عطنا - بودجه آموزش و پرورش در سال ۱۴۰۴ به میزان ۵۳ درصد نسبت به سال ۱۴۰۳ رشد داشته است. وزارت آموزش و پرورش وزارتخانه عیالواری است با چالش‌ها و مشکلات اقتصادی بسیار. چالش‌هایی همچون کمبود معلم، ضعف جدی در فعالیت‌های پرورشی و امور تربیتی دانش‌آموزان، مدارس فرسوده، تعهدات سند تحول بنیادین و....
پرسش اساسی این است که آیا رقم پیش‌بینی شده در بودجه سال آینده پاسخگوی نیاز‌های این وزارتخانه خواهد بود یا همچنان این وزارتخانه همچون سال‌های گذشته با مشکلات مختلف مواجه خواهد بود؟
کسری بودجه پایدار و مداوم برای سال آینده
دکتر صمد برزویان، مدیر پیشین بودجه وزارت آموزش و پرورش اظهار می‌کند: براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، بودجه عمومی دولت نسبت به قانون بودجه ۱۴۰۳ بیش از ۹۰ درصد رشد داشته است؛ بنابراین انتظار می‌رود با توجه به اهمیت و نقش آموزش و پرورش در توسعه پایدار کشور، حداقل رشد بودجه آموزش و پرورش در همین حد باشد، در حالی که رشد بودجه آموزش و پرورش ۵۳ درصد است که بیانگر ۳۷ درصد کمتر از رشد بودجه عمومی دولت است.
استادیار اقتصاد آموزش ادامه می‌دهد: این رشد حداقلی نشان می‌دهد که کسری بودجه پایدار و مداوم در آموزش و پرورش برای سال آینده خواهیم داشت. از طرف دیگر در پایان سال به هر حال دولت نمی‌تواند حقوق معلمان را پرداخت نکند.
این موضوع قطعاً منجر به عدم تخصیص مناسب بودجه ردیف‌های کیفیت‌بخشی آموزش و پرورش خواهد بود. مانند ردیف سرانه دانش‌آموزی در قانون بودجه ۱۴۰۴ که حدود ۱۲۱ درصد رشد داشته است، ولی در پایان سال کمتر از ۵۰ درصد تخصیص خواهند داد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه می‌دهد: یک شاخص بسیار مهم دیگر که می‌توان براساس آن، نگاه دولت‌ها را درخصوص آموزش و پرورش سنجید و نیز مهم‌ترین معیاری است که حتی می‌توان به کمک آن، وضعیت مالی آموزش کشور‌های مختلف را نیز مقایسه کرد سهم بودجه آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت است.
این شاخص به عنوان مهم‌ترین شاخص در ادبیات اقتصاد آموزش به «تلاش مالی» مشهور است. به عبارت روشن‌تر از ۱۰۰ واحد بودجه عمومی دولت، چند واحد به آموزش و پرورش اختصاص می‌یابد؟ در شعار گفته می‌شود آموزش و پرورش زیربنای توسعه است و معلمی شغل انبیاست، اما در عمل باید دید دولت‌ها براساس این شاخص چه اندازه بودجه و منابع به آموزش و پرورش اختصاص داده‌اند.
براساس این شاخص در ۱۴۰۱ که رتبه‌بندی اجرا شد سهم بودجه آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت بیش از ۱۳ درصد بوده که این رقم در ۱۴۰۲ به ۲/۱۱ درصد و در ۱۴۰۳ به ۹.۸ درصد کاهش یافته است.
این رقم در حال حاضر در بودجه ۱۴۰۴ براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به ۷.۳ درصد رسیده است که اگر صحیح باشد فاجعه است، چراکه با این حساب به هیچ وجه نمی‌توان به فکر ارتقای کیفیت در نظام آموزشی و انتظار افزایش حقوق معلمان بود. به تبع آن، مدیران برای تأمین هزینه‌های ضروری مدارس نیازمند کمک والدین خواهند بود.
رشد منفی فعالیت‌های پرورشی و امور تربیتی دانش‌آموزان
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح می‌کند: در کشور‌های پیشرفته بیش از ۱۵.۵ درصد از بودجه عمومی دولت به آموزش و پرورش اختصاص می‌یابد، اما در کشور ما در سال ۱۴۰۴ حدود ۷.۵ درصد یعنی ۵۰ درصد پایین‌تر از متوسط کشور‌های توسعه‌یافته است.
برزویان عنوان می‌کند: در بررسی رشد ردیف‌های بودجه به نکته قابل توجهی برخورد می‌کنیم و آن اینکه دانشگاه شهید رجایی ۱۹۹ درصد، سازمان نوسازی و تجهیز مدارس کشور ۱۷۵ درصد و در مقابل آن، دانشگاه فرهنگیان ۲۹ درصد رشد داشته است!
به عبارتی دو دانشگاه در آموزش و پرورش که هر دو برای تربیت معلم هستند یکی حدود ۲۰۰ درصد و دیگری ۲۹ درصد رشد داشته‌اند و عجیب آنکه چگونه چنین اتفاقی در افزایش بودجه این دو دانشگاه رخ داده که سبب تفاوت رشد بودجه این دو دانشگاه در آموزش و پرورش شده است؟
عجیب‌تر اینکه فعالیت‌های پرورشی و امور تربیتی دانش‌آموزان نیز ۲۲ درصد رشد منفی داشته است. از دیگر ردیف‌هایی که در آموزش و پرورش رشد منفی داشته، برون‌سپاری آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش بوده که با رقم ۷۴ درصد، بیشترین رشد منفی را به خود اختصاص داده و نیز سازمان مدارس غیردولتی ۷ درصد رشد منفی داشته است.
برزویان ادامه می‌دهد: نکته‌ای که در این بررسی باید مورد توجه قرار داد این است برخلاف ردیف امور تربیتی و پرورشی که رشد منفی داشته، اعتبارات ردیف‌های کیفیت‌بخشی رشد قابل توجهی داشته است. این ظاهر بررسی است و قطعاً موجب افتخار و خرسندی کارشناسان ستادی وزارتخانه بوده است. اما وقتی شاخص سهم اعتبار هر ردیف از کل اعتبارات را محاسبه می‌کنید سهم بودجه ادارات کل آموزش و پرورش استان در سال ۱۴۰۳ حدود ۸۶.۳ درصد بوده و اکنون به ۸۲.۵ درصد رسیده و این کاهش سهم سبب شده ردیف‌های کیفیت‌بخشی رشد قابل توجهی داشته باشند. به عبارت روشن‌تر، از اعتبار ردیف ادارات کل کسر و به اعتبار دیگر ردیف‌های بودجه‌ای ستادی اضافه شده است.
گره باز نشده حقوق معلمان
از سوی دیگر، متوسط حقوق معلمان اهمیت ویژه‌ای دارد. حقوق معلمان را باید با خط فقر سنجید یا اینکه آن را با حقوق کارمندان دیگر بخش‌ها مانند سازمان برنامه و بودجه، وزارت راه، وزارت اقتصاد، وزارت نفت، وزارت بهداشت و... مقایسه کرد. از سوی دیگر، علاوه بر مقایسه احکام حقوقی باید توجه شود معلم به غیر از حقوق چقدر رفاهیات دریافت می‌کند. بسیاری از دستگاه‌های دولتی بیش از حقوق به عناوین مختلف، رفاهیات دریافت می‌کنند.
استاد اقتصاد آموزش براساس شنیده‌ها می‌گوید: خط فقر در شهری مانند تهران بیشتر از ۳۰ میلیون تومان است، حال آنکه معلمان نو استخدام تنها ۱۰ میلیون تومان حقوق می‌گیرند که اگر کسوراتی ازجمله مالیات را در نظر بگیریم ۸ میلیون خالص دریافت می‌کنند، بنابراین چگونه انتظار داریم معلم با این مبلغ حقوق، انسان بهتری تربیت کند یا علاقه به مطالعه داشته و از روش‌ها و فناوری‌های نوین در آموزش دانش‌آموزان استفاده کند؟
امید آنکه رقم اعلام شده برای بودجه آموزش و پرورش اشتباه باشد وگرنه سهم ۷ درصدی آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت واقعاً رقم ناچیزی است که به نظر می‌رسد حتی در زمان جنگ هم این‌قدر نبوده است.