به گزارش سایت دیده‌بان ایران، تصویر آسمان گرفته و فعالیت در هوای کدر و سنگینی که به‌سختی می‌توان در آن نفس کشید بخشی از زندگی در شهرهای بزرگ یا محله‌های مسکونی نزدیک به مناطق صنعتی است. هشدار آلودگی هوا معمولاً به افراد آسیب‌پذیر مانند کودکان، سالمندان و مبتلایان به بیماری‌های قلبی و مشکلات تنفسی توصیه می‌کند در چنین شرایطی از منزل خارج نشوند. اما آیا این تمام کاری است که می‌توانیم دربرابر هوای آلوده انجام دهیم؟ در روزهایی که آسمان شهر با غبار پوشیده شده است چه اقداماتی کمک می‌کند تا تاثیر منفی آلودگی هوا روی سلامتی را کاهش دهیم؟
در این مقاله از وب‌سایت داروتامین نکات مهمی را دربارۀ اثرات آلودگی هوا بر بخش‌های متفاوت بدن، روش‌های حفظ سلامتی در هوای آلوده و راهکارهای موثر مراقبتی برای کاهش تاثیرات منفی این پدیده بیان می‌کنیم.
منشا آلودگی هوا
منظور از آلودگی هر ماده‌ای است توسط انسان به محیط زیست یا اکوسیستم انسان‌ها وارد می‌شود و به آن آسیب می‌رساند. مواد آلایندۀ هوا می‌توانند به شکل گاز، ذرات جامد مانند فلزات سنگین یا مواد شیمیایی و قطره‌های مایع باشد. منشا هوای آلوده اغلب سوزاندن سوخت‌های فسیلی مانند گاز، نفت، زغال سنگ و بنزین خودروها است.
گازهای مضر که در کارخانه‌ها و مراکز صنعتی، خانه‌ها، شهرها و حتی مزارع کشاورزی ایجاد می‌شوند مه‌دود یا ذرات ریز دوده را تولید می‌کنند. این ترکیبات برای تنفس خطرناک است. علاوه‌براین برخی از انواع آلودگی هوا، مانند دود ناشی از آتش‌سوزی‌های جنگلی یا خاکستر آتشفشان‌ها پدیده‌هایی هستند که به‌طور طبیعی رخ می‌دهند و منابع طبیعی آلودگی هوا به شمار می‌آیند.
آلودگی هوا چه تاثیری بر سلامتی دارد؟
تجربه نشان می‌دهد که با افزایش سطح ذرات ریز در هوای آزاد میزان افراد بستری‌شده در بیمارستان و مراکز درمانی با دلایلی مانند بیماری‌های قلبی، سکته، دیابت، بیماری‌های تنفسی و سایر مشکلات جدی هم بیشتر می‌شود.
در واقع وقتی در هوای ناسالم تنفس می‌کنید آلاینده‌ها می‌توانند از طریق ریه و قلب به اعماق جریان خون شما بروند. این موضوع ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و گردش خون را افزایش دهد.
تاثیر آلودگی هوا و سلامت قلب
به‌طور دقیق‌تر مواد سمی آلاینده‌ها رگ‌های خونی را باریک و سفت‌تر می‌کند و به آن‌ها آسیب می‌زند. درنتیجه جریان آزاد خون مختل می‌شود. فشار خون بالا می‌رود تا جریان خون را به حالت قبل بازگرداند. این کار فشار بیشتری به ماهیچه‌های قلب وارد می‌کند.
علاوه‌براین سیستم الکتریکی قلب که کنترل ضربان‌های قلب را دراختیار دارد تحت تاثیر سموم هوا ریتم طبیعی قلب را تغییر می‌دهد. همچنین با تغییرات کوچکی در ساختار قلب، مشابه آنچه در مراحل اولیۀ نارسایی قلبی مشاهده می‌شود، خطر حمله‌های قلبی یا سکته افزایش خواهد یافت.
اثرات آلودگی هوا بر پوست
پوست سد دفاعی بدن است و در هوای آلوده تغییرات قابل مشاهده‌‌ای دارد. ذرات ریز آلاینده منافذ پوست را پر می‌کنند و باعث التهاب، تحریک‌پذیری و افزایش جوش و آکنه می‌شوند. همچنین پژوهشگران تحقیقاتی روی احتمال ایجاد بیماری‌های پوستی و پیری زودرس در اثر برخی از سموم آلاینده‌ها انجام داده‌اند.
آیا اثرات هوای آلوده روی سلامتی موقتی است؟
پژوهش‌های علمی ثابت کرده‌اند که قرارگرفتن در معرض آلایندۀ گازی عوارض کوتاه‌مدت و طولانی‌مدتی دارد. اثرات کوتاه‌مدت یا موقتی شامل بیماری‌هایی مانند ذات‌الریه یا برونشیت می‌شود. همچنین سوزش بینی، گلو، چشم‌ها یا پوست جز اثرات کوتاه‌مدت آلودگی هستند. حتی گاهی آلاینده‌ها می‌توانند باعث ایجاد سردرد، سرگیجه و حالت تهوع هم شوند.
بوی بد تولیدشده توسط کارخانه‌ها، زباله‌ها یا سیستم‌های فاضلاب هم در دسته آلودگی‌ها قرار می‌گیرد. اگرچه این نوع آلاینده کمتر جدی؛ اما همچنان ناخوشایند هستند.
اثرات بلندمدت آلودگی هوا ممکن است تا سال‌ها یا تمام عمر باقی بماند. همچنین این قدرت را دارد که به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم سبب مرگ افراد شود. بیماری‌های قلبی، سرطان ریه و بیماری‌های تنفسی نمونه‌هایی از اثر طولانی‌مدت زندگی در هوای آلوده است.
به‌علاوه زندگی در شهر آلوده می‌تواند آسیب‌های طولانی‌مدت به اعصاب، مغز، کلیه‌ها، کبد و سایر اندام‌ها وارد کند. برخی از دانشمندان معتقدند حضور آلاینده‌ها در هوای تنفسی ممکن است سبب نقص مادرزادی یا حتی مرگ هم بشود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطرات هوای آلوده هستند؟
واکنش مردم به انواع مختلف آلودگی هوا متفاوت است. مدت زمانی که فرد در معرض این مواد باشد، میزان و نوع آلاینده‌ها هم جز عوامل تاثیرگذار هستند.
معمولاً کودکان خردسال و افراد مسن سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند. بنابراین اغلب به آلودگی حساس‌تر هستند. شرایطی مانند آسم، بیماری قلبی و ریوی هم می‌تواند با قرارگرفتن در معرض آلاینده‌های هوا بدتر شود. علاوه‌براین افرادی که نزدیکی کارخانه‌های صنعتی یا مناطق پررفت‌وآمد شهری هستند بیشتر تحت تاثیر این مشکلات قرار می‌گیرند.
به‌طور خاص لازم است هر فرد مسن، کودک، خانم باردار یا شخصی با بیماری زمینهای مانند بیماری قلبی یا ریوی در روزهای آلوده موارد مراقبتی را با جدیت بیشتری رعایت کند.
برای کاهش عوارض آلودگی هوا روی سلامت بدن چه کارهایی می‌توان انجام داد؟
پس از شناخت مفهوم آلودگی و ریشه‌های مشکل باید به سراغ راه حل‌هایی برای رفع آن پیدا کرد. استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، توجه به سیستم بازیافت زباله‌ها، مدیریت مصرف انرژی و مراقبت از فضاهای سبز و طبیعت اقدامات مهمی است که تاثیر زیادی روی کیفیت هوای محل زندگی ما دارد.
بااین‌وجود داشتن هوای صاف و عاری از آلاینده گاهی دور از انتظار به‌نظر می‌رسد. بنابراین هر فرد باید بیاموزد چگونه می‌توان از خود و اطرافیان در برابر اثرات مخرب این پدیده مراقبت کرد. در این بخش چند راهکار مهم و موثر برای حفاظت از سلامت عمومی بدن در برابر خطرات هوای ناسالم به‌طور خلاصه نوشته شده است:
1. پیش‌بینی وضعیت هوای محل زندگی خود را پیگیری کنید
پیش‌بینی وضع هوا را در رسانه‌ها دنبال کنید. با این روش می‌توانید برنامه کار و فعالیت‌های شخصی مورد نظرتان را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که کمتر در معرض آلودگی‌ها باشید. شاید بتوانید بخشی از کارها را به‌جای رفتن حضوری از راه دور و از طریق پلتفرم‌های آنلاین انجام دهید. بسیاری از سازمان‌ها مانند بانک‌ها چنین امکانی را برای مراجعه‌کننده‌ها فراهم کرده‌اند.
2. هوای خانه را تمیز نگه دارید
همان‌طور که اشاره شد در اثر سوختن گاز و سایر سوخت‌های فسیلی گازهای مسموم تولید می‌شود. با کاهش مصرف این سوخت‌ها ضمن صرفه‌جویی در مصرف انرژی مواد آلایندۀ کمتری را در هوای خانه آزاد می‌کنید.
همچنین بهتر است روزهایی که هوای بیرون از خانه آلوده است درها و پنجره‌ها را بسته نگه‌دارید. در صورت نیاز می‌توانید از دستگاه‌های تصفیه هوای خانگی استفاده کنید. به‌ویژه زمانی که سالمند، بیمار یا کودک در خانه دارید شاید بد نباشد از وسایل تهویه هوا یا تصفیه‌کنندۀ هوای فضاهای داخلی کمک بگیرید.
3. مایعات فراوان بنوشید
نوشیدن مایعات گرم مانند چای زنجبیل یا یک فنجان آب گرم با چند قطره لیموی تازه می‌تواند به بدن برای حفظ سلامتی کمک کند. اگر میوه و سبزیجات تازه در اختیار دارید نوشیدن آبمیوه طبیعی یا آب سبزیجات، به‌ویژه آب هویج و چغندر، فوق‌العاده است.
بالانگه‌داشتن سطح آب بدن کمک می‌کند تا آلاینده‌ها از سیستم تنفسی و چشم‌ها سریع‌تر پاک شود. با این کار سیستم ایمنی بدن را قوی‌تر نگه می‌دارید.
4. رژیم غذایی متعادل داشته باشید
تحقیقات نشان داده‌اند که رژیم غذایی متعادل حاوی مقدار زیادی میوه و سبزیجات به محافظت از بدن در برابر مضرات آلودگی هوا کمک می‌کند. پژوهشگران با درک اهمیت تغذیه در زمان آلودگی هوا با تحقیق روی غذاهای مدیترانه‌ای دریافته‌اند که این سبک تغذیه احتمالا اثر محافظتی و تقویت‌کنندگی بهتری روی بدن داشته باشند.
5. در صورت نیاز از مکمل‌های خوراکی کمک بگیرید
پژوهشگران در حال تحقیق روی تاثیر مکمل‌های غذایی برای کاهش اثرات نامطلوب آلودگی هوا روی وضعیت سلامت هستند. برخی از شواهد نشان می‌دهد مصرف مکمل حاوی روغن ماهی و اسیدهای چرب امگا 3 به انقباض بهتر رگ‌های خونی و تنظیم جریان خون کمک می‌کند.
بنابراین با پزشک خود در این رابطه مشورت کنید و در صورت نیاز با مکمل‌های خوراکی تقویت‌کنندۀ سیستم ایمنی به جنگ با هوای آلوده بروید.
6. غذا و نوشیدنی‌ها را در ظروف سربسته نگهداری کنید
همان‌طور که خواندید برخی از آلاینده‌های هوا به‌صورت ذرات جامد یا قطرات مایع شیمیایی معلق هستند. با نشستن این ذرات روی مواد خوراکی احتمال آلوده‌شدن وجود دارد. پوشاندن مواد خوراکی و آشامیدنی از آلوده‌شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند.
7. در هوای ناسالم از ماسک فیلتردار استفاده کنید
اگر مجبور به ترک منزل در هوای آلوده شده‌اید بهتر است از ماسک‌های فیلتردار N95 استفاده کنید. این نوع ماسک علاوه‌بر محافظت دربرابر غبار و ذرات معلق موجود در هوا مانع ورود گازهای سمی به سیستم تنفسی شما می‌شود. بهتر است نکته‌های لازم دربارۀ استفاده از ماسک را به کودکان هم آموزش دهید.
8. در فضاهای داخلی گل و گیاه طبیعی داشته باشید
برخی از گیاهان مانند آلوئه‌ورا، گیاه گندمی، نخل اریکا و سانسوریا به تهویه هوای خانه و محیط‌های بسته کمک می‌کنند. با وجود اینکه نگهداری از آن‌ها چندان سخت نیست؛ در روزهایی که به دلیل آلودگی هوای بیرون برای مدتی طولانی پنجره‌ها را بسته نگه می‌دارید هوای تازه برای شما تولید می‌کنند.
9. فعالیت بدنی سنگین را متوقف کنید
زمانی که سطح آلودگی هوای شهرتان بالاتر از میزان عادی است از ورزش در فضای باز یا هر فعالیت بدنی سنگین و هوازی خودداری کنید. اگر برنامه ورزشی منظم دارید شاید بتوانید تمرین را در فضای خانه انجام دهید یا از فضاهای سربسته مانند باشگاه استفاده کنید.
همچنین از ورزش یا بازی کودکان در فضاهای باز نزدیک بزرگراه‌ها یا محل‌های پرتردد جلوگیری کنید.
10. در هوای آلود از پوست خود مراقبت کنید
همان‌طور که در بخش‌های قبلی خواندید مواد شیمیایی و ذرات آلاینده می‌تواند منافذ پوست را مسدود کند. خشکی، التهاب، تیرگی پوست، چین و چروک و پیری زودرس پیامدهای نامطلوب این اتفاق هستند.
برای پیشگیری از این مشکل به اندازۀ کافی آب بنوشید. مصرف میوه و سبزیجات حاوی آنتی‌اکسیدان هم به حفظ سلامت و شادابی پوست کمک می‌کند. از کرم‌های مرطوب‌کننده حاوی ویتامین E و آنتی‌اکسیدان و کرم ضد آفتاب مناسب برای پوست خود استفاده کنید.
سطح پوست را با شویندۀ مناسب و سازگار با پوست خود بشویید. شوینده‌های حاوی ترکیبات ضد التهاب، آنزیم‌های طبیعی یا مواد التیام‌بخش پوست تاثیرگذاری بیشتری دارند. پاکسازی پوست صورت با اسکراب هم بقایای آلودگی را از روی پوست و منافذ آن پاک و به تنفس بهتر پوست کمک می‌کند.
اثرات آلاینده‌ها روی محیط زیست
زندگی انسان‌ها با محیط زیست گره خورده است. بنابراین نمی‌توان دربارۀ تاثیر مواد آلایندۀ هوا روی سلامتی انسان صحبت کرد و از اثرات آن بر محیط زیست غافل ماند. حیوانات، گیاهان و تمام اکوسیستم‌های طبیعی از آلودگی هوا آسیب خواهند دید.
پدیدۀ مه دود نوعی آلودگی هوای قابل مشاهده است که اشکال و رنگ‌ها را از مقابل دید جانداران پنهان می‌کند. همچنین مانع رسیدن نور خورشید مورد نیاز برای سوخت و ساز گیاهان می‌شود.
علاوه‌براین ذرات آلاینده هوا در نهایت به زمین بازمی‌گردند و می‌توانند به‌طور مستقیم سطح آب و خاک را آلوده کنند. دی اکسید گوگرد و ذرات اکسید نیتروژن موجود در هوای آلوده با آب و اکسیژن موجود در جو زمین مخلوط می‌شوند و می‌توانند به‌صورت باران‌های اسیدی به زمین برسند.
در پی این اتفاق از بین رفتن محصولات کشاورزی و درختان جوان یا کاهش تولید محصول چندان دور از ذهن نیست. همچنین فرسایش خاک و ساختمان‌ها، پایین‌آمدن کیفیت آب رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، آسیب به زمینهای کشاورزی و همچنین کاهش ارزش غذایی و آلودگی محصولات کشاورزی و باغی بخشی از پیامدهای باران اسیدی است.
پژوهشگران بر این باور هستند که اثر آلودگی هوا بر سلامت حیوانات به‌صورت انواع بیماری‌ها، نقایص مادرزادی و پایین‌آمدن نرخ تولید مثل مشاهده می‌شود.
چگونه در هوای آلوده سالم بمانیم؟
در این مقاله آنچه باید دربارۀ آلودگی هوا و اثرات آن بر سلامتی بدانید بررسی کردیم. حال می‌دانید خطر قرارگرفتن در معرض آلاینده‌ها را می‌توان با ماندن در داخل خانه، تمیز نگه‌داشتن هوای منزل، محدودکردن فعالیت بدنی در هوای آلوده، مصرف خوراکی‌های تازه و نوشیدن مایعات فراوان کاهش داد.
همچنین برای تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از عوارضی مانند حمله‌های قلبی در صورت نیاز بهره‌مندی از انواع مکمل‌های غذایی می‌تواند مفید باشد. بنابراین اگر بیماری زمینهای دارید یا جز افراد آسیب‌پذیر در برابر هوای ناسالم هستید این نکته‌ها را جدی بگیرید.