مهندس مسعود عتیقی منجم انجمن نجوم اظهار کرد: آیین شب چله به عنوان میراثی نیک به جا مانده از گذشتگان پاک سرشت این سرزمین است که برای نسل امروز و فردای ما به یادگار باقی مانده است و ما باید میراث‌دار خوبی برای اینگونه آیین‌ها باشیم.
وی افزود: نکته جالب در بیشتر آیین‌های ایرانی توجه به آسمان و دانش کهن اخترشناسی بوده است که با توجه به این ریشه‌ها مناسبت‌ها و آیین‌ها در جامعه مرسوم شده است.
عتیقی اضافه کرد: بر این اساس شب چلّه که اغلب اوقات از آن به نام «یلدا» یاد می‌شود، به موضع قرارگیری خورشید در کره آسمان باز می‌گردد که در لحظه انقلاب زمستانی، مهر تابان (خورشید) بیشترین کشیدگی زاویه‌ای را با دایره استوای آسمان دارا خواهد بود که این مقدار برابر با ۲۳.۵ درجه است.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران اظهار کرد: در ساعت ۱۲ و ۵۰ دقیقه ظهر روز شنبه، اول دی ماه ۱۴۰۳، مهرتابان به نقطه انقلاب زمستانی رسیده و فصل سرما در نیمکره شمالی زمین آغاز می‌شود.
عتیقی یادآور شد: همانگونه که بار‌ها اشاره کرده‌ایم، در همین زمان ساکنان نیمکره جنوبی در آستانه فصل گرم تابستان قرار می‌گیرند.
وی اضافه کرد: بدیهی نیست عموم علاقه‌مندان بدانند که تغییر فصول به نزدیکی و دوری زمین از خورشید مرتبط نبوده، بلکه به علت کجی محوری ۲۳.۵ درجه‌ای زمین نسبت به راستای صفحه مداری آن به گرد خورشید است و در حقیقت تصویر مدار زمین در آسمان و یا مسیر حرکت ظاهری خورشید بر روی کره آسمان که با نام «دایرة‌البروج» شناخته می‌شود، با استوای آسمانی که کره آسمان را به دو بخش مساوی تقسیم می‌کند، زاویه ۲۳.۵ درجه می‌سازد.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران خاطر نشان کرد: همین زاویه ۲۳.۵ درجه باعث می‌شود که این دو دایره متقاطع در دو نقطه همدیگر را قطع کرده که از آنها به نام «اعتدال بهاری» و «اعتدال پاییزی» یاد می‌شود و طول شب و روز در آنها در سراسر کره زمین با یکدیگر برابر است.
وی یادآور شد: در طرفین نقاط اعتدال، انقلابین وجود دارد که خورشید در این نقاط بیشترین فاصله را با استوای آسمان خواهد داشت. این دو نقطه «انقلاب تابستانی» و «انقلاب زمستانی» نامیده می‌شود.
عتیقی تاکید کرد: اما نکته حائز اهمیت آن است که به جای پرداختن و مقایسه طول شب یلدا با شب‌های قبل و بعد از آن، به این نکته مهم توجه کنیم که "شب چله" یک آیین و میراث فرهنگی چندین هزار ساله است و کسی اجازه ندارد با ابزار‌های اندازه‌گیری دقیق قرن ۲۱ آن را زیر سؤال ببرد!
وی افزود: از سوی دیگر با توجه به این که کمتر از دو هفته قبل از یلدا زودترین غروب خورشید و حدود ۲ هفته پس از شب چلّه دیرترین غروب خورشید رخ می‌دهد، این نکته باعث شده برخی به اشتباه شب چلّه را به معنای بلندترین شب سال ندانند و این در حالی است که حد فاصل لحظه غروب خورشید در شامگاه ۳۰ آذر تا طلوع آن در بامداد اول دی، طول این شب به حساب می‌آید و در بین شب‌های سال این شب طولانی‌ترین شب محسوب می‌شود.
عتیقی اضافه کرد:، اما به طور معمول، هموطنانمان در شب اول دی، طولانی‌ترین شب سال و در پی آن کوتاه‌ترین روز را تجربه خواهند کرد و این در حالی است که تفاوت طول شب در نقاط مختلف کشور با هم یکسان نبوده، به نحوی که در نقاط جنوب شرق ایران از جمله چابهار، طول شب چله ۱۳ ساعت و ۲۶ دقیقه و این شب در شمال غرب کشورمان مانند پارس آباد مغان ۱۴ ساعت و ۳۹ دقیقه خواهد بود.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران ادامه داد: بدیهی است در نقاط مختلف جهان نیز طول این شب متفاوت بوده و به طور نمونه به کشور ایسلند با ۲۰ ساعت طول شب چلّه و کشور‌های اروپایی مانند انگلستان و آلمان با طول ۱۶ ساعت در این شب می‌توان اشاره کرد.
عتیقی، طول شب چله در پایتخت ایران؛ تهران را ۱۴ ساعت و ۱۶ دقیقه بیان کرد و گفت: حد فاصل غروب خورشید در روز ۳۰ آذرماه جاری که ساعت ۱۶ و ۵۴ دقیقه است و لحظه طلوع مهر تابان در بامداد روز شنبه اول دی‌ماه که ۷ و ۱۰ دقیقه صبح است، طول شب مشخص می‌شود.
وی خاطر نشان کرد: همواره گفته شده که «یلدا» واژه‌ای سُریانی به معنای زایش است و این واژه می‌تواند به طلوع مهر تابان پس از یک شب طولانی و غلبه نور بر تاریکی که یادآور یلدا یا تولد نیز هست، اشاره داشته باشد.
عتیقی گفت: در باور ایرانیان باستان، شب چلّه نقطه آغاز خلقت بوده، ولی نکته جالب اینجاست که اخترشناسان ایرانی در روزگار کهن با وجود اینکه به ابزار‌های دقیق امروزی دسترسی نداشته‌اند، ولی از تفاوت اندک این شب نسبت به شب‌های قبل و بعد آگاهی داشته، به نحوی که در برخی متون از ۸ هزار سال قبل این آیین در کشورمان رواج داشته است و حتی با توجه به نام دیگر خورشید که از آن به نام «خور» نیز یاد می‌شود؛ در آیین کیش مهر «خوره روز» که همان «خورشید روز» است، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو به شمار می‌آمده است.
این فعال حوزه نجوم آماتوری اظهار کرد: فرقه‌های مسیحی نیز با تفاوت‌هایی زادروز حضرت عیسی مسیح را یکی از روز‌های نزدیک به انقلاب زمستانی می‌دانند و بنا به گفته ابوریحان بیرونی، مبدأ سال شماری تقویم کهن سیستانی، آغاز زمستان بوده و در کتاب آثارالباقیه، منظور از یلدا را میلاد، تولد مهر و یا خورشید دانسته است.
عتیقی ادامه داد: نکته‌ای که باید به آن توجه کرد، آن است که با توجه به لحظه قرار گرفتن خورشید در انقلاب زمستانی که می‌تواند از ۳۰ آذر تا اول دی متفاوت باشد، این موضوع سبب خواهد شد که در اندازه‌گیری طول شب، طول شب‌های اول و دوم دی ماه با هم مساوی و یا در حد ثانیه تفاوت داشته باشد، ولی همان گونه که در ابتدا تاکید شد، اگر بخواهیم میراث‌دار خوبی برای نیاکانمان باشیم، باید به آیین یلدا توجه ویژه داشته و آن را پاس بداریم.
وی اضافه کرد: بدیهی است این شب بهانه‌ای برای یادآوری ارزش‌های گذشتگان با کتابخوانی و شاهنامه خوانی، تفأل بر دیوان حضرت حافظ و بیان تجارب بزرگترها، در کنار خوردن تنقلات؛ بهترین فرصت است که عموم مردم بویژه نوجوانان و جوانان از رسانه‌های جمعی و فضای مجازی دوری گزیده و در این شب خاص طولانی بودن و سرمای شب را در بزم گرم خانوادگی و در کنار یکدیگر به پایان رسانند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران خاطر نشان کرد: مناسبت شب چلّه در سال ۱۳۸۷ خورشیدی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و در سال ۲۰۲۲ میلادی از سوی یونسکو به صورت مشترک با کشور افغانستان به ثبت جهانی رسیده است.
عتیقی ادامه داد: طی برخی از سال‌ها که نقطه زمان انقلاب تابستانی به اول دی جا به جا می‌شود، متاسفانه شاهد این نکته هستیم که برخی از افراد برای نشان دادن دقت‌های ظاهری علمی خود، ناآگاهانه به مقابله با اندیشه و میراث ماندگار بزرگان این سرزمین رفته و به نوعی آیین نیک شب چلّه را زیر سؤال می‌برند و با این بیان که طول شب اول و دوم دی با هم برابر و یا حتی قدری کوتاه‌تر است، سعی می‌کنند در قرن انفجار اطلاعات و با وجود ادوات دقیق اندازه‌گیری، این حرکت زیبای هزاران ساله پیشینیان ما را کم رنگ جلوه دهند که جای بسی تعجب و تاسف است!
منبع: ایسنا