فرهنگستان زبان و ادب فارسی یکی از نهادهای مهم در حفظ و گسترش زبان فارسی است که وظیفه معادل‌سازی واژه‌های بیگانه را بر عهده دارد. در طول سال‌ها، برخی از این واژه‌ها مانند «پیامک»، «هوش مصنوعی» و «پهپاد» به‌خوبی در جامعه جا افتاده‌اند، اما برخی دیگر با استقبال عمومی مواجه نشده‌اند. کارشناسان بر این باورند که استفاده مداوم از این واژه‌ها در رسانه‌ها، فیلم‌ها، سریال‌ها و مقالات علمی، نقش مهمی در پذیرش آن‌ها دارد.
در همین رابطه احمد بهنامی، عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در گفت‌وگو با میزان بیان کرد: مردم به صورت روزانه بدون آنکه بدانند از واژه‌های بسیاری که توسط فرهنگستان معادل‌سازی شده استفاده می‌کنند. بسیاری از واژه‌هایی که در فرهنگستان به عنوان معادل فارسی معرفی می‌شود واژه‌های عمومی نیستند و تخصصی هستند و به رشته‌های مختلف مربوط می‌شوند و استفاده از آن‌ها به این مسئله بستگی دارد که دانشمندان ما تا چه در این علوم مقاله فارسی می‌نویسند و تا چه اندازه از واژه‌های معادل سازی در مقاله‌هایشان استفاده می‌کنند.
وی ضمن اشاره به اینکه فرهنگستان هر چند وقت یکبار واژه‌های مصوبش را منتشر می‌کند و متخصصان می‌توانند معادل فارسی واژه‌های بیگانه‌ای که در گفتار و نوشتارشان به کار می‌برند را به راحتی پیدا کنند و از آن‌ها استفاده کنند، ادامه داد: باید برای انجام این کار و پاسداشت زبان فارسی اهتمام ویژه‌ای وجود داشته باشد.
عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در رابطه باتاثیر اقدام‌های رسانه‌ها از جمله صدا و سیما برای فرهنگسازی در جهت استفاده از واژه‌های معادل فارسی از جمله استفاده مجریان تلویزیونی از این واژه‌ها و یا زیرنویس معادل فارسی در صورت به کار بردن واژه‌های بیگانه گفت: این اقدام‌ها می‌توانند موثر باشند، اما به شرطی که تاثیرش با انجام کار‌های دیگر از بین نرود. همه مردم، کارشناسان و مجریان در رسانه‌ها باید برای انجام این کار اهتمام داشته باشند و در درجه اول فارسی را درست صحبت کنند و از واژه‌های معادل‌سازی استفاده کنند.
لزوم استفاده از کارشناسان زبان فارسی برای نوشتن فیلمنامه سریال‌ها و فیلم‌ها
بهنامی با بیان اینکه می‌توان از کارشناسان زبان فارسی برای نوشتن فیلمنامه سریال‌ها و فیلم‌ها مشورت گرفت چرا که ممکن است در بسیاری از مکالمات شخصیت‌های فلیم‌ها و سریال‌ها واژه‌های بیگانه بسیاری به کار برده شود، افزود: مردم بسیار به فیلم‌ها و سریال‌ها توجه می‌کنند و از این رو می‌توان از کارشناسان زبان فارسی در تولید این آثار استفاده کرد.
وی درباره راه‌های جا افتادن این واژه‌ها در جامعه و اینکه عده‌ای از افراد در ابتدای معرفی واژه‌های معادل با آن‌ها شوخی می‌کنند، توضیح داد: همه مردم متخصص نیستند و نمی‌توان این انتظار را داشت که با تمام موارد مربوط به زبان شناسی و ادبیات فارسی آشنایی داشته باشند. یک نویسنده حدود ۹۰ سال پیش بار‌ها تعداد زیادی از واژه‌های فرهنگستانی را در کتاب‌هایش مسخره کرده و این در حالیست که بسیاری از این واژه‌ها در حال حاضر در بین مردم جا افتاده است.
عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی عنوان کرد: اینکه حتی ۲۰ درصد از واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان فارسی در بین مردم جا بیفتد اقدامی موفقیت آمیز است چرا که تا حدی از تخریب و درآمیختن زبان جلوگیری شده است. هنگامی که به تازگی تلفن همراه آمده بود واژه به‌روز‌رسانی به جای واژه بیگانه آپدیت تا حدی خنده‌دار بود، اما زمانی که این واژه در نرم افزار‌ها مورد استفاده قرار گرفت موجب عادی شدن و افزایش استفاده مردم از این واژه شد. از این رو استفاده از این واژه‌ها در محصولات فرهنگی نظیر فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها، برنامه‌ها و نرم افزار‌های تلفن همراه که بیشتر مورد استفاده مردم است، موجب عادی شدن و افزایش استفاده مردم از آن‌ها می‌شود.
۲ نکته کلیدی در ساخت واژه‌های معادل فارسی
امید مجد، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران نیز در این رابطه به میزان گفت: دو نکته کلیدی در ساخت واژه‌های معادل فارسی وجود دارد، البته در رابطه با لغت‌سازی شرط‌های بیشتری لازم است، اما این دو نکته بسیار مهم است که عمدتا توسط فرهنگستان زبان رعایت نمی‌شود و به همین دلیل چندان با استقبال مردم مواجه نمی‌شود. اولین نکته این است که لغتی که معادل فارسی ساخته می‌شود حتما باید مفهوم باشد چرا که اگر نامفهوم باشد جامعه نسبت به آن مقاومت می‌کند. برای مثال واژه‌های دماسنج و شهرداری که در گذشته به آن‌ها میزان‌الحراره و بلدیه گفته می‌شد نمونه‌های خوبی از واژه‌های معادل هستند و هنگامی که به عنوان یک فارسی زبان برای اولین بار این واژه‌ها را می‌شنویم برایمان دارای معنا و مفهوم است، اما هنگامی که به جای واژه پیکسل واژه «تصدانه» توسط فرهنگستان معرفی می‌شود از آنجایی که این واژه مفهوم نیست و افراد از آن درکی ندارند نسبت به آن مقاومت می‌کنند. در برابر واژه تبلور که در علم شیمی استفاده می‌شود واژه «شیشش» توسط فرهنگستان معرفی شده که این واژه نیز مفهوم نیست و جامعه در برابرش مقاومت می‌کند. همچنین فرهنگستان واژه «هوا یاد» را به جای واژه دستورالعمل پرواز معرفی کرده است که آن نیز مفهوم خاصی ندارد.
وی ادامه داد: نکته دوم این است که واژه‌های قدیمی که سال‌هاست وارد زبان و ترکیب‌ها شده‌اند، نظیر واژه پست که ۱۰۰ سال است وارد زبان شده و ترکیباتی نظیر پست خانه، پستچی صندوق پستی، و.. با آن ساخته شده و دیگر واژه بیگانه نیست اولویتی برای دستکاری ندارند.
این استاد دانشگاه در رابطه با تاثیر اقدام‌های رسانه‌ها از جمله صدا و سیما برای فرهنگسازی در جهت استفاده از واژه‌های معادل از جمله استفاده مجریان تلویزیون از این واژه‌ها و یا زیرنویس معادل فارسی در صورت به کار بردن واژه‌های بیگانه توضیح داد: هنگامی که مهمانان برنامه و یا گوینده در به کار بردن واژه‌های بیگانه زیاده روی کنند و واژه‌های فارسی را به صورت انگلیسی به کار برند عوامل برنامه حق دارند تذکر دهند و معادل فارسی واژه‌ها را به کار ببرند، اما در صورتی که فرد از واژه‌های رایج خارجی استفاده می‌کند نباید حرف مهمان را قطع کرد.
این استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران ضمن بیان اینکه همه این حساسیت را به واژه‌های فرنگی دارند و کسی نسبت به واژه‌های عربی هر چند سنگین باشد حساسیتی ندارد، افزود: برای برخی مفاهیم چند لغت داریم که اهل زبان خودشان می‌دادند در چه شرایطی باید از کدامشان استفاده کنند، برای مثال هم لغت خودرو، هم لغت اتومبیل و هم لغت ماشین را داریم. مردم اغلب برای خرید از واژه ماشین استفاده می‌کنند اما در صنایع خودروسازی از واژه خودرو استفاده می‌شود و برای نمایشگاه از نمایشگاه اتومبیل استفاده می‌شود. همچنین برای واژه تلویزیون معادل فارسی گیرنده ساخته شده است و هنگامی که در گذشته پخش دچار اختلال می‌شد مجری تلویزیون می‌گفت به گیرنده‌هایتان دست نزنید و منظورش از گیرنده، تلویزیون بود، اما هیچ فردی نمی‌گوید در خانه‌ام گیرنده دارم و همه از واژه تلویزیون استفاده می‌کنند و اینکه برای یک مفهوم به تناسب شرایط از چند واژه استفاده شود هیچ اشکالی ندارد.
انتهای پیام/