در ماه مبارک رمضان همه مسلمانان به روزه گرفتن و روزه داری مکلف و مؤظف شدند. اما این روزه گرفتن یک ظاهری دارد و یک باطنی؛ ظاهرش این است که هر فرد مسلمان از وقت اذان صبح تا حین اذان مغرب از هر گونه خوردن و آشامیدن خود داری کند ، هرکسی این را انجام داد از نظر فقهی، تکلیفش را به جا آورده و ذمه اش بری است. اما باطن روزه داری ، فراتر از این است ، یعنی علاوه بر خود داری از خوردن و آشامیدن ، ازهر گونه گناه ، خلاف و نباید های الهی نیز شایسته است پرهیز شود.
به عبارت دیگر، روزه داری یک سری آداب و شرایطی دارد که بدون آن چندان مطلوب درگاه نخواهد شد، چرا که روزه داری دو بُعد جسمانی و روحانی دارد، جسمش همان امساک از خوردن و آشامیدن در اوقات مشخص است ، اما روح و جانش آن است که از هر گونه رذائل اخلاقی و پلیدی ها اجتناب شود. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود::« رُبَّ صائمٍ حَظُّهُ مِن صیامِهِ الجُوعُ و العَطَشُ » ای بسا روزه دارى که بهره او از روزه اش فقط گرسنگى و تشنگى است. امام علی علیه السلام فرمود: « الصِّیامُ اجتِنابُ المَحارِمِ کما یَمتَنِعُ الرجُلُ مِنَ الطَّعامِ و الشَّرابِ، کَم مِن صائمٍ لیسَ لَهُ مِن صیامِهِ إلاّ الجُوعُ و الظَّمَأ »ُ
روزه، یعنی دورى کردن از حرامهاست؛ همچنان که فرد از خوردن و آشامیدن خوددارى مى کنند. چه بسا روزه دارى که از روزه ی خود جز گرسنگى و تشنگى نصیبى نمى برد.
روزی پیامبر رحمت به زنى که با زبان روزه کنیز خود را دشنام مى داد فرمود : چگونه روزه دارى هستى که کنیزت را دشنام مى دهى؟ روزه، فقط خوددارى از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه خداوند آن را، علاوه بر این دو، مانع کارهای بد و سخنان زشت که روزه را بى اثر مى کند، قرار داده است.
بنابر این می توان گفت روزه گرفتن اگر چه مهم است اما از محرمات ، خلاف و رذائل اخلاقی دل کندن به مراتب از آن مهم تر و تعیین کننده تر است.
حال باید پرسید منظور از محرمات چیست؟ محرمات و خلاف ها همان گناهان ارتکابی هستند از جهتی به دو قسم تقسیم می شوند، یک سری گناهان و خلاف هایی که جنبه فردی و شخصی دارند ، مانند فردی که به دیگری حسد و خود بزرگ بینی ورزد و ظلم و ستم کند یا مال او را غصب نماید یا به او نسبت های ناروا بدهد و علیه اش پرونده سازی، هتاکی و فحاشی کند.
قسم دوم این است که گناهان در سطح و حیطه مسئولیت حاکمان و کارگزاران لشکری و کشوری انجام پذیرد و آنها به وظایف و مسئولیت خویش درست عمل نکنند؛ مانند این که حقوق شهروندی را ضایع سازند، در قضاوت ها و تعیین بودجه ها عدالت را رعایت نکنند، به ترویج فاصله طبقاتی مرتکب شوند؛ سُفره های خود را از سُفره های مردم جدا سازند، وقتی مریض شدند فوری بدون نوبت ، رایگان و رانتی در بهترین بیمارستان ها بستری شوند در حالی که مردم کوچه و بازار این امکانات را ندارند.
در ادارات با ارباب رجوع برخورد مناسب شأن نداشته باشند و او را از این اتاق به آن اتاق و از این طبقه به آن طبقه بدوانند و سرگردان کنند، احیانا جهت انجام کارِ ارباب رجوع توقعات غیر متعارف داشته باشند، در تأمین رفاه، معیشت، آسایش، آرامش و امنیت مردم اهتمامی نداشته و کوتاهی و سستی کنند و در عین حال روزه دار هم باشند.
این گونه روزه گرفتن ها، همان گرسنگی و تشنگی خشک و خالی است که در فرمایشات معصومین به آن اشاره و تأکید شده بود. مگر این که در بُعد فردی، شخص گناهکار برود و از طرف مقابل رضایت و حلالیت بگیرد و در عرصه های حکومتی نیز، کارگزاران با تجدید نظر در عملکرد خویش و جبران آن ، رضایت مردمی را جلب نمایند. به عبارت روشن تر نشانه قبولی روزه داران حکومتی این است که مردم از عملکرد آنان رضایت کامل داشته باشند، والا روزه شان ارزشی نخواهد داشت.
ماه مبارک رمضان ، ماه رحمت و مغفرت است و خدای مهربان نیز همواره رحمتش بر غضبش غلبه دارد و امید است همه گناهان و خلاف هایی که جنبه « حقوق اللهی » دارند مورد عفو و رحمت ایزد منان قرار بگیرند اما نسبت به « حقوق الناس » عفو و گذشت خدای سبحان بسیار دشوار است مگر این که رضایت مردمی حاصل شود؛ چه در بُعد فردی و چه در بُعد اجتماعی ، سیاسی و حکومتی.
پس به حقیقت، آداب و شرایط روزه داری باید توجه و اهتمام ویژه داشت و نباید به ظواهر آن، صِرف نخوردن و نیاشامیدن بسنده کرد و به گرسنگی و تشنگی خشک و خالی دلخوش نمود.