سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): عبدالهادی حائری که در سال ۱۳۱۴ در قم به دنیا آمد از خاندان بزرگ، پرهیزکار و زاهد قم بود. او فرزند میرزا احمد حائری و پدربزرگ مادری‌اش شیخ عبدالکریم حائری یزدی موسس حوزه علمیه قم بود. وی با توجه به فضای خانوادگی از مراحل اولیه آموزش و تحصیل بازماند اما با وجود مشغول شدن به مشاغل مختلفی برای گذران زندگی خود، از فراگیری دانش غافل نماند و با کمک برخی از آشنایانش پس از تحمل سختی‌های فراوان و شرکت در آزمون‌های متفرقه، موفق به اخذ دیپلم ادبی شد.
دوران جوانی او با تحولات اجتماعی و سیاسی اواخر دهه ۱۳۲۰ مقارن بود و از این رو او به صورتی فعال وارد صحنه کشاکش‌های سیاسی آن روزگار شد و با تالیف و چاپ مقالاتی در موضوعات مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در روزنامه‌های محلی قم مانند روزنامه استوار، پیکار مردان و یا مجلاتی چون مجله مسلمین، نور دانش، حیات مسلمین به صورت موثر با تحولات آن روزگار همراه شد اما در ادامه با توجه به تجربه‌های ناگوار سیاسی و اجتماعی و برخی ناملایمات دیگر سبب شد، قم را ترک کند و به تهران برود. در پی تلاش‌های مستمر برای ادامه تحصیل در سال ۱۳۳۷ وارد دانشکده معقول و منقول یا دانشکده الهیات شد و دوره کارشناسی را در رشته الهیات در دانشگاه تهران گذراند.
حائری پس از پایان تحصیل و تجربه چند شغل مختلف در نهایت جذب اداره بهداشت شد و برای ادامه خدمت به مشهد اعزام شد، در مدت اقامت خود در مشهد علاوه بر تصدی مشاغل مختلف در اداره کل بهداشت استان، فعالیت‌های فرهنگی و علمی خود را نیز پی‌گرفت، به گونه‌ای که در این مقطع توانست چند اثر را تالیف و ترجمه کند. اما این آغاز راه ادبی و تاریخی این استاد برجسته بود. وی در دوره زندگی در مشهد، از هم‌نشینی با اساتید، دوستان و حلقه‌هایی از افراد فاضل بهره برد. استاد سید جلال الدین آشتیانی یکی از معاشران دائمی او بود که سرانجام با تشویق‌ها و تسهیلاتی که وی در راستای ادامه تحصیل استاد حائری فراهم آوردند، سبب شد او در سال ۱۳۴۳ امکان دستیابی به بورس تحصیلی یکی از دانشگاه‌های عملی کانادا را به دست آورد.
حائری پس از عزیمت به کانادا تحصیلات خود را ابتدا در مقطع فوق‌لیسانس شروع کرد و پس از مدتی از پایان‌نامه خود با عنوان «نقش خواجه نصیر الدین طوسی در یورش مغولان به بغداد» با امتیاز عالی، دفاع کرد. موفقیت درخشان تحصیلی و پژوهشی او، امکان ورود به دوره دکتری در گرایش اسلام‌شناسی در همان دانشگاه را برای او فراهم کرد و در ادامه از رساله دکتری خود را با عنوان «تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق» دفاع کرد.
وی مدت ۹ سال را در کانادا مشغول به تحصیل و پژوهش در رشته تاریخ و مطالعات خاورمیانه شد و پس از چند سال تدریس در دانشگاه کالیفرنیا، در سال ۱۳۵۷ به عنوان دانشیار در گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد استخدام شد و سال‌های متمادی عهده‌دار تدریس درس های مختلفی چون؛ «تاریخ خاورمیانه، تاریخ کشورهای اسلامی در ۲ سده اخیر، متفکرین عهد قاجار، نهضت مشروطیت، تاریخ احزاب سیاسی ایران و تاریخ معاصر ایران» بود.
کسب عنوان جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای اثر «نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با ۲ رویه تمدن بورژوازی غرب» در سال ۱۳۶۸ به قلم استاد حائری و دیگر تلاش‌های علمی و آموزشی وی باعث شد او در سال های ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۱ به عنوان استاد نمونه دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دکتر شریعتی مشهد برگزیده شود و رتبه استادی خود را نیز دریافت کند.
اما شاید یکی از نقاط عطف زندگی این استاد برجسته تاریخ کشور نگارش زندگینامه خودش در دوران بیماری بود. استاد حائری در دوران بستری در بیمارستان، شروع به نگاشتن زندگینامه خود در کتابی با عنوان «آنچه گذشت» شامل پیشگفتار و ۱۶ فصل با نثری ادبی کرد. در پیشگفتار این کتاب هدف از نگارش چنین بیان شده است: «این کتاب به جوانانی که می‌پندارند تا وسایل مادی و اطمینان بخش کار پیشاپیش فراهم نشود، موفقیت به دست نمی‌آید، آشکارا نشان می‌دهد که آنان اندیشه درستی ندارند، زیرا تنها ضامن کامیابی انسان‌ها باور داشتن به درستی راه، تلاش پیگیر در راه دستیابی به هدف، رایزنی با افراد درست اندیش و نیک خواه، بی اعتنایی به سخنان ناامیدکننده افراد بدخواه و ستیز پیگیر اما آرام با موانعی است که در این راه پدید می آید.»
کتاب آنچه گذشت را می توان به ۲ بخش کلی تقسیم کرد: بخش مربوط به زندگی «امید» در ایران و دیگری دوران حضور وی در خارج تا بازگشت به ایران و فعالیت در دانشگاه. در بخش نخست حائری ابتدا به توصیف خانواده و فضای اجتماعی و فرهنگی قم در دوره رضاخان می پردازد. همچنین وی مشاهدات خود را از واقعه کشف حجاب و سخت گیری ماموران حکومت با زنان با حجاب از جمله خواهرش توصیف می کند. حائری به خوبی تاثیر روش سخت گیرانه پدرش را در شکل گیری شخصیت آینده اش تشریح می‌کند.
نویسنده در کتاب خود تنها از زندگی خود سخن نمی گوید، بلکه به جنبه های اجتماعی و دینی دوره خود اشاره دارد. نهضت ملی شدن نفت یکی از نقاط مهم در زندگی حائری است.
در آنچه گذشت، خواننده به جز اطلاع از وقایع ایران، هم زمان با حوادث بین المللی در آن زمان آشنا می شود. حائری در بیشتر بخش های کتاب از اشخاص مختلف یا نام نمی برد یا با نام مستعار از آنان یاد می کند. اما در فصل هشتم که به دوران حضور «امید» در دانشکده معقول و منقول پرداخته به طور مستقیم از استادان آن دانشکده نام برده شده و فعالیت آنها مورد نقد مستقیم قرار گرفته است. او تنها از روش تدریس عبدالحسین زرین کوب و مرتضی مطهری با نیکی یاد می کند و علاقمند شدن خود به رشته تاریخ را نتیجه تکلیف تحقیق زرین کوب می داند.
بخش دوم به خاطرات «امید» به دوران تحصیل در کانادا و عنوان استادی در آمریکا اختصاص دارد. در۲ فصل پایانی کتاب، حائری خاطرات خود را از بازگشت به ایران و فعالیت در دانشگاه فردوسی مشهد بیان می کند. توصیف او از فضای کلاس های دانشگاه و سیاست بازی دانشجویان پس از انقلاب خواندنی است. در ادامه حائری به فعالیت های علمی خود در دهه ۱۳۶۰ و درگیرشدن خود با بیماری دهشتناک سرطان می پردازد. کتاب آنچه گذشت، تنها یک کتاب خاطرات شخصی صرف نیست. حائری با دقت و تبحری خاص زندگی خود را در بستر حوادث سیاسی و اجتماعی ایران معاصر برای خواننده بازگو می کند. عجیب اینکه برخلاف رسم معمول خاطره نویسی، در قسمت هایی حائری به انتقاد روان شناسانه از عملکرد خود پرداخته است. بنابر نظر یکی از استادان روان شناسی، این صراحت و پرده گشایی «در میان خاطره نویسان و اتوبیوگرافی نویسان کم نظیر و احتمالاً بی نظیر است.» کتاب آنچه گذشت در میان کتاب های خودنگاشته از ارزش ویژه ای برای مطالعه برخوردار است.
سرانجام دکتر عبدالهادی حائری پس از تربیت شاگردان فراوان نخبه در دانشگاه فردوسی مشهد و تأثیر بسزا در جریان تاریخ پژوهی در دانشگاه‌های کشور در ۲۳ تیرماه ۱۳۷۲ در مشهد درگذشت.
کتابخانۀ شخصی دکتر عبدالهادی حائری، در سال ۱۳۷۲ توسط همسر ایشان، زهرا افشارنژاد، استاد گروه علوم ریاضی دانشگاه فردوسی، به کتابخانۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی اهدا شد و در بهمن‌ماه همان سال به عنوان کتابخانه تخصصی تاریخ در این دانشکده افتتاح شد. این کتابخانه هرچند دستخوش تغییراتی شده و برخی از آثار نیز سرنوشت نامعلومی پیدا کردند اما حاوی کتب و منابع ارزشمند و نفیسی به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی است.
در مشهد خیابان شهید باهنر ۸ با حفظ شماره به نام عبدالهادی حائری نامگذاری شده و همچنین تالار جدید دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد به نام زنده یاد دکتر عبدالهادی حائری نامگذاری شد.
∎