نهال فرخی
روابط ایران و لبنان در روزهای اخیر وارد مرحله تازه‌ای شده است. به نظر می‌رسد پس از ترور سیدحسن نصرالله و حملات وحشیانه اسرائیلی‌ها به لبنان، برگزاری انتخاباتی پرحاشیه و البته پیش از همه این موارد، انفجار پیجرها در لبنان هر کدام در معنای فصل تازه‌ای در روابط ایران و لبنان بوده است. فصلی که اما به نظر نمی‌رسد رو به سوی سبزی باشد و به نظر بیشتر خزانی است که فرا رسیده و اکنون مقامات دو کشور تلاش می‌کنند که به روابط فی ما بین در دوران پسانصرالله و شهادت این دبیرکل حزب الله لبنان سرو سامانی تازه بدهند. در این بین اما برگزاری مراسم تشییع و تدفین سیدحسن نصرالله پس از گذشت حدود 5 ماه از ترور وی فرصتی تازه در اختیار طرفین قرار داد تا دستکم به صورت رو در رو با هم دیدار کنند. دیداری که البته پس از وقایع فرودگاه بیروت در هفته‌های اخیرا شاید با گلایه‌هایی نیز همراه بوده است.
اختلاف بر سر وقایع فرودگاه بیروت
ماجرا این است که پس از تصمیم ناگهانی دولت جوزف عون مبنی بر لغو پروازهای تهران به بیروت، مناسبات ایران و لبنان دستخوش تنش‌های جدیدی شده و یکی از جلوه‌های این تنش، لغو پروازهای مستقیم میان تهران و بیروت است.
البته این تصمیم دولت لبنان که گفته می‌شود تحت فشار برخی بازیگران خارجی از جمله رژیم صهیونیستی اتخاذ شده، نه تنها به تشدید اختلافات میان دو کشور دامن زده، بلکه می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای ثبات منطقه به همراه داشته باشد. در این بین اما دولت لبنان مدعی است که این اقدام به دلایل امنیتی انجام شده و بخشی از سیاست‌های جدید فرودگاهی این کشور در راستای افزایش ایمنی پروازها است. اما در مقابل برخی از تحلیل‌گران معتقدند که این تصمیم بیش از آن که یک اقدام فنی و امنیتی باشد، تحت تأثیر فشارهای مستقیم و غیرمستقیم برخی دولت‌های خارجی، به‌ویژه اسرائیل، اتخاذ شده است.
کما این که اسرائیل نیز در ماه‌های گذشته بارها ادعا کرده که ایران از پروازهای غیرنظامی برای ارسال تسلیحات و کمک‌های مالی به حزب‌الله لبنان استفاده می‌کند؛ ادعایی که مقامات ایرانی و لبنانی بارها رد کرده‌اند. در همین راستا، برخی رسانه‌های غربی گزارش داده‌اند که ایالات متحده و متحدان منطقه‌ای‌اش در تلاش‌اند نفوذ ایران در لبنان را محدود کنند؛ اقدامی که احتمالاً بر تصمیم اخیر دولت لبنان تأثیر گذاشته است.
پیامدهای دوری ایران و لبنان بر هر دو کشور
اما در نهایت این تصمیم دولت لبنان و اصرار به اجرای آن نه تنها بر روابط دوجانبه تهران و بیروت تأثیر گذاشت، بلکه پیامدهای فراتر از آن در سطح منطقه نیز قابل پیش‌بینی است.
چنان که این اقدام می‌تواند روابط دیپلماتیک میان دو کشور را نیز به سردی بکشاند. ایران همواره یکی از حامیان دولت و ملت لبنان بوده و در بازسازی این کشور پس از جنگ‌های متعدد نقش پررنگی داشته و هرگونه کاهش همکاری‌های ایران و لبنان، به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی و تجاری، می‌تواند برای بیروت هزینه‌زا باشد.
در این بین برخی از کارشناسان معتقد هستند که این تحولات ممکن است بخشی از سیاست‌های گسترده‌تر برای مهار نفوذ ایران در منطقه باشد. دستکم برای سال‌ها این گونه فرض می شد که ایران، لبنان، سوریه و عراق یک محور استراتژیک را در خاورمیانه تشکیل داده اند که هرگونه محدودیت در روابط این کشورها می‌تواند به افزایش تنش‌ها و تغییر موازنه‌های قدرت در منطقه منجر شود.
در این بین حاشیه لغو پروازهای مستقیم نه تنها بر روابط دیپلماتیک، بلکه بر تبادلات اقتصادی و تجاری این دو کشور و شاید کل منطقه نیز تأثیر خواهد گذاشت. چنان چه اکنون نیز بسیاری از ایرانیان که به قصد تجارت، زیارت یا گردشگری به لبنان سفر می‌کردند، با چالش‌های جدیدی روبرو شده اند.
دیدارهای پرماجرای اعضای دولت لبنان
با مقامات ایران
اما در نهایت سفر مقامات بلندپایه ایرانی هم چون یکی از سران قوا یعنی محمدباقر قالیباف به عنوان رئیس مجلس ایران و سید عباس عراقچی به عنوان وزیر خارجه به بیروت، فرصت مناسبی برای دیدارهای دیپلماتیک را نیز فراهم آورد. هواپیمای حامل این هیئت در حالی در فرودگاه بیروت به زمین نشست که لبنان پروازهای بین این کشور با ایران را به حالت تعلیق درآورده است.
بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند که دولت جوزف عون به شدت تحت فشارهای اسرائیل و برخی کشورهای غربی قرار دارد و تحولات اخیر در ارتباط با ایران، بخشی از یک راهبرد گسترده‌تر برای کاهش نفوذ تهران در لبنان و محدود کردن دسترسی حزب‌الله به حمایت‌های لجستیکی است
البته محمدباقر قالیباف در سفر تازه خود به لبنان و دیدار با نبیه بری، رئیس مجلس لبنان مدعی شد «تصمیم دولت لبنان برای قطع پرواز بین ایران و بیروت تحت تاثیر آمریکا است و باید این مسأله مرتفع شود».
در هیئت ایرانی که با رئیس جمهور لبنان دیدار کردند، افزون بر قالیباف، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و همچنین علی فدوی، جانشین فرمانده سپاه پاسداران نیز حضور داشتند.
کما این که عباس عراقچی وزیر خارجه و محمد باقر قالیباف رئیس مجلس در دو پرواز جداگانه در فرودگاه بیروت نشستند و برخی ناظران معتقدند نشستن این پروازها می تواند نشانه ای از برقراری مجدد پروازهای مستقیم بین تهران و بیروت باشد.
طعنه‌های دو طرفه در دیداری نه چندان آرام
جوزف عون، رئیس جمهوری لبنان نیز با رئیس مجلس و هیات ایرانی در بیروت دیدار کردند اما شاید کلید واژه اصلی این دیدار عون با محمد باقر قالیباف تصریح این مساله از سوی رئیس جمهور آن کشور بود که «لبنان از جنگ‌های دیگران در خاک این کشور خسته شده است»؛ سخنی که شاید نشان از آن دارد که این رئیس جمهور اشغال خاک کشورش توسط اسرائیل را از یاد برده و مقاومت مردم خود را جنگ دیگرانی تصور کرده است.
البته این اظهارات جوزف عون چندان تعجب برانگیز نبود، عون که در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۵ به عنوان ژنرال، فرماندهی کل ارتش لبنان را بر عهده داشت، از نزدیکان غرب محسوب می‌شود. او در ژانویه امسال به عنوان رئیس جمهوری لبنان انتخاب شد.
البته قالیباف نیز سخنان جوزف عون را بدون پاسخ نگذاشت و در پاسخ به این جمله عون درباره جنگ دیگران نیز به کنایه تاکید کرد: تمامیت ارضی و آرامشی که در لبنان حاکم شده از ثمرات مقاومت است. قالیباف هم چنین به عون گفته: تجاوزهای رژیم اشغالگر و سخنان ترامپ نشانگر دخالت آن‌ها در امور کشورها است. وی افزود: من از شهید نصرالله شنیدم که اولویت حزب الله موضوعات ملی (لبنان) است.
لغو پروازهای تهران-بیروت که به نظر می‌رسد تحت تأثیر فشارهای اسرائیل انجام شده است، را بسیاری یک اقدام تاکتیکی در راستای کاهش نفوذ ایران و محدودسازی حزب‌الله لبنان دانسته‌اند اما در نهایت ادامه این روند شاید منجر به دوری بیشتر دو کشور منجر شود
رئیس مجلس ایران افزود: حزب الله همیشه در کنار مردم و ارتش برای استقلال و امنیت لبنان بوده و در برابر داعش و تجاوزات صهیونیست‌ها از لبنان دفاع کرده است. ما حزب الله را بخشی از قدرت و امنیت ملی لبنان می دانیم.
قالیباف البته از اشاره به فرمانده نظامی بودن عون نیز نگذشت و به او گفت:«شما به عنوان فرمانده کل (سابق) ارتش لبنان به درستی واقفید که حزب الله تا چه میزان در امنیت لبنان در مقابله با داعش و تجاوزات اسرائیل موثر بوده است. تمامیت ارضی و آرامشی که در لبنان حاکم شده از ثمرات مقاومت است.» به نظر می رسد عون زمانی که درباره جنگ دیگران خطاب به ایرانیان سخن می گفت انتظار چنین پاسخ‌هایی را البته نداشت اما رئیس مجلس ایران هیچ بخشی از سخنان رئیس جمهور لبنان را تقریبا بدون پاسخ نگذاشت.
رئیس جمهور لبنان البته در دیدار و گفت‌وگو با قالیباف، ندای ارتباط بیشتر با تهران را نیز سر داد و در همین دیدار نیز همبستگی مردم لبنان را «بهترین راه مقابله با هرگونه خسارت و تجاوز»خواند و در عین حال تأکید کرد، کشورش به برقراری «بهترین روابط با تهران که به نفع دو کشور و دو ملت است» تمایل دارد.
هم چنین بنا بر بیانیه دفتر ریاست جمهوری لبنان، قالیباف در این دیدار دعوت مسعود پزشکیان همتای ایرانی عون را جهت سفر به ایران و دیدار با مقامات جمهوری اسلامی تسلیم رئیس جمهوری لبنان کرد.
ادامه تنش یا تمدید صبر دیپلماتیک؟
اما در این بین بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند که دولت جوزف عون به شدت تحت فشارهای اسرائیل و برخی کشورهای غربی قرار دارد و تحولات اخیر، بخشی از یک راهبرد گسترده‌تر برای کاهش نفوذ ایران در لبنان و محدود کردن دسترسی حزب‌الله به حمایت‌های لجستیکی است.
حتی لغو پروازهای تهران-بیروت که به نظر می‌رسد تحت تأثیر فشارهای اسرائیل انجام شده است، را نیز بسیاری یک اقدام تاکتیکی در راستای کاهش نفوذ ایران و محدودسازی حزب‌الله لبنان دانسته اند اما در نهایت ادامه این روند شاید منجر به دوری بیشتر دو کشور منجر شود.
هر چند به نظر می رسد تاکنون ایران تلاش کرده در مورد رابطه با لبنان و رفتارهای دولت تازه صبر استراتژیک در پیش بگیرد؛ چنان که در روز 30 بهمن نیز سخنگوی دولت، در نشست خبری خود ایران و لبنان را دارای منافع مشترک و متقابل دانست و گفت: نمی‌پذیریم که کشوری ثالث که دلش برای هیچکدام از دولت‌ها نمی‌سوزد، برای ما تصمیم بگیرد. این سخنان سخنگوی دولت شاید به آن معناست که برخلاف آن چه عون سعی در وانمود کردن آن درباره جنگ دیگران در لبنان داشته، اکنون این دولت لبنان است که اجاره دخالت کشورهای دیگر و کشور ثالث را در روابط تهران و بیروت می‌دهد.
دخالتی که می تواند در صورت ادامه و عدم تغییر رویکرد دولت لبنان منجر به بروز دوری بیشتر دو کشور و البته زیان بزرگ تر برای مردم لبنان منجر شود.