شاید بتوان گفت سابقه فیلترینگ در ایران به اندازه سابقه خود اینترنت در کشور ماست با این حال رشد استفاده از این شبکه و سرویس‌های مبتنی بر آن از اوایل دهه ۸۰ در کشور رخ داد. همچنین نگاهی به سوابق نشان می‌دهد عمده فیلترینگ پلتفرم‌ها بعد از سال ۱۳۸۸ صورت گرفته است.
از جمله مشهورترین پلتفرم‌های فیلترشده در دولت نهم و دهم می‌توان به یوتیوب، توییتر( ایکس فعلی)، یاهو مسنجر، فیسبوک، جی‌تاک، وردپرس و بلاگر اشاره کرد. در دولت یازدهم و دوازدهم هم پلتفرم‌های وی‌چت، وایبر، تلگرام، سیگنال، مدیوم، ویز و کلاب هاوس از جمله سرویس‌های مشهوری هستند که از دسترس خارج شدند. اما در دولت سیزدهم هم پلتفرم‌های اینستاگرام، واتساپ، لینکدین، اسکایپ، ایکس‌باکس و کلش آو کلنز از جمله مسدود شدگان هستند. دولت چهاردهم بعد از روی کار آمدن در گام‌اولِ طرح رفع محدودیت فیلترینگ، واتساپ و گوگل‌پلی، با اجماع رای مثبت اعضای شورای عالی مجازی رفع فیلتر کرد.
حسین سیمایی صراف سه‌شنبه (۱۸ دی‌ماه سال جاری) از رفع فیلتر شدن یوتیوب و رایگان شدین اینترنت خبر داد گفت: کاربری یوتیوب بیشتر آموزشی است ما یک گزارش مستدل و مفصلی را از سهم یوتیوب در تحقیق، پژوهش و آموزش تهیه کرده و به کمیته تعیین مصادیق مجرمانه ارسال کرده‌ایم، خیلی امیدواریم با توجه به مذاکراتی که انجام داده‌ایم حداقل برای استادان و دانشجویان آموزش عالی از یوتیوب رفع مسدودی شود.
استفاده یکسری از دانشجویان ما از اینترنت با توجه به رشته خاصی که دارند بسیار بالاست و به حجم بالایی از اینترنت نیاز دارند. بنابراین با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات صحبت کرده‌ایم و خوشبختانه استقبال شد که اینترنت تا حدی رایگان و با حجم خیلی بالا در اختیار دانشجویان تحصیلات تکمیلی قرار گیرد
پیش از این ستار هاشمی وزیر ارتباطات دولت چهادهم در مورد رفع فیلترینگ سکوهای خارجی به صورت پلکانی گفته بود: باید بپذیریم که فضای مجازی، یک فضای چند بعدی است و صرف فنی نمی‌شود نگاه کرد. یکی از بحث‌هایی که مورد بررسی قرار گرفته و شاید یک روال این گونه باشد که فیلترینگ به صورت گام به گام برداشته شود.
در مورد اینکه رایگان و آزاد شدن اینترنت برای دانشجویان و اینکه رفع فیلتر یوتیوب حق اساسی و انسانی دانشجویان و مردم است یا یک امتیاز با محمد صالح نقره‌کار، کارشناس حقوقی حوزه فناوری و اطلاهات به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
مداخله یا حمایت در رشد علمی
محمد صالح نقره‌کار، کارشناس حقوقی حوزه فناوری و اطلاعات درباره اینترنت آزاد برای دانشجویان گفت: ذیل حق دسترسی به توسعه مبحث اینترنت آزاد برای پژوهشگران و دانشجویان مطرح می‌شود. در وضعیتی هستیم که دولت با نگاه مداخله گرانه در حوزه توسعه دانش بنیان و افزایش مهارت‌های دانش پژوهان در دسترسی به آخرین داده‌های علمی جهت توسعه کشور نیازمند است این مداخله مثبت در جهت حمایت از رشد علمی کشور و توجه به اتکای توسعه به دانش روز است.
این کارشناس حقوقی حوزه فناوری و اطلاعات درباره اینکه سیاست‌های فعلی در خصوص فیلترینگ اینترنت به رشد علمی و پژوهشی دانشجویان آسیب می‌زند، اظهار کرد: دولت باید استفادده حداکثری خودش را از لحاظ برنامه‌ریزی، تعریف خط و مشی عمومی در سیاست گذاری علمی ببرد؛ تا زمینه توسعه علمی کشور را با توجه به اینکه دانشجویان و دانش‌پژوهان مغزهای متفکر برای توسعه کشور و از داده‌های علمی آن‌ها برای برطرف کردن موانع از سر راه ایران استفاده بهینه را ببرد. پس در این زمینه به صورت خردمندانه و جدی عمل کنند.
وی همچنان افزود: این اقدام دولت در راستای حمایت حداکثری از دانشگاه‌ها در مسیر توسعه تلقی و یک تکلیف حکمرانی در حوزه فناوری و اطلاعات و رفع موانع جهت دسترسی به آخرین امکانات و دانش‌های روز علمی به شمار می‌رود. تلاش می‌شود تا از این دانش در خدمت کشور و رشد تولید ناخالص ملی و رسیدن به اهداف بلندمدت تعیین شده و بقای نظام جغرافیایی، اجتماعی و سیاسی بهره‌وری لازم و اثربخش را ببرند. برای رسیدن به این اهداف نیازمند روش و برنامه ریزی شده هستیم.
اینترنت برای همه
نقره‌کار تاکید می‌کند که دولت باید دسترسی به اینترنت را برای همه فراهم کند و افزود: اینکه دولت می‌خواهد اینترنت رایگان و دسترسی بدون فلیتر به یوتیوب را برای دانش‌پژوهان و دانشگاهیان را فراهم کند قابل تقدیر است. اما بهتر از همه این است که این شرایط دسترسی به اینترنت را برای همه مردم فراهم کند.
وی در مورد اینکه با چه میکانیزمی باید اینترنت رایگان و یوتیوب بدون فیلتر در دسترس قرار بگیرد تا از سوء استفاده از آن جلوگیری شود بیان داشت: در مورد روش‌های دسترسی به این خدمت باید وزارت علوم توضیحات لازم را به مردم ارائه کند. در سیاست‌گذاری باید به توجیه عقلانی برای هزینه‌ها، پیش بینی شیوه دسترسی به آن و موارد زیرساختی در نظر گرفته شود.
این کارشناس حقوقی حوزه فناوری و اطلاعات در باره پیشنهاد وزارت علوم مبنی بر اینکه آزادسازی اینترنت منجر به افزایش تحقیق علمی میان دانشجویان منجر خواهد شد گفت: تکنولوژی یک ابزار است و این ابزار باید در دسترس محققان قرار بگیرد و چیزی که فراتر از این موضوع است و باید در نظر داشت میدوار بودن برای یک تغییر و بهبود شرایط کشور است؛ این تغییر تنها با نگاه دانایی محور، پژوهشگر و توسعه طلبی میسر خواهد شد که حاکمان و مقامات حکمرانی دسترسی به آن را تسهیل کنند. امروزه برای تعریف توسعه نگاه و تعامل برون مرزی، با توجه به شاخص‌ها توسعه اجتماعی و علمی ترسیم می‌شود. هرقدر در وضعیت مطلوب دانشگاه‌ها و مراکز اجرایی_خدماتی مشارکت داشته باشد قابل اطمینان‌تر است.
وی در مورد اینکه دسترسی‌های بیشتر به منابع اینترنتی، استفاده از منابع سنتی را چقدر کاهش می‌دهد اذعان کرد: عصر حاضر شکسته شدن مرزهای فیزیکی و تبدیل شدن به جهانی شیشه‌ای در راستای استفاده از همه دستاوردهای پژوهشی در نیای امروزی است. مهمترین کاری مدیران در کشور می‌توانند استفاده از ظرفیت‌های انسانی و بنیه سرمایه اجتماعی دانشگاهی است.
زندان مالی و کسری بودجه
نقره‌کار معتقد است که دسترسی به تکنولوژی روز کارآمدی را بالا می‌برد و بیان داشت: تسهیل دسترسی به تکنولوژی برای محققان و دانشگاهیان کارآمدی و اثربخشی را افزایش می‌دهد و دولت‌ها اصولاً در نگاه کلان به تسهیلگری در حوزه دسترسی به ابزار تکنولوژی برای شهروندانش همت می‌گمارد. تا بتواند سطح فکری و بنیه علمی و دانایی اتباع خودش را توسعه بدهد.
وی در مورد نوع دسترسی دانشجویان به اینترنت وعده داده شده توسط وزیر علوم تصریح کرد: در نظام حقوقی اصل برابری در توزیع خدمت عمومی مورد توجه قرار می‌گیرد و در این زمینه هم این برابری به نگاه خدمت توسط وزارت علوم موکل می‌شود. در عین حال ممکن است ویژه‌گی‌هایی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی یا رشته‌های خاص در نظر گرفته شود.
این کارشناس حقوقی حوزه فناوری و اطلاعات در پایان برخی چالش‌ها را در این زمینه برشمرد و گفت: در این زمینه هم قطعاً چالش‌هایی را خواهیم داشت. به نظر من وضعیت کشور در حال حاضر با زندان مالی کافی و کسری بودجه‌های مکرر روبرو است و ما چالش امروز ما رفع این موانع و توسعه آن است. باید از همه ذینفعان و صاحب نظران بخواهیم که خالصانه و ایران دوستانه به دولت کمک کند تا شرایط از وضع موجود به سمت توسعه همه جانبه حرکت کنیم و تنگ نظری ها را کنار بگذاریم.
خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس