دکتر حمیدرضا قاسمی، کارشناس ارشد بودجه و برنامه ریزی توسعه، با بیان اینکه با آمدن بخش دوم بودجه، شاهد نکات امیدوارکننده ای در آن هستیم که می توان آنها را به عنوان نقاط قوت بودجه 1404 درنظر گرفت، ایجاد شفافیت در بعضی از بخشها را از جمله این نقاط قوت برشمرد و گفت: درآمدهای مالیاتی 53 درصد رشد داشته و به 2 هزار و 84 هزار میلیارد تومان رسیده است. این رقم بیشترین مقدار درآمدهای مالیاتی به قیمت ثابت از سال 94 تا 1403 است. درآمدها، بیش برآوردی شده و برای اینکه کسری خود را نشان ندهد، در درآمدها زیاده گویی شده است. طبیعتا با صنایعی که به طور مداوم با تعطیلی روبرو می شوند و کشوری که مرتب تعطیل است، رسیدن به این ارقام برای مالیات، دشوار است.

وی توضیح داد: در بخش مالیاتها، مالیات بر اشخاص حقوقی، 73 درصد رشد کرده است. مالیات بر درآمد 68 درصد و مالیات بر مشاغل هم 54 درصد و مالیات بر حقوق کارکنان 56 درصد کل مالیات را تشکیل می دهد که 80 درصد رشد داشته است. مالیات بر حقوق کارکنان 80 درصد رشد داشته، در صورتی که 56 درصد کل مالیات را تشکیل می دهد. مالیات بر ثروت 36 درصد رشد داشته و نکته بسیار تعجب آور این است که مالیات بر واردات رقم 246 هزار میلیارد تومان را به خود تخصیص داده و رشد 85 درصدی داشته است که بیشتر آن ناشی از واردات خودروهای نو و کارکرده است. در شرایطی که منابع ارزی کشور ، ذخایر استراتژیک آن محسوب می شوند، دولت بدون برخورداری از یک دید کلان، رشد 85 درصدی را بر مالیات بر واردات ثبت می کند و نمی داند که افزایش هزینه ها و تورمی که ایجاد می کند، می تواند ابتدا چه خطراتی را برای خود دولت و بعد جامعه ایجاد کند؛ چرا که دولت خودش بزرگترین مصرف کننده است.

دکتر حمیدرضا قاسمی، کارشناس ارشد بودجه و برنامه ریزی توسعه در نشست بررسی «دلالتهای تخصیصی نهادی جزئیات قسمت دوم لایحه بودجه 1404» در موسسه مطالعات دین و اقتصاد با بیان اینکه قسمت اول بودجه نشان داد بخش زیادی از هزینه کرد دولت ناشی از ایجاد بدهی ها به روش های مختلف است و وقتی بدهی با انتشار اوراق یا سایر روش های متداول ایجاد می کنیم، باعث تعمیق فقر و محرومیت در کشور می شود، اظهارداشت: با آمدن بخش دوم بودجه، شاهد نکات امیدوارکننده ای در آن هستیم که می توان آنها را به عنوان نقاط قوت بودجه 1404 درنظر گرفت. در بودجه تلاش شده، بودجه حالت برنامه محوری داشته باشد و اسناد بالادستی را در نظر بگیرد و بتواند در راستای آنها حرکت کند.

دولت خود را موظف دانسته بیشترین حد رواداری را نسبت به برنامه هفتم داشته باشد

وی افزود: هرچند که در خود مفهوم برنامه ایرادات و مشکلات اساسی وجود دارد، اما دولت خود را موظف دانسته بیشترین حد رواداری را نسبت به برنامه هفتم داشته باشد. موضوع دیگر آهنگ کلی بودجه است و می توانیم درک کنیم که در بودجه خواسته اند از توجه افراطی به نهادهای خاص، بکاهند و اولویت های دیگری که امروز جامعه با آن روبرو است در صدر توجه ها قرار گیرد و این نقطه قوت این برنامه است. یعنی جهت گیریها به سمت محرومان، فقرا و اقشار آسیب پذیر قابل مشاهده است، هر چند که با آنچه که باید باشد فاصله زیادی دارد. فراموش نکنیم، دولت از مردادماه مسئولیت را پذیرفته و این هم اولین بودجه ای است که به مجلس می فرستد و اگر بتواند این جهت گیری را در طول سالیانی که مسئولیت دارد حفظ کند، می توان گفت که اتفاقات خوبی در بودجه کشور افتاده است.

برای هزینه های نظامی شفاف سازی های صورت گرفته است

این کارشناس ارشد بودجه و برنامه ریزی توسعه، لحاظ کردن آنچه که پیش از این فرابودجه بود در بودجه، را از گامهای مثبت در بودجه 1404 عنوان کرد و گفت: ردیفهایی برای اجرای برنامه هفتم دیده شده و برای هزینه های نظامی که رقم بزرگی هم است، شفاف سازی های صورت گرفته است. ارقام منابع و مصارف تادیه بدهی های دولت به بانکها، سازمان تامین اجتماعی و پیمارانکاران در بودجه آورده شده است. استقراض از صندوق ملی توسعه هم از ابتدا در بودجه مشخص شده در حالی که پیش از این معمولا در ابتدا در بودجه مشخص نمی شد.

قاسمی عدم ارائه فروض محاسباتی را از نقاط ضعف بودجه 1404 برشمرد و اظهارداشت: با اینکه در قانون تصریح شده دولت موظف است در بخش دوم لایحه بودجه، علاوه بر ارقامی که اعلام می کند، مفروضات رسیدن به آن ارقام را هم اعلام کرده باشد، اما ما همچنان نمی دانیم برخی از اعداد و ارقام چگونه در بودجه گنجانده شده اند. مثلا نمی دانیم بودجه هدفمندی یارانه ها بر چه اساسی تنظیم شده و یا متناسب سازی حقوق پایان خدمت بازنشستگان از چه فرمولی تبعیت کرده که به این اعداد رسیده اند.

جمع کل مصارف در بودجه 47 درصد رشد داشته

هزینه ها غالبا حقوق و دستمزد هستند

وی با بیان اینکه در بودجه دستگاه های اجرایی، ما جزئیات را نداریم و با ارقام کلی روبرو هستیم، ادامه داد: در صورتی که بخش عمده بودجه دستگاه های اجرایی را حقوق و دستمزدها تشکیل می دهد اما افزایش بودجه ای که دستگاه های اجرایی دارند، بسیار بیشتر از رقمی است که برای حقوق و دستمزد درنظر گرفته شده، در نتیجه در نبود نظمی شفاف برای تخصیصها، متوجه نمی شویم که این افزایشها صرف چه چیزهایی خواهد شد. در بودجه 1404، جمع کل مصارف در بودجه 47 درصد رشد داشته و هزینه ها، که غالبا حقوق و دستمزد در آن قرار می گیرد، رشد 60 درصدی داشته است

بودجه 1404،تخصیصهای رانتی نامولد را کند کرده است

این کارشناس برنامه ریزی توسعه و بودجه ضمن یادآوری اینکه این بودجه نسبت به بودجه های قبلی، تخصیصهای رانتی نامولد را کند کرده است. حمایتهای اجتماعی، با 31 درصد سهم از کل اعتبارات، بیشترین سهم را در امور ده گانه بودجه از آن خود کرده است، تصریح کرد: بعد از آن حوزه آموزش با 22 درصد، بهداشت و درمان 15 درصد و در کمترین ردیف، حفاظت از محیط زیست با 1 درصد سهم از کل اعتبارات قرار گرفته اند. در صورتی که در بخش فرهنگ، مذهب  تفریح، این سهم 3 درصد در نظر گرفته شده است.

مالیات بر حقوق کارکنان 80 درصد رشد داشته

قاسمی با بیان اینکه درآمدهای مالیاتی 53 درصد رشد داشته و به 2 هزار و 84 هزار میلیارد تومان رسیده است، گفت: این رقم بیشترین مقدار درآمدهای مالیاتی به قیمت ثابت از سال 94 تا 1403 است. درآمدها، بیش برآوردی شده و برای اینکه کسری خود را نشان ندهد، در درآمدها زیاده گویی شده است. وقتی در 1404، بیشتر از 1403 با عدم تعادلهای گسترده روبرو هستیم، بیشترین مقدار درآمد مالیاتی را در نظر گرفته ایم. طبیعتا با صنایعی که به طور مداوم با تعطیلی روبرو می شوند و کشوری که مرتب تعطیل است، رسیدن به این ارقام برای مالیات، دشوار است. در بخش مالیاتها، مالیات بر اشخاص حقوقی، 73 درصد رشد کرده است. مالیات بر درآمد 68 درصد و مالیات بر مشاغل هم 54 درصد و مالیات بر حقوق کارکنان 56 درصد کل مالیات را تشکیل می دهد که 80 درصد رشد داشته است. مالیات بر حقوق کارکنان 80 درصد رشد داشته، در صورتی که 56 درصد کل مالیات را تشکیل می دهد. مالیات بر ثروت 36 درصد رشد داشته و نکته بسیار تعجب آور این است که مالیات بر واردات رقم 246 هزار میلیارد تومان را به خود تخصیص داده و رشد 85 درصدی داشته است که بیشتر آن ناشی از واردات خودروهای نو و کارکرده است.

وی اضافه کرد: در شرایطی که منابع ارزی کشور ، ذخایر استراتژیک آن محسوب می شوند، دولت بدون برخورداری از یک دید کلان، رشد 85 درصدی را بر مالیات بر واردات ثبت می کند و نمی داند که افزایش هزینه ها و تورمی که ایجاد می کند، می تواند ابتدا چه خطراتی را برای خود دولت و بعد جامعه ایجاد کند؛ چرا که دولت خودش بزرگترین مصرف کننده است.

این پژوهشگر توسعه با بیان اینکه رشد ارزش افزوده صنعت، در قیمت ساخت از 4.9 در سال 1400 به 0.8 درصد در سه ماهه دوم سال 1403 رسیده است، گفت: پیش بینی می شود که وضعیت این رقم در سال 1404، بدتر شود.

به وضوح در درآمدها بیش اظهاری شده

قاسمی با بیان اینکه منابعی که برای هدفمندی یارانه ها درنظر گرفته شده، هزار هزار میلیارد تومان فروش نفت است و 200 هزار میلیارد تومان هم کمک زیان از بودجه عمومی کشور است، تاکید کرد: به وضوح در درآمدها بیش اظهاری شده است. وصول درآمد از شرکت ملی گاز، اصلا قابل حصول نیست و در بخش هزینه ها هم در بخش هدفمندی کم برآوردی شده است. در 8 ماهه 1403، تنها 55 درصد منابع درنظر گرفته شده برای یارانه ها محقق شده، اما در همین 8 ماهه مصارف بسیار بالاتر بوده، یارانه های نقدی 109 درصد تحقق داشته و پرداخت به افراد تحت پوشش بهزیستی و کمیته امداد، پرداخت برای آرد و نان هم بیش از 100 درصد تحقق داشته اند. طرح دارویار هم 58 درصد تحقق داشته است. در نتیجه در بحث هدفمندی یارانه ها هم با کسری بودجه مواجه خواهیم بود.

 منابع و مصارف شرکتهای دولتی،نسبت به سال قبل 70 درصد رشد داشته

این کارشناس برنامه ریزی توسعه و بودجه با بیان اینکه منابع و مصارف شرکتهای دولتی ، نسبت به سال گذشته 70 درصد رشد داشته است، توضیح داد: این موضوع محصول شوک درمانی های متعدد در قیمتهای کلیدی، بدون توجه به آثار تورمی و آثار مخربی که بر صنعت و تولید می گذارد، است.

پیش بینی 15 شرکت زیان ده داشتند اما 156 شرکت زیان ده شدند

قاسمی افزود: در لایحه اشاره شده 328 شرکت سودده یا سر به سر و 15 شرکت زیان ده در پایان سال 1404 پیش بینی شده ، اما عملکرد شش ماهه اول 1403 که به طور کلی با شش ماهه دوم متفاوت است ، این گونه بوده که ما رقم 156 شرکت زیان ده ثبت شده است. در حالی که تنها 15 شرکت زیان ده پیش بینی شده بود. صداوسیما دومین شرکت دولتی زیان بار است. بودجه اش از 1400 تا 1404 که تازه رشد کندی داشته است، 1246 درصد رشد داشته و از 2.6 هزار میلیارد تومان به 35 هزار میلیارد تومان رسیده و 8 هزار میلیارد تومان هم درآمد اختصاصی برای آن درنظر گرفته شده است. این رقم 0.7 درصد هزینه های عمومی کشور است. صداو سیما به تنهایی 26 درصد کل بودجه فرهنگ را به خود اختصاص داده است.

خصوصی سازی را از صداوسیما آغاز کنید

وی با تاکید بر اینکه اگر می خواهید خصوصی سازی را شروع کنید و بهره وری را بالا ببرید از صداوسیما آغاز کنید، گفت: دو یا سه شبکه را در خدمت دستگاه های حاکمیتی برای فرهنگ سازی قرار دهید و بقیه را آزاد کنید و بگذارید آنها که می خواهند از محصولات فاخر صداوسیما استفاده کنند با پرداخت هزینه از آن استفاده کنند.

24 درصد از سهم روزانه نفت صادراتی متعلق به نیروهای مسلح است

سال 1404 از هر 4 بشکه نفت صادراتی، یک بشکه صرف امور نظامی می شود

قاسمی، بودجه نهادهای نظامی را متورم عنوان کرد و با بیان اینکه پیش بینی شده که روزانه یک میلیون و 750 هزار بشکه نفت خام صادر شود و از این تعداد 420 هزار بشکه نفت صادراتی سهم نیروهای مسلح است، اضافه کرد: در واقع 24 درصد از سهم روزانه نفت صادراتی متعلق به نیروهای مسلح خواهد شد ، به این معنا که تقریبا از هر 4 بشکه نفت صادراتی، یک بشکه صرف امور نظامی می شود که مبلغی معادل 11 میلیارد یورو در سال 1404 می شود. این رقم در سال 1403 مبلغ 4 میلیارد یورو بوده است. سهم دولت از نفت کشور، 509 هزار میلیارد تومان و سهم نیروهای مسلح، 561 هزار میلیارد تومان است و سهم نیروهای مسلح، 52 هزار میلیارد تومان بیشتر از دولت است.

این پژوهشگر توسعه با اشاره به انتشار اخباری مبنی بر اینکه 20 هزار میلیارد تومان اجازه انتشار اوراق مالی برای جبران هزینه مراکز درمانی و داروخانه ها از طریق شورای عالی هماهنگی سران سه قوه صادر شده است، افزود: این اعداد و ارقام را ببینید! کشوری که در تامین هزینه های درمانی و دارخانه هایش، 20 هزار میلیارد تومان هم ندارد و باید با دریافت مصوبه سران سه قوه، برای آن اوراق منتشر کند، برای امور دیگر چنین ارقامی درنظر می گیرد. یا وزیر کار عنوان کرده که 60 میلیون ایرانی برای دریافت حداقل کالری مورد نیاز خود، نیازمند دریافت کوپن و کمکهای دولتی هستند تا بتوانند آن 11 قلم کالای اساسی را تامین کنند.

کاهش سهم بودجه دستگاه های دینی در بودجه

قاسمی با بیان اینکه سهم دستگاه های دینی در سال 1403 از کل بودجه فرهنگ، 40 درصد بوده که در 1404 به 31.25 درصد رسیده و این سهم از کل مصارف بودجه عمومی 1.14 در سال 1403 بود که در سال 1404 به 0.75 درصد رسیده است ، گفت: رشد اعتبارات حوزه دین از 33 درصد به 25.3 درصد در سال 1404 رسیده است.

میانگین عمر طرح های درج شده در بودجه، 17 سال است

وی به بودجه عمرانی کشور با عنوان طرح تملک دارایی های سرمایه ای اشاره کرد و افزود: میانگین عمر طرح های درج شده در پیوست شماره یک بودجه، 17 سال است. 350 هزار میلیارد تومان امسال برای مباحث عمرانی تخصیص داده شده است. به قیمت امسال، 4 هزار و 600 هزار میلیارد تومان برای پایان دادن به این طرح ها نیاز است. با یک تقسیم ساده، می توان دید اگر هر سال این رقم اختصاص یابد، 13 سال دیگر طول می کشد که این طرح ها پایان یابند. ببینید در این بازه، چقدر از این طرحها از انتفاعی بودن خارج می شوند. در مقایسه با سال گذشته هم 46 طرح در حد یک عنوان به طرحهای گذشته اضافه شده اند. این هم از آن کارهای عجیب است!

قدیمی ترین طرح ناتمام مانده در بودجه، 59 سال قدمت دارد!

بالای 20 سال عمر از 544 طرح می گذرد!

 قاسمی با بیان اینکه قدیمی ترین طرحی که در پیوست شماره یک برای ساخت در بودجه وجود دارد، 59 سال قدمت دارد که ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی سفیدرود و فومنات بوده است، خاطرنشان کرد: بالای 20 سال عمر از 544 طرح می گذرد! در این پیوست طرحهای مشارکت عمومی و خصوصی حذف شده در حالی که اینها تعهدات دولت است و باید روشن شود که دولت برای هر کدام از این طرح ها قرار است که چه تعهدی را بسپارد و چه کاری انجام دهد.

در 1403، 89 درصد طرح ها برخلاف برنامه ریزی به اتمام نخواهند رسید

وی ادامه داد: در 1403، بالغ بر 89 درصد طرح ها بر خلاف برنامه ریزی به اتمام نخواهند رسید. باید اقتصاد سیاسی تمام نشدن طرحهای عمرانی و تاثیر شوک درمانی و امتیازاتی و تعدیلهایی که پیمانکاران دریافت می کنند و نحوه تقسیم این تعدیلها در نظام رانتی کشور را هم بررسی کرد. ما از دولت انتظار داریم بدنه کارشناسی که به کار گرفته از نظر دانشی نسبت به قبل رشد کرده و این انتظارات ما را بالا می برد. امیدواریم این سلسله اتفاقات به مرور و طی چند سال آینده از بودجه کشور رخت ببندد و این اتفاقات خوب مستمر باشد.

در ادامه این نشست، دکتر فرشاد مومنی، اقتصاددان و رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد به بیان دیدگاه های خود پرداخت، متن این گزارش در لینک زیر قابل مطالعه است:

چشم انداز اقتصاد ایران در 1404/ فرشاد مومنی: در آستانه 30 میلیونی شدن جمعیت فقیر قرار گرفته ایم/ دستگاه های نظارتی حتی یک آخ هم نمی گویند!/ بار ربا کمر این جامعه را خرد کرده/ فسادهای بزرگ را زیر مفهوم «ناترازی» پنهان می کنند