با ادامه روند کنونی و در صورت عدم چاره‌اندیشی جدی برای مشکلات تالاب انزلی از جمله ورود فاضلاب و فرمانروایی گونه مهاجم آزولا، باید منتظر مرگ این تالاب ارزشمند کشورمان در آینده‌ای نه چندان دور، باشیم!
«تالاب انزلی» یکی از مهم‌ترین و بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی ایران، به عنوان یکی از منابع آبی و زیستی ارزشمند کشور شناخته می‌شود.
این تالاب با مساحت حدود ۲۰ هزار هکتار در شمال ایران و در استان گیلان واقع شده و در نزدیکی بندر انزلی قرار دارد. تالاب انزلی علاوه بر برخورداری از اهمیت زیست‌محیطی، به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، پذیرای هزاران پرنده مهاجر از کشور‌های همسایه شمالی است و از نظر تنوع زیستی، جایگاه ویژه‌ای دارد. با این حال، در سال‌های اخیر، این تالاب در معرض خطرات جدی قرار گرفته است و خشک شدن آن به یکی از نگرانی‌های عمده در حوزه محیط زیست کشور تبدیل شده است.
دلایل خشک شدن تالاب انزلی
یکی از اصلی‌ترین دلایل خشک شدن تالاب انزلی، تخلیه فاضلاب‌های صنعتی و خانگی به داخل این اکوسیستم آبی است. رودخانه‌هایی همچون زردجوب و گوهررود، که به تالاب انزلی وارد می‌شوند، نقش زیادی در انتقال آلودگی به آب تالاب دارند.
فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و ضایعات کشاورزی از طریق این رودخانه‌ها به تالاب وارد می‌شود و باعث افزایش غلظت آمونیاک در آب می‌شود. این آلودگی‌ها نه تنها کیفیت آب را کاهش می‌دهند بلکه سبب مرگ و تخریب محیط زیست آبی تالاب می‌شوند و به مرور زمان، حیات آبزیان، از جمله ماهی‌های بومی تالاب، به خطر می‌افتد.
افزایش رسوبات و کم‌عمق شدن تالاب نیز از دیگر عواملی است که روند خشک شدن تالاب را تسریع کرده است. بر اساس گزارش‌ها، تالاب انزلی تا پیش از سال ۱۳۵۷ عمقی بیش از ۸ متر داشته، اما در سال‌های اخیر، عمق آن به کمتر از یک متر رسیده است!
این کاهش عمق تالاب به دلیل ورود سالانه حدود ۲۵۰ هزار متر مکعب رسوبات طبیعی و صنعتی از ۱۰ رودخانه مختلف به این زیستگاه آبی است. افزایش رسوبات باعث کم‌عمق شدن تالاب و کاهش ظرفیت آن برای پذیرش آب می‌شود که خود به خشکی بیشتر این تالاب دامن می‌زند.
تغییر کاربری اراضی اطراف تالاب نیز نقش زیادی در تخریب این اکوسیستم داشته است. بخش‌های وسیعی از اراضی حاشیه تالاب به زمین‌های کشاورزی تبدیل شده و استفاده بی‌رویه از منابع آب، باعث کاهش منابع آبی ورودی به تالاب شده است. این تغییرات در پوشش گیاهی و استفاده از منابع آبی باعث شده است تا اکوسیستم تالاب تحت فشار قرار گیرد و نتواند به طور طبیعی به فعالیت‌های زیستی خود ادامه دهد.
آلودگی گیاهی و تاثیر آن بر اکوسیستم تالاب
یکی از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده تالاب انزلی، گیاه آزولا (سنبل آبی) است که به عنوان یکی از گیاهان مهاجم در اکوسیستم‌های آبی شناخته می‌شود. این گیاه در سال‌های اخیر به طور گسترده‌ای در تالاب انزلی پراکنده شده است.
آزولا در عرض چند هفته می‌تواند جمعیت خود را دو برابر کند و تمام سطح تالاب را بپوشاند. این پوشش گیاهی باعث کاهش اکسیژن و نور در آب می‌شود و به تدریج باعث مرگ آبزیان و دیگر جانداران تالاب می‌شود. علی‌رغم تلاش‌های مختلف برای کنترل این گیاه مهاجم، بی‌توجهی به پاکسازی فصلی آن باعث شده که دوباره این گیاه در بسیاری از مناطق تالاب انزلی گسترش یابد.
آخرین وضعیت تالاب انزلی
متاسفانه با وجود تلاش‌های مختلف برای احیای تالاب انزلی، این تالاب روز به روز به مرگ نزدیک‌تر می‌شود. بر اساس تحقیقات علمی، تالاب انزلی ممکن است تا سال ۱۴۳۸ به طور کامل خشک شود. گزارش‌های منتشر شده توسط سازمان‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی در سال‌های اخیر باعث تشدید خشکی تالاب‌ها در بسیاری از کشور‌ها شده است. ایران نیز در این روند از دست دادن حدود ۱۴ درصد از مساحت تالاب‌های خود در فاصله بین سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ قرار دارد.
در حال حاضر، ناهماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی و عدم مدیریت صحیح منابع آبی و زیست‌محیطی در این منطقه، یکی از مهم‌ترین دلایل وضعیت بحرانی تالاب انزلی است. احیای این تالاب نیازمند همکاری گسترده میان مسئولان، کارشناسان و فعالان محیط زیست است تا بتوان از نابودی کامل این زیستگاه منحصر‌به‌فرد جلوگیری کرد.
سوءمدیریت عامل اصلی حال ناخوش تالاب
الهه موحودی در خصوص وضعیت بحرانی تالاب انزلی و دلایل اصلی خشک شدن آن اظهار داشت که تالاب بندر انزلی، با مساحتی حدود ۲۰،۰۰۰ هکتار، یکی از مهم‌ترین و بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی ایران است که سالانه پذیرای هزاران پرنده مهاجر از کشور‌های همسایه شمالی می‌شود. این تالاب به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، از نظر میزان رطوبت و منابع آبی، هیچ‌یک از تالاب‌های ایران قابل مقایسه با آن نیستند.
وی افزود: با این حال، تالاب انزلی در پنجاه سال اخیر با مشکلات زیست‌محیطی بسیاری مواجه بوده و یکی از دلایل اصلی این مشکلات، بی‌توجهی مسئولان به وضعیت آن است.
به گفته این کارشناس، مشکلات عمده تالاب انزلی را می‌توان به پنج بخش تقسیم کرد: تخلیه فاضلاب و ضایعات صنعتی و خانگی، افزایش سطح رسوبات، تغییر کاربری اراضی به زمین‌های کشاورزی، احداث موج‌شکن‌ها و حضور گیاه آزولا.
موحودی خاطرنشان کرد: یکی از بزرگترین مشکلات، ورود فاضلاب‌های خانگی و صنعتی به داخل تالاب از طریق رودخانه‌های زردجوب و گوهررود است. ورود این فاضلاب‌ها به تالاب، سبب آلودگی شدید آب و ایجاد محیطی ناسالم برای آبزیان می‌شود.
این کارشناس ادامه داد: افزایش رسوبات یکی دیگر از عواملی است که موجب کم‌عمق شدن تالاب و تهدید حیات آن می‌شود. عمق تالاب در سال‌های اخیر از ۸ متر به کمتر از ۱ متر کاهش یافته است.» وی همچنین افزود که تغییر کاربری اراضی حاشیه تالاب به زمین‌های کشاورزی، به کاهش کیفیت زیستگاه‌های تالاب دامن زده است.
موحودی در ادامه اظهار داشت که یکی از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده تنوع زیستی تالاب، گیاه آزولا است. آزولا که به عنوان یک گیاه مهاجم شناخته می‌شود، در عرض چند هفته می‌تواند جمعیت خود را دو برابر کند و تمام سطح تالاب را بپوشاند. این گیاه باعث کاهش اکسیژن و نور در آب تالاب شده و عملاً به مرگ بسیاری از جانداران در تالاب می‌انجامد.
وی تصریح کرد: باوجود تلاش‌ها برای پاکسازی این گیاه از تالاب‌ها، بی‌توجهی به پالایش فصلی مناطق پاکسازی شده، موجب شده تا این گیاه مهاجم دوباره به تالاب‌ها و رودخانه‌ها بازگردد. این مسئله باعث می‌شود که تالاب انزلی روز به روز به مرگ نزدیک‌تر شود و در نهایت، در صورت ادامه این روند، ممکن است این تالاب تا سال ۱۴۳۸ کاملاً خشک شود.
موحودی خاطرنشان کرد: تمامی این مشکلات، ناشی از سوءمدیریت و عدم هماهنگی میان سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی است که باید هرچه سریع‌تر برای نجات تالاب انزلی اقدام کنند.