در روزگاری که بسیاری از مسائل اجتماعی کشور نه‌تنها حل نشده‌اند بلکه شکل پیچیده‌تری به خود گرفته‌اند از اعتیاد و فقر گرفته تا بحران آب و آسیب‌های پنهان‌مانده‌ای، چون کودکان کار و... دیگر نمی‌توان با ابزار‌ها و نگاه‌های قدیمی به میدان آمد. امروز جامعه بیش از هر زمان دیگری به رویکردی تازه نیاز دارد؛ رویکردی که به جای تکرار نسخه‌های گذشته، به سراغ خلاقیت، مسئولیت‌پذیری و مشارکت مردمی برود. در همین بستر، مفهوم «نوآوری اجتماعی» مطرح می‌شود؛ مسیری که تلاش دارد با پیوند دانش، تجربه و دغدغه‌های بومی، راهی تازه برای حل مسائل ریشه‌دار ایران پیدا کند.
به گزارش برنا، در همین راستا مهدی سعدآبادی عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی و دبیر علمی این جایزه ملی نوآوری اجتماعی در نشست امروز با استناد به آمار‌های رسمی، تصویری نگران‌کننده از وضعیت آسیب‌های اجتماعی در کشور ترسیم و از جایگاه نوآوری اجتماعی به‌عنوان راهکاری نوین برای مواجهه با این چالش‌ها دفاع کرد.
آمار‌های تکان‌دهنده از وضعیت اجتماعی کشور
سعدآبادی در ابتدای سخنان خود، با تأکید بر ضرورت توجه به مسائل اجتماعی، اظهار کرد: براساس برآوردها، حدود ۱۵ میلیون نفر در ایران به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم با مشکل مواد مخدر درگیر هستند. این بدان معناست که از هر ۶ ایرانی یک نفر به نوعی در معرض این آسیب قرار دارد.
وی در ادامه به برخی دیگر از آسیب‌های اجتماعی نیز اشاره کرد و افزود: حدود ۴۴.۷ درصد از روستاییان کشور به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند. همچنین ما در زمینه‌هایی، چون کودکان کار، خودکشی و قاچاق فاقد آمار‌های رسمی و دقیق هستیم؛ در حالی‌که این مسائل به‌طور ملموس در جامعه قابل مشاهده‌اند.
سعدآبادی با بیان اینکه این آمار‌ها تنها بخشی از واقعیت‌های تلخ اجتماعی هستند، خاطرنشان کرد: نمی‌خواهیم سیاه‌نمایی کنیم، اما چالش‌های اجتماعی با راه‌حل‌های دیروز قابل حل نیستند. ما نیازمند تفکرات نو، افراد نوآور و ایده‌های خلاقانه هستیم. اینجا است که مفهوم نوآوری اجتماعی معنا پیدا می‌کند؛ پلی میان واقعیت‌های تلخ امروز و آینده‌ای روشن.
نوآوری اجتماعی رویکردی نو برای حل مسائل کهنه
دبیر علمی جایزه ملی نوآوری اجتماعی در ادامه به تبیین مفهوم نوآوری اجتماعی پرداخت و گفت: هر زمان که یک مسئله اجتماعی با پنج ویژگی نو بودن، پایداری، کارایی، اثربخشی و تحقق در بستر کنشگری اجتماعی حل شود، می‌توان آن را یک نوآوری اجتماعی دانست.
به گفته وی نوآوری اجتماعی فرآیندی است که با شناسایی مسائل آغاز می‌شود، در دل مشکل قرار می‌گیرد، راه‌حل‌های عملیاتی ارائه می‌دهد و در نهایت آنها را به مرحله اجرا می‌رساند.
سعدآبادی درباره چرایی طراحی این جایزه نیز توضیح داد: ما در معاونت علمی به دنبال ابزار‌های اثربخش سیاست‌گذاری بودیم. جایزه یکی از این ابزارهاست، چراکه رقابت، همانند آنچه در فوتبال رخ می‌دهد، محرک پیشرفت است.
وی این جایزه را ترکیبی از شناسایی، ارزیابی، اثرسنجی، حمایت و اتصال نوآوری‌ها به شبکه‌های حاکمیتی، خصوصی و عمومی کشور توصیف کرد و افزود: در حال حاضر، شاخص‌های روشن و استانداردی برای ارزیابی ایده‌های اجتماعی وجود ندارد. همان‌طور که در آغاز طرح‌های اقتصاد مقاومتی نیز ابهاماتی مطرح بود، اکنون نیز برای تشخیص مصادیق واقعی نوآوری اجتماعی به ابزار‌های دقیق‌تری نیاز داریم.
تدوین کتاب ارزشیابی اجتماعی و طراحی کنفرانس ملی نوآوری اجتماعی
سعدآبادی از تدوین کتابی با عنوان "ارزشیابی اجتماعی" خبر داد و گفت: این کتاب با همکاری کمیته علمی جایزه و دانشگاه‌های کشور در حال نگارش است و توسط یکی از ناشران دانشگاهی منتشر خواهد شد. هدف، توسعه چارچوب‌های ارزیابی برای ایده‌های اجتماعی و کمک به بلوغ این اکوسیستم است.
وی همچنین از برگزاری کنفرانس ملی نوآوری اجتماعی در آینده نزدیک به‌عنوان گام دوم این مسیر یاد کرد و گفت: در حالی‌که در حوزه‌های فنی بیشتر دنباله‌رو هستیم، در حوزه مسائل اجتماعی به دلیل ماهیت بومی چالش‌ها، می‌توانیم جریان‌ساز باشیم.
تجربه پروژه ارومیه نمونه‌ای از شکست مداخله غیرنوآورانه
سعدآبادی در ادامه به نمونه‌ای از مداخلات اجتماعی گذشته که بدون رویکرد نوآورانه اجرا شده‌اند اشاره کرد و گفت: حدود ۱۷ سال پیش پروژه‌ای با هدف رونق کشاورزی در منطقه ارومیه اجرا شد. علیرغم ایجاد اشتغال و سرمایه‌گذاری کلان در کوتاه‌مدت، در بلندمدت این پروژه منجر به انحراف منابع آبی از دریاچه ارومیه، افزایش طوفان‌های نمک و بیکاری کشاورزان سنتی شد.
وی افزود: این نمونه نشان می‌دهد که در طراحی راه‌حل‌ها باید به نتایج اجتماعی و اقتصادی بلندمدت توجه کنیم، نه فقط اجرای سطحی فعالیت‌ها.
اهداف، ساختار و دسته‌بندی جایزه ملی نوآوری اجتماعی
اهداف اصلی جایزه ملی نوآوری اجتماعی چنین مطرح شد:
ارتقای فرهنگ نوآوری اجتماعی و یادگیری جمعی
تقویت سرمایه اجتماعی در نهاد‌ها و جوامع هدف
ارزیابی و رتبه‌بندی ایده‌ها و طرح‌های نوآورانه
ایجاد انگیزه و شبکه‌سازی بین فعالاناجتماعی
توانمندسازی نهاد‌های اجتماعی، سازمان‌های مردم‌نهاد و استارتاپ‌های خلاق
تسهیل ورود طرح‌های نوآورانه به بازار
وی تأکید کرد: شتاب‌دهنده‌های فعال در حوزه نوآوری نیز در کنار این جایزه قرار دارند تا فرآیند‌های شتاب‌دهی، تأمین مالی، ایجاد کسب‌وکار‌های اجتماعی و توسعه ایده‌ها را حمایت کنند.
سعدآبادی خاطرنشان کرد که کمیته‌های تخصصی با حضور نمایندگان نهاد‌های حاکمیتی و دولتی در ساختار این جایزه در نظر گرفته شده‌اند تا امکان اسکیل‌پذیری طرح‌های برتر در سطح ملی فراهم شود.
او تصریح کرد: هدف اصلی ما در این رویداد انتخاب یک فرد یا طرح نیست، بلکه تلاش برای ساخت و تقویت یک اکوسیستم واقعی نوآوری اجتماعی در کشور است.
سطوح مشارکت در جایزه نوآوری اجتماعی
در این رویداد، شرکت‌کنندگان در سه سطح دسته‌بندی می‌شوند:
۱. نوآوری اجتماعی فردی – شامل افراد حقیقی که به‌صورت مستقل در این حوزه فعالیت دارند.
۲. نوآوری اجتماعی شرکتی – مدیران و شرکت‌های خصوصی که در عرصه اجتماعی نقش‌آفرین هستند.
۳. نوآوری اجتماعی حکمرانی – نهاد‌ها و دستگاه‌های دولتی و عمومی که در حوزه مسائل اجتماعی فعالیت می‌کنند.
در پایان این نشست نیز سعدآبادی با اشاره به ظرفیت‌های بالفعل موجود در کشور برای نوآوری اجتماعی، خواستار مشارکت حداکثری دانشگاهیان، پژوهشگران، کنشگران اجتماعی و بخش خصوصی در این فرآیند شد تا مسیر حل پایدار مسائل اجتماعی کشور با نگاهی نوین و بومی‌سازی‌شده هموار شود.
مفهوم نوآوری اجتماعی این روز‌ها بیش از گذشته وارد ادبیات سیاست‌گذاری و فضای عمومی شده، اما آنچه اهمیت دارد نه فقط تعریف‌ها و اهداف اعلام‌شده، بلکه نحوه مواجهه با واقعیت‌های اجتماعی در میدان عمل است. طرح‌هایی از این جنس زمانی می‌توانند مؤثر تلقی شوند که از سطح شعار و نمایش عبور کرده و در روند‌های اجرایی و سیاستی کشور نهادینه شوند. باید دید در عمل این ابتکار‌ها تا چه اندازه می‌توانند تغییری در مسیر حل مسائل اجتماعی ایجاد کنند یا همچون بسیاری از طرح‌های پیشین در حد ایده‌هایی محدود باقی خواهند ماند.
انتهای پیام/