زهرا وجدانی: تغییرات اقلیمی در دهه‌های اخیر به یکی از جدی‌ترین تهدیدات زیست‌محیطی تبدیل شده است که مناطق مختلف جهان را به‌طور متفاوتی تحت تأثیر قرار داده است. منطقه زاگرس در غرب ایران به‌عنوان زیست‌بومی حساس و دارای جنگل‌های بلوط ارزشمند، طی چهار دهه گذشته با افزایش دمایی چشمگیر و پیامد‌های مخرب ناشی از گرمایش زمین مواجه بوده است. پژوهش تازه‌ای از سوی محققان ایرانی این روند نگران‌کننده را به‌صورت دقیق تحلیل کرده و چالش‌های پیش‌روی این اکوسیستم حیاتی و معیشت جوامع محلی را برجسته کرده است.
در این گزارش به جزئیات افزایش دما در منطقه زاگرس، پیامد‌های اقلیمی و اقتصادی آن، سناریو‌های پیش‌رو و راهکار‌های پیشنهادی برای مقابله با این بحران می‌پردازیم.
پروند شتابان افزایش دما و تأثیرات اقلیمی منطقه زاگرس
تیم تحقیقاتی دانشگاه تهران به سرپرستی پدرام عطارد، عضو هیأت علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، با تحلیل داده‌های هواشناسی در بازه زمانی ۱۳۶۵ تا ۱۴۰۲، افزایش میانگین دمای ۱.۵ درجه سانتی‌گراد در منطقه زاگرس را ثبت کرده است؛ این میزان تقریباً دو برابر افزایش متوسط دمای جهانی در همان بازه زمانی است.
همچنین همزمان با افزایش دما، افزایش قابل توجهی در سرعت وزش باد نیز مشاهده شده است؛ به طوری که ۷۵ درصد ایستگاه‌های هواشناسی منطقه افزایش معنادار دما و ۵۶ درصد آنها افزایش سرعت باد را گزارش کرده‌اند.
عطارد با تأکید بر اهمیت اکوسیستم جنگل‌های بلوط زاگرس می‌گوید: این جنگل‌ها از نظر اکولوژیکی و اقتصادی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند و آسیب‌پذیری آنها در برابر تغییرات اقلیمی، پیامد‌های گسترده‌ای برای تنوع زیستی و زندگی جوامع محلی به همراه دارد. وی افزود که این تغییرات موجب تهدید منابع آبی، کشاورزی و اقتصاد محلی شده است.
تحلیل روند دمای منطقه نشان می‌دهد که علی‌رغم دوره کوتاه کاهش دما در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ از سال ۱۳۸۷ به بعد روند افزایش دما به شکل پیوسته و شتابان ادامه یافته است. روندی که در دهه اخیر سرعت بیشتری یافته و طبق مدل‌های اقلیمی پیش‌بینی می‌شود در آینده نیز ادامه یابد.
این پژوهش سناریو‌های متفاوتی برای افزایش دما در دهه‌های آتی ارائه می‌دهد:
• سناریوی خوش‌بینانه: با فرض کاهش محسوس انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و توسعه پایدار، افزایش دمای میانگین سالانه تا سال ۱۴۴۰ حدود ۰.۲ درجه سانتی‌گراد خواهد بود که می‌تواند خشکسالی‌ها و تنش‌های آبی را تشدید کند.
• سناریوی میانه: در شرایط مدیریت ناکارآمد منابع و رشد اقتصادی ناهمگون، دما تا ۰.۴ درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یابد که فشار بر منابع آب و جنگل‌ها را افزایش خواهد داد.
• سناریوی بدبینانه: ادامه وابستگی به سوخت‌های فسیلی و انتشار بالای گاز‌های گلخانه‌ای باعث افزایش دمای ۱.۲ درجه سانتی‌گراد می‌شود که پیامد‌های فاجعه‌باری برای جنگل‌های بلوط و معیشت ساکنان منطقه به دنبال دارد.
اگرچه میزان بارندگی سالانه تغییر چشمگیری ندارد، افزایش دما و سرعت باد منجر به تشدید خشکی، افزایش تبخیر و تعرق، کاهش دسترسی به منابع آب و افزایش احتمال وقوع آتش‌سوزی‌های جنگلی خواهد شد. این شرایط، به‌ویژه برای جنگل‌های بلوط که از حساسیت و اهمیت بالایی برخوردارند، آسیب‌زننده است و خطر افزایش شیوع بیماری‌های قارچی و آفات را افزایش می‌دهد.
در کنار عوامل اقلیمی، فشار‌های انسانی نظیر بهره‌برداری بی‌رویه از منابع جنگلی، چرای بی‌رویه دام، ورود گرد و غبار خارجی و خشکسالی‌های مکرر، نقش مهمی در تسریع روند تخریب اکوسیستم‌های زاگرس ایفا می‌کنند.
ضرورت اقدامات فوری برای حفظ اکوسیستم زاگرس
پژوهشگران ایرانی با تأکید بر فوریت اقدام، خواستار اجرای سیاست‌های جامع و هدفمند در جهت کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و تقویت سازگاری با تغییرات اقلیمی در منطقه زاگرس شده‌اند. این اقدامات می‌تواند شامل مدیریت پایدار منابع طبیعی، ترویج انرژی‌های تجدیدپذیر، آموزش و افزایش آگاهی عمومی و تقویت حفاظت از جنگل‌ها باشد.
این مطالعه که با همکاری پژوهشگران برجسته‌ای از مؤسسه تحقیقات فلات تبت آکادمی علوم چین، دانشگاه تامپسون ریورز کانادا و دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج انجام شده، در مجله معتبر Anthropocene منتشر گردیده است و می‌تواند راهنمای علمی قابل اتکایی برای تصمیم‌گیرندگان و سیاستگذاران حوزه محیط زیست و منابع طبیعی کشور باشد.
ضرورت اقدامات فوری برای حفظ و مقابله با تغییرات اقلیمی
یافته‌های این پژوهش به روشنی نشان می‌دهد که منطقه زاگرس به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع زیستی کشور، با روندی نگران‌کننده از تغییرات اقلیمی مواجه است؛ روندی که پیامد‌های آن فراتر از تخریب محیط‌زیست، به تهدیدی برای امنیت غذایی، منابع آبی، سلامت جنگل‌ها و معیشت میلیون‌ها نفر از ساکنان محلی تبدیل شده است. افزایش دوبرابری دمای این منطقه نسبت به میانگین جهانی همراه با شدت گرفتنوزش باد‌ها و احتمال تشدید خشکسالی، زنگ خطری جدی برای آینده زاگرس محسوب می‌شود.
در چنین شرایطی تدوین و اجرای سیاست‌های اقلیمی منسجم و چندبُعدی بیش از هر زمان دیگری ضروری است. این سیاست‌ها باید مبتنی بر کاهش سریع انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، مدیریت پایدار منابع طبیعی، مهار فعالیت‌های انسانی مخرب، تقویت زیرساخت‌های مقابله با خشکسالی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر باشد. همچنین، آموزش و آگاهی‌بخشی به جوامع محلی و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌تواند نقشی مؤثر در مقابله با این بحران ایفا کند.
اگر اقدامی عاجل صورت نگیرد تخریب اکوسیستم جنگل‌های بلوط زاگرس نه‌تنها به نابودی منابع طبیعی منتهی خواهد شد، بلکه آسیب‌های جبران‌ناپذیری به حیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه وارد خواهد کرد. اکنون زمان آن است که تصمیم‌گیران، نهاد‌های علمی، سازمان‌های محیط‌زیستی و جامعه مدنی برای نجات زاگرس به فکر راه حلی جدید باشند.
انتهای پیام/