به معنای حرکت به سوی خلع سلاح حزب‌الله ظرف کمتر از پنج ماه است. با این حال، حزب‌الله به سرعت واکنش نشان داد و در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که این دستور را نادیده خواهد گرفت، ولی همچنان آماده گفت‌وگو با دولت است.
شیخ نعیم قاسم، دبیرکل حزب‌الله، این اقدام دولت را گرفتن توان نظامی لبنان دانست که در مقاومت تجسم یافته و به دنبال این است که ارتش را از دست یابی به سلاحی که بر اسرائیل تاثیرگذار باشد، منع کند. وی همچنین افزود: «ما زیر بار توافق جدید نمی رویم و هر جدول زمانی تحت حملات اسرائیلی را نمی پذیریم. تسلیم شدن در برابر فشارهای خارجی در ازای حمایت مالی روا نیست، فایده حمایت مالی اگر ما نوکر شویم چه سودی دارد.»
این طرح برای نخستین بار در ژوئن و در ملاقات نماینده آمریکا «توماس باراک» با مقامات لبنانی مطرح شد. طبق این برنامه، پایان حملات اسرائیل و تخلیه پنج پایگاه نظامی در جنوب لبنان، منوط به خلع سلاح کامل حزب‌الله است. تحقق این امر مستلزم تعهد رسمی کابینه لبنان بود اما روند مذاکرات برای مدتی متوقف شد تا اینکه فشار آمریکا بر دولت لبنان افزایش یافت و وزرا ملزم به اعلام موضع علنی در حمایت از خلع سلاح شدند.
در جلسه پنجم اوت، فضای کابینه بسیار پرتنش بود؛ دو وزیر شیعه که از سوی حزب‌الله و جنبش امل به کابینه راه یافته‌اند، پیش از تصویب نهایی بیانیه جلسه را ترک کردند. این اقدام نشان‌دهنده مخالفت و نارضایتی آنها و حامیانشان نسبت به تصمیمی بود که به نظر مخالفان، با هدف جلب رضایت آمریکا و کاهش شدت حملات اسرائیل اتخاذ شده است. این نوع تصمیم‌گیری در تاریخ لبنان کم‌سابقه بوده و حتی در دهه ۱۹۹۰ نیز به چنین سطحی پیش نرفته بود.
با این حال، همزمانی این تصمیم با شرایط درگیری و مذاکرات میانجی‌گرانه آمریکا، این برداشت را تقویت می‌کند که هدف اصلی دولت لبنان، حفظ دیالوگ با واشنگتن و جلوگیری از تشدید حملات اسرائیل است. رهبران لبنان طی ماه‌های گذشته بارها به ضرورت خلع سلاح حزب‌الله اشاره کرده‌اند اما به دلیل نگرانی از شعله‌ور شدن اختلافات و آسیب به توازن شکننده داخلی، از اقدام عملی خودداری کرده‌اند.
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در نخستین واکنش تهران به این اقدام کابینه لبنان و موضوع خلع سلاح مقاومت، روز چهارشنبه هفته گفته در گفت‌وگویی تلویزیونی گفت: «این نخستین بار نیست که تلاش‌هایی برای خلع سلاح حزب‌الله و از کار انداختن سلاح مقاومت صورت می‌گیرد. علت این تلاش‌ها هم روشن است؛ طرف مقابل در صحنه عمل دیده که سلاح‌های مقاومت چه توانمندی‌هایی دارد و چه تأثیری می‌تواند در معادلات میدانی بگذارد.»
وی افزود: «اکنون نیز با این تصور که حزب‌الله در جریان درگیری‌های اخیر ضرباتی متحمل شده، گمان می‌کنند فرصت مناسبی برای اجرای این طرح فراهم شده است تا حزب‌الله را به سمت خلع سلاح سوق دهند. اما موضعی که رهبر حزب‌الله اتخاذ کرده و بیانیه‌ای که صادر شد، به‌روشنی نشان داد که حزب‌الله به‌طور کامل در این مسئله ایستادگی خواهد کرد. این موضع‌گیری بسیار قاطعانه بوده است. همچنین، حزب امل و آقای نبیه بری نیز حمایت قاطعی از این موضع داشته‌اند.»
وزیر امور خارجه همچنین خاطرنشان کرد که «الحمدلله، شیعیان لبنان همچنان در اوج اقتدار خود هستند. تا جایی که ما اطلاع داریم، ضرباتی که در جریان جنگ به حزب‌الله وارد شد، همگی ترمیم شده‌اند؛ حزب‌الله مجدداً خود را سازمان‌دهی کرده، نیروهای خود را مستقر کرده و فرماندهان لازم را جایگزین کرده است. این مجموعه اکنون از توان کافی برای دفاع از خود برخوردار است.»
جمله پایانی عراقچی نیز تاکید موکد بر موضع بنیادین و غیرقابل تغییر جمهوری اسلامی بود که «هر تصمیمی در نهایت، تصمیمی است که خودِ حزب‌الله اتخاذ خواهد کرد. ما به‌عنوان یک حامی، از دور حمایت‌های خود را انجام می‌دهیم، اما در تصمیم‌گیری‌های آنها دخالت نمی‌کنیم.»
سخنان رئیس دستگاه دیپلماسی ایران اما با واکنش یوسف رجی، وزیر امور خارجه لبنان همراه بود که در حساب ایکس خود نوشت: «اظهارات اخیر وزیر امور خارجه ایران، آقای عباس عراقچی، که به مسائل داخلی لبنان پرداخته است، به هیچ وجه نمایانگر موضع رسمی جمهوری اسلامی ایران نبوده و مردود و محکوم است. این اظهارات خدشه به حاکمیت، وحدت و ثبات لبنان محسوب می‌شود و نوعی دخالت در امور داخلی و تصمیمات حاکمیتی این کشور به شمار می‌آید. روابط میان کشورها باید صرفاً بر پایه احترام متقابل، برابری، عدم مداخله در امور داخلی و پایبندی کامل به تصمیمات نهادهای قانونی و مشروع برقرار باشد. به هیچ وجه پذیرفته نیست که این روابط به ابزاری برای تشویق یا حمایت از بازیگران داخلی خارج از چارچوب دولت و نهادهای رسمی لبنان و به زیان آن تبدیل شود.»
وزارت امور خارجه لبنان همچنین در واکنش به سخنان مشابهی از علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبر انقلاب، لحن تندتری را به کار گرفته و در بیانیه‌ای، این سخنان را «نمونه‌ای آشکار از دخالت مستقیم و غیرقابل‌قبول در امور داخلی لبنان» دانست که «هیچ‌گونه توجیهی ندارد». دستگاه دیپلماسی لبنان حتی را پا را فراتر گذاشته و در موضعی خصمانه اعلام کرد «بهتر است رهبری جمهوری اسلامی به مسائل و نیازهای مردم خود بپردازد و به جای دخالت در امور کشورهای دیگر که هیچ ارتباطی با ایران ندارد، به حل مشکلات داخلی‌شان توجه کند.»
این مواضع تند و خصمانه موجب شد تا اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه، روز دوشنبه و در پاسخ به سوال ایرنا در رابطه با موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات داخلی لبنان اینگونه موضوع را تشریح کند که: «موضع ما نسبت به تحولات اخیر، در حمایت از تمامیت سرزمینی، یکپارچگی و استقلال لبنان، موضعی ثابت و اثبات‌شده است. ما همواره بر ضرورت حفظ استقلال و یکپارچگی سرزمینی لبنان و بر حق این کشور برای دفاع از خود در برابر شرارت‌های رژیم صهیونیستی تأکید کرده‌ایم.»
وی افزود: «درک می‌کنیم که همسایگی با یک موجودیت اشغالگر، که هیچ حد و مرزی در ارتکاب تجاوز و جنایت نمی‌شناسد، شرایط دشواری را ایجاد می‌کند. تجربه نشان داده که در کنار مردم لبنان بوده‌ایم تا در برابر نقض تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی کشورشان از خود دفاع کنند. آنچه بیان شده، موضوع اصلی جمهوری اسلامی ایران دفاع از استقلال ملی و تمامیت سرزمینی لبنان بوده است. تجربه زیست در این منطقه به ما نشان می‌دهد که رژیم صهیونیستی جز با تجهیز کشورها به توان لازم برای دفاع از خود، به هیچ شکل دیگری مهار نمی‌شود. از همین رو، حق ذاتی لبنان برای دفاع از خود و مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی را به رسمیت می‌شناسیم. این حق، حقی ذاتی برای هر کشور، از جمله لبنان، است تا بتواند در برابر تجاوز و دست‌اندازی رژیم صهیونیستی از خود دفاع کند.»
سخنگوی دستگاه دیپلماسی در پایان نیز تاکید کرد: «قاعدتاً اعمال این حق ذاتی بدون برخورداری از توان نظامی و سلاح ممکن نیست. ما معتقدیم تصمیم‌گیری در خصوص این موضوعات، شأن داخلی لبنان است و مردم این کشور، همراه با اجزای مختلف تشکیل‌دهنده جامعه لبنان، باید از طریق روندهای قانونی و مصوب، مصالح کشورشان را تشخیص داده و بر همان اساس عمل کنند.»
در این شرایط حساس، سفر روز جاری علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، به لبنان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این سفر در حالی انجام می‌شود که تحولات داخلی لبنان و فشارهای بین‌المللی بر پرونده خلع سلاح حزب‌الله به نقطه اوج خود رسیده است. حضور لاریجانی در بیروت، نشانه‌ای از اهتمام و پیگیری جدی تهران در حمایت از برقراری ثبات و امنیت در لبنان است.
دبیر شورای عالی امنیت ملی پیش از ترک عراق و عزیمت به سمت لبنان در مصاحبه‌ای درخصوص فعالیت جبهه مقاومت در منطقه نیز اظهار داشت: جبهه مقاومت بخشی از بطن مردم منطقه است و به دنبال منافع آنهاست. هر یک از این گروه‌ها در کشور خود، یک سرمایه ملی محسوب می‌شوند و از درک خوبی از شرایط برخوردارند. آنها می‌دانند در هر مقطعی چه کاری باید انجام دهند. بنابراین، به اعتقاد من، همه همت‌ها باید صرف حفظ این ظرفیت شود.
نقشه آمریکا برای لبنان
رضا میرابیان، سفیر پیشین کشورمان در کویت و تحلیلگر مسائل غرب آسیا در گفت‌وگو با ایرنا، در خصوص مشابهت یا تفاوت شرایط فعلی با موارد مشابه در تاریخ معاصر لبنان، گفت: شرایط فعلی با گذشته تفاوت اساسی دارد؛ چرا که در گذشته عمده موضوعات را احزاب و گروه‌های سیاسی مطرح می‌کردند که رقیب حزب‌الله بودند، اما اکنون دولت لبنان رسماً این درخواست را اعلام کرده است. این درخواست در راستای فشارهای آمریکا و دیگر فشارهای خارجی است تا آخرین سنگر دفاعی لبنان از حزب‌الله گرفته شود و لبنان دقیقاً به سرنوشت سوریه دچار گردد؛ به گونه‌ای که هرگاه اسرائیل اراده کند، بدون مانع وارد خاک لبنان شده و به آن تجاوز کند. البته حزب‌الله تاکنون اعلام کرده است که این دولت را نادیده گرفته و توجهی به آن ندارد و امکان خلع سلاح حزب‌الله وجود ندارد.
وی افزود: بنابراین، به نظر می‌رسد که دولت لبنان به صورت رسمی و علنی توان یا اراده‌ای برای اقدام در این زمینه ندارد؛ چراکه افکار عمومی داخل لبنان این موضوع را نمی‌پذیرد. علاوه بر این، ارتش لبنان نیز عمداً در برابر حزب‌الله واکنش نشان نمی‌دهد.
این دیپلمات پیشین کشورمان در خصوص موانع اجرایی شدن این مصوبه دولت لبنان گفت: نخستین دیوار در مقابل این طرح، خود پارلمان لبنان است که ممکن است نتواند اجماع لازم را فراهم کند. دوم آنکه، ارتش لبنان که عمدتاً متشکل از نیروهایی است که با حزب‌الله تعامل و همدلی دارند، در سال‌های گذشته نیز در کنار حزب‌الله و جریان مقاومت حضور داشته است. سوم اینکه، افکار عمومی لبنان پذیرش وقوع چنین مسئله‌ای را ندارد که به یک چالش جدی داخلی منجر شود.
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه تاکید کرد: بنابراین به نظر می‌رسد دولت لبنان با ساختاری که تحت تأثیر کشورهای غربی به ویژه آمریکا شکل گرفته است، درصدد تبدیل لبنان به وضعیتی شبیه سوریه است؛ جایی که هر زمان اسرائیل اراده کند، وارد خاک لبنان می‌شود و هر زمان اراده کند تجاوزی صورت می‌گیرد. فراموش نکنیم که همین چهار روز پیش، سفیر انگلستان در بغداد اظهار داشت که ارتش عراق باید ادغام یا منحل شود. این امر نیز در راستای همان فشارهایی است که هم اکنون در عراق و لبنان اعمال می‌شود و هدف آن تضعیف جبهه مقاومت از درون و شکستن اراده آن است، تا هیچ مانعی در مقابل تجاوزهای آینده منطقه‌ای وجود نداشته باشد.
میرابیان در ادامه سخنانش افزود: در وقایع حمله و تجاوز به لبنان، شاهد همدلی میان مسیحیان، اهل سنت و حزب‌الله بودیم. بسیاری از آوارگان شیعه که از جنوب لبنان مهاجرت کردند، در مناطق مسکونی مسیحیان و اهل سنت سکونت یافتند. منظورم این است که حمایت مردمی اهل سنت، شیعیان و حزب‌الله به مراتب بیشتر از آن است که در ظاهر دیده می‌شود.
این دیپلمات باسابقه در خصوص سفر علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی به لبنان، گفت: این سفر در شرایط کنونی اهمیت ویژه‌ای دارد و بیانگر مواضع جمهوری اسلامی ایران است. جمهوری اسلامی در رابطه با عراق و لبنان قصد دخالت در امور داخلی آنها را ندارد و هدف اصلی آن مقابله با اسرائیل است.