همشهری آنلاین - مریم سرخوش: آخرین آمارهای اعلام شده از سوی وزارت بهداشت درباره شیوع فشار خون بالا در ایران مربوط به مطالعات استپس در سال ۱۴۰۰ است که ۳۲درصد جمعیت بالای ۱۸ سال کشور مبتلا به این بیماری اعلام شدند. برخی پزشکان اما معتقدند که این آمار با توجه به افزایش جمعیت سالمندی کشور، رژیم‌های غذایی نامناسب، کم‌تحرکی، شیوع چاقی، مصرف بی‌رویه نمک، روند افزایشی ابتلا به دیابت، مصرف دخانیات و همچنین آلودگی هوا از آن مدت تاکنون روند افزایشی هم داشته است.
عارضه‌ای که عوارض خطرناکی دارد و عامل اصلی ابتلا به سکته‌ها هم همین افزایش فشار خون سیستولیک است. علاوه بر این پرفشاری خون، باعث ابتلا به بیماری‌های کلیوی هم می‌شود و مطالعات هم نشان داده که عمده افراد با نارسایی کلیوی و دیالیزی، سابقه فشار خون داشته‌اند.
دکتر علیرضا مهدوی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در گفتگو با همشهری درباره شیوع این بیماری در کشور، جمعیت قابل توجه مبتلا به پیش فشار خون بالا، مهم‌ترین زمان‌های چکاپ فشار خون در افراد، نحوه استفاده از دستگاه‌های دیجیتال در منزل و خدماتی که در مراکز جامع سلامت و خانه‌های بهداشت در این حوزه داده می‌شود، نکاتی را مطرح کرده است که در ادامه می‌خوانید.
چه کسانی مبتلا به پرفشاری خون هستند؟
به گفته مهدوی، فشار خون بالا عمدتا در گروه سنی بزرگسال (۱۸ سال به بالا) بررسی می‌شود و این عدد بالاتر از ۱۴۰ روی ۹۰ بوده است. او در توضیح بیشتر بیان می‌کند: فشار خون طبیعی در اغلب بزرگسالان کمتر از ۱۲۰ میلی‌متر جیوه (سیستولیک) روی ۸۰ میلی‌متر جیوه (دیاستولیک) است. اگر کسی فشار خون بالاتر (۱۴۰ روی ۹۰) به شکل پایدار داشته باشد، مبتلا به پرفشاری خون است. حتی اگر درباره یکی از این اعداد هم رقم بالاتری باشد، باز هم فشار خون بالا در نظر گرفته می‌شود.
البته به تاکید این مسئول، چند سالی است که برخی کشورها در گایدلاین‌هایشان درجات پایین‌تری برای ابتلا به فشار خون بالا در نظر گرفته‌اند اما در ایران همان ۱۴۰ روی ۹۰ فشار خون بالا در نظر گرفته می‌شود.
او ادامه می‌دهد: افرادی که فشار خون بین ۱۲۰ روی ۸۰ تا ۱۴۰ روی ۹۰ دارند، به پیش فشار خون مبتلا هستند که در صورت اصلاح نکردن سبک زندگی در آینده یکی از بیماران قطعی پرفشاری خون خواهند بود. این افراد چیزی حدود ۴۰درصد بالای ۱۸ساله‌ها هستند و نشان می‌دهد که حدود ۷۰درصد جمعیت کشور فشار خون بیش از حد طبیعی دارند.
پرفشاری خون در کودکان
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره ابتلای کودکان به فشار خون هم عنوان می‌کند: برای گروه‌های سنی زیر ۱۸ سال فشار خون با شرایط پیچیده‌تری سنجیده می‌شود که بر اساس جنسیت و قد آنهاست. فشار خون طبیعی کودکان باید با استفاده از دستگاه و کاف مناسب انجام شود که متناسب دست آنها باشد. این داده‌ها روی جدول برده و عدد واقعی اعلام می‌شود که عمدتا زیر ۱۲۰ روی ۸۰ به عنوان فشار خون مناسب است.
او در پاسخ به این سوال که آیا با شیوع بیشتر ابتلا به فشار خون در کودکان مواجه هستیم، بیان می‌کند: در هر مقطع ورودی به مدارس، شامل دبستان و دبیرستان، فشار خون کودکان اندازه‌گیری می‌شود. فشار خون بالا به شکلی که در بزرگسالان بروز می‌کند، در کودکان وجود ندارد. مطالعات وزارت بهداشت درباره میزان ابتلای گروه سنی زیر ۱۸ سال در حال انجام است و شواهدی وجود دارد که در برخی مناطق کودکان فشار خون بالاتری دارند، اما به طور کلی هنوز نمی‌توانیم بگوییم که این روند افزایشی در کودکان رقم خورده است.
مهدوی به دیابت نوع دو اشاره می‌کند که در گذشته بیماری شایع بزرگسالان بوده اما اکنون در نوجوانان هم رو به افزایش است و در ادامه می‌گوید: دو نوع فشار خون اولیه و ثانویه داریم. فشار خون اولیه بیماری شایع در گروه سنی بالای ۱۸ سال است اما فشار خون ثانویه به دلیل بیماری دیگری رخ می‌دهد و معمولا در سنین زیر ۱۵ سال و بالای ۵۰ سال مشاهده شود. دور از انتظار نیست که کودکان هم به فشار خون بالا به عنوان یک بیماری برای بالغان مبتلا شوند.
بدن میزان نمک را مدیریت می‌کند اما...
یکی از هشداری جدی متخصصان استفاده قابل توجه از نمک در رژیم‌های غذایی روزانه است و کودکان هم به دلیل افزایش مصرف خوراکی‌های شور مثل پفک و چیپس در معرض آسیب‌های نمک فراوان هستند. مهدوی هم تاکید می‌کند که نمک عامل افزایش فشار خون است، اما در این باره یک توضیح جالب دارد و می‌گوید: بدن به طرق مختلف میزان مصرف نمک را تنظیم می‌کند و اگر این توانایی وجود نداشته باشد، فشار خون بالا می‌رود. در کودکان این تنظیم مصرف بالای نمک وجود دارد اما به طور کلی توصیه به مصرف کمتر نمک است.
راهکاری برای کاهش مرگ و میرها
این مسئول بر ضرورت کاهش فشار خون بالا اشاره می‌کند و می‌گوید: جمعیت قابل توجهی از افراد بالای ۱۸ سال کشور مبتلا به فشار خون بالا هستند. این در حالی است که اولین علت مرگ در کشور ما سکته‌های قلبی – عروقی هستند و اولین علت این سکته‌ها هم بالا بودن فشار سیستولیک است. به همین دلیل اگر فشار خون سیستولیک جامعه چند درجه کمتر شود، داستان مرگ و میر هم کاهش پیدا می‌کند.
مهدوی با تاکید بر این که فشار خون بالا (بین ۱۴۰ تا ۱۶۰ سیستولیک) با اصلاح شیوه زندگی قابل کنترل است، عنوان می‌کند: کاهش مصرف نمک، حذف دخانیات، مصرف بیشتر میوه و سبزیجات، فعالیت بدنی کافی و پایبندی به درمان و مصرف منظم داروها می‌تواند این مهم را محقق کند. برای مدیریت پرفشاری خون اصلاح شیوه زندگی بسیار مهم است. البته درباره افراد مبتلا به فشار خون، ورزش باید با توصیه پزشک صورت بگیرد چون قادر به انجام همه ورزش‌ها نیستند.
به گفته این مسئول، با افزایش سن، کارکرد کلیه هم کم می‌شود و اگر فشار خون داشته باشیم این مساله سرعت بیشتری خواهد داشت. شایع‌ترین علت نارسایی کلیه، دیالیز و پیوند هم فشار خون بالا و دیابت است.
بیماری بدون علامت
مهدوی درباره پرفشاری خون به عنوان یک بیماری بدون علامت هشدار می‌دهد و می‌گوید: این بیماری همراه با دیابت نوع ۲ معمولا هیچ علامتی ندارد و به اصطلاحی شایع‌ترین علامت این بیماری، بی‌علامتی است. البته فرد ممکن است علائمی از جمله سردرد داشته باشد اما درباره پرفشاری خون نباید منتظر علائم بود و زمانی بروز می‌کند که بیماری در مرحله بسیار بالا قرار گرفته باشد.
چکاپ از چه زمانی باید آغاز شود؟
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره چکاپ فشار خون در گروه‌های سنی مختلف توضیح می‌دهد: توصیه می‌شود که افراد بالای ۱۸ سال، فشار خون را بدون هیچ عامل خطری (از جمله نداشتن اضافه وزن و چاقی و مصرف نکردن سیگار) حداقل هر ۳سال یکبار و بعد از ۴۰سالگی هر سال چک کنند. اولین زمان هم ۱۸سالگی است و اگر اعداد نرمال بود و ریسک فاکتور وجود نداشت، از آن زمان هر سه سال چکاپ انجام شود. اما در صورت وجود علائم خطر یا ابتلا فرد به پیش‌دیابت باید هر سال این بررسی‌ها تکرار شود. البته زودتر چک کردن فشار خون هم هیچ ایرادی ندارد و می‌تواند انجام شود.
فشار خون عمدتا اگر کمتر از ۱۶۰ سیستولیک است با اصلاح سبک زندگی و کاهش وزن قابل درمان است و کنترل می‌شود. اما درباره افراد که ۱۰ سال است فشار خون دارند، یا فشار سیستولیک آنها بالای ۱۶۰ است نمی‌توان این توصیه را داشت
به تاکید مهدوی، با علامت خطر و فشار خون بین طبیعی و غیرطبیعی باید مداخله درمانی هم صورت بگیرد که مهم‌ترین آن توصیه به اصلاح شیوه زندگی، کاهش مصرف نمک، کاهش وزن و... است. مطالعات نشان داده که کاهش ۵ تا ۱۰درصد وزن در افراد، فشار خون را کاهش می‌دهد.
شرط استفاده از فشارسنج‌های خانگی
بسیاری از مردم دستگاه‌های سنجش فشار خون در منزل دارند و به وسیله این دستگاه‌ها اقدام به بررسی فشار خون خود می‌کنند. مهدوی در پاسخ به این سوال که چه میزان نتایج نشان داده شده توسط این دستگاه‌ها می‌تواند مورد اعتماد باشد، بیان می‌کند: در بررسی فشار خون با فشارسنج و گوشی باید تجربه وجود داشته باشد و با دقت انجام شود. بهترین دستگاه‌هایی که مردم می‌توانند در خانه برای بررسی فشار خون استفاده کنند، نوع دیجیتالی است که نیاز به گوشی ندارد و باد کاف هم به شکل خودکار خالی می‌شود.
البته به گفته این مسئول تنها نکته‌ای که باید برای این دستگاها رعایت شود این است که کاف اندازه بازو باشد و سنسور آن روی شریان بازو قرار بگیرد. معمولا در دستگاه‌های خانگی این علامت روی کاف مشخص است و اگر این موضوع رعایت شود و کاف خیلی محکم یا شل بسته نشود، معمولا نتیجه فشار خون، درست نشان داده می‌شود. در این باره ضرورت دارد که افراد نیم‌ساعت قبل از بررسی فشار خون، سیگار نکشیده باشند، چای و قهوه هم نخورده باشند. دست هم باید در امتداد قلب باشد، فرد راحت و نشسته باشد و پاهایش آویزان نباشد. در هنگام استفاده از فشارسنج هم نباید صحبت کرد و تکان خورد.
مهدوی تاکید می‌کند: «افراد در خانه باید حتما فشارسنجش‌های بازویی استفاده کنند و آن دستگاه‌هایی که روی مچ بسته می‌شوند، چندان دقیق نیستند.»
عوارض مرگبار فشار خون
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره خطرات پرفشاری خون هم بیان می‌کند: این بیماری می‌تواند درگیری چشمی ایجاد کند و منجر به کم‌بینایی و نابینایی می‌شود. از کار انداختن کلیه‌ها و نیاز به پیوند ودیالیز، همچنین سکته‌های قلبی – عروقی هم از خطرات این بیماری است.
او تاکید می‌کند: هدف ما این است که در سیستم بهداشت، فشار خون را کنترل کنیم و مانع از مرگ زودرس افراد شویم. یعنی هیچ کسی در سن زیر ۷۰سال به دلیل بیماری‌های غیرواگیر از جمله دیابت، سرطان‌ها، سکته‌های قلبی، بیماری‌های مزمن تنفسی و... فوت نشود. چون این بیماری‌ها را می‌توان با اصلاح شیوه زندگی پیشگیری کرد.
پیش‌بینی بیماری‌های آینده
در مراکز جامع سلامت و خانه‌های بهداشت شهری و روستایی، کلیه خدمات مرتبط با فشار خون به افراد ارائه می‌شود و مهدوی در این باره توضیح می‌دهد: هر فرد بالای ۳۰ سال که به یکی از مراکز ما مراجعه می‌کند، می‌تواند درخواست خدمات پیشگیری از سکته‌های قلبی را داشته باشد. در این خدمت چند سوال و چند اندازه‌گیری انجام می‌شود که فشار خون هم جزو آنهاست.
برخی افراد در طول زندگی با فشار خون بالا مواجه می‌شوند و هر قدر اصول را رعایت کنند، با داروی کمتری بیماری آنها کنترل خواهد شد. به هر صورت افراد مبتلا باید به شکل منظم دارو را بخورند و پایبندی به درمان برای آنها بسیار مهم است
به گفته این مسئول، در این بررسی‌ها به افراد اعلام می‌شود که طی ۱۰ سال آینده چند درصد احتمال ابتلا به حادثه قلبی – عروقی را دارند. اگر خطر بالایی هم درباره فرد وجود داشته باشند، مداخلات لازم صورت می‌گیرد.
او ادامه می‌دهد: افرادی که مبتلا به چربی و پرفشاری خون، دیابت، چاقی و اضافه وزن هستند برای هر کدام از این موارد مراقبت دریافت می‌کند. پزشکان هر سه ماه و مراقبان هم هر یک ماه او را ویزیت خواهند کرد. مشاوره تغذیه و روانشناسی هم به این افراد ارائه می‌شود. به طور کلی خدمات خطرسنجی و تشخیص بیماری به شکل رایگان است و بعد از آن تحت پوشش بیمه و در قالب برنامه پزشک خانواده سایر مراحل درمانی طی می‌شود.
یک توصیه مهم
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت مهم‌ترین توصیه برای پیشگیری از ابتلا به پرفشاری خون را انجام فعالیت‌های ورزشی و تعذیه سالم عنوان می‌کند و می‌گوید: انجام ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط و شدید طی سه تا ۵ نوبت در هفته است و اگر افراد تلاش کنند، این زمان را به ۳۰۰ دقیقه برسانند، بهتر است. هفته یک تا دو ساعت فعالیت قدرتی و انعطاف‌پذیری هم باید انجام شود.
او با بیان این که ورزش عامل توانمند شدن سیستم قلبی – عروقی بدن و کاهش مقاومت به انسولین است، عنوان می‌کند: رژیم غذایی سالم، کاهش مصرف نمک، مصرف بیشتر میوه و سبزی برای کاهش وزن بسیار مهم است. اگر افراد در مرحله پیش‌دیابت یا پرفشاری خون ۵ تا ۱۰درصد وزن خود را کم کنند، حتی در اوایل ابتلا به این بیماری‌ها می‌توانند از شر آنها خلاص شوند.
مهدی انجام مراحل خطرسنجی در مراکز جامع سلامت را هم بسیار مهم می‌داند و می‌گوید: این ارزیابی حدود ۱۰ سال است که انجام می‌شود و می‌تواند پیش‌بینی کند که طی چند سال آینده فرد در معرض چه بیماری‌هایی قرار دارد. یا با چه اقداماتی می‌تواند مانع از بروز آنها شود. توصیه ما این است که همه افراد مراجعه کنند و این خطرسنجی را انجام دهند.