به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، خودکشی میان نوجوانان و  دانش آموزان  به یکی از مسائل نگران کننده اجتماعی نه تنها در ایران که در جهان تبدیل شده است. این پدیده، که گاه حتی در سنین پایین و به دلایل مختلف روی می دهد، خانواده ها را با بحران های اجتماعی مواجه کرده و لزوم توجه جدی به عوامل و چالش های آن را ضروری می سازد. در این گزارش، برخی از موارد برجسته و دلایل اصلی خودکشی در میان دانش آموزان ایرانی بررسی می شود.

موارد برجسته خودکشی دانش آموزان در سال جاری

تاثیر هزینه های بالای درمان روانی بر افزایش خودکشی ها و غفلت وزارت بهداشت

در سال های اخیر، نرخ خودکشی در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، روند نگران کننده ای داشته است. یکی از دلایل اصلی این مشکل، افزایش فشارهای روانی و عدم دسترسی به درمان های مؤثر و مقرون به صرفه برای مقابله با آن است. در این میان، هزینه های بالای ویزیت روانشناسان و داروهای روانپزشکی یکی از مهم ترین علل افزایش نرخ خودکشی ها محسوب می شود.

ویزیت های روانشناسی؛ خدماتی که برای بسیاری از افراد غیرقابل دسترس است

دسترسی به خدمات روانشناسی یکی از نخستین گام ها برای درمان مشکلات روانی و پیشگیری از اختلالات شدیدتر است. با این حال، هزینه بالای جلسات مشاوره و ویزیت های روانشناسی در ایران، به ویژه برای اقشار کم در آمد جامعه، مانعی جدی در مسیر درمان به شمار می رود. این امر باعث می شود که بسیاری از افراد به دلیل مشکلات مالی از دریافت خدمات تخصصی خودداری کنند و به همین دلیل وضعیت روانی آنها رو به وخامت برود.

داروهای روانپزشکی؛ هزینه ای که بر دوش خانواده ها سنگینی می کند

علاوه بر هزینه های درمانی، داروهای روانپزشکی نیز یکی دیگر از عوامل موثر در محدودیت دسترسی به درمان است. بسیاری از بیماران روانی نیاز به مصرف داروهایی دارند که با قیمت های بالای خود، بار مالی سنگینی بر دوش خانواده ها می گذارند. این مسئله نه تنها فشار مالی را افزایش می دهد، بلکه برخی بیماران را به دلیل عدم توانایی در خرید دارو از درمان مناسب محروم می کند.

غفلت آشکار وزارت بهداشت / چرا اقدام موثری نمی شود؟

با وجود این مشکلات، وزارت بهداشت و درمان ایران تاکنون برنامه جامع و موثری برای کاهش هزینه های درمان روانی و داروهای روانپزشکی ارائه نکرده است. بسیاری از کارشناسان بهداشت عمومی بر این باورند که برای کاهش نرخ خودکشی و افزایش کیفیت زندگی افراد، وزارت بهداشت باید تدابیر فوری و جامع در این زمینه اتخاذ کند. این تدابیر می‌توانند شامل ارائه خدمات روانشناسی با هزینه کمتر یا حتی رایگان، یارانه دارویی برای بیماران نیازمند و همچنین آموزش‌های پیشگیرانه برای بهبود سلامت روان جامعه باشند.

غفلت آموزش و پرورش از سلامت روان دانش آموزان؛ چرا برنامه موثری برای پیشگیری از خودکشی وجود ندارد؟

با توجه به اهمیت سلامت روان دانش آموزان و بحران هایی که می تواند به دنبال عدم توجه به این مسئله به وجود آید، ضروری است که آموزش و پرورش با همکاری دیگر نهادهای مرتبط، برنامه های جامع و عملی برای حمایت روانی از دانش آموزان تدوین و اجرا کند. این اقدامات باید شامل افزایش تعداد مشاوران، برنامه های آموزشی پیشگیرانه و همچنین حمایت های مالی و اجتماعی برای دانش آموزان آسیب پذیر باشد. تنها در این صورت است که می توان امیدوار بود که جامعه از مشکلات جدی همچون خودکشی در میان نوجوانان رهایی یابد و آینده ای سالم تر و پایدارتر رقم زده شود.

تعداد ناکافی مشاوران؛ به ازای هر 700 دانش آموز متوسطه دوم، یک نفر مشاور وجود دارد !

علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش و پرورش، در یک نشست خبری با اصحاب رسانه تاکید کرد که در دوره متوسطه اول و دوم، نیاز به مشاوران بیشتر احساس می‌شود. وی همچنین اظهار کرده بود که در دوره متوسطه اول به ازای هر ۳۷۶ دانش آموز تنها یک مشاور وجود دارد و این رقم در دوره متوسطه دوم به ازای هر ۷۰۰ دانش آموز به یک مشاور می رسد. در دوره ابتدایی نیز این وضعیت به مراتب وخیم تر است و به ازای هر 5000 دانش آموز تنها یک مشاور وجود دارد.

این آمارها نشان می دهد که کمبود مشاوران و نبود برنامه های جامع برای حمایت روانی از دانش آموزان، یکی از عوامل اصلی غفلت آموزش و پرورش از سلامت روانی دانش آموزان است. این وضعیت در حالی است که دانش آموزان به دلیل فشارهای تحصیلی، مشکلات اجتماعی و چالش های روحی و روانی به مشاوران با کیفیت و تعداد کافی نیاز دارند.

معاونت پرورشی؛ بی تدبیری در زمینه آموزش پیشگیری از خودکشی

معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش نیز نقش حیاتی در ارتقای سلامت روان و آموزش پیشگیری از خودکشی در مدارس ایفا می کند. با این حال، بررسی های میدانی و گزارش های کارشناسان نشان می دهد که این معاونت برنامه ای مؤثر و جامع برای آموزش والدین و دانش آموزان در برابر خودکشی ندارد. در بسیاری از مدارس، فعالیت های این معاونت محدود به برنامه های فرهنگی و تربیتی عمومی است و کمتر به مسائل حساس و بحرانی مانند سلامت روان پرداخته می شود.

این غفلت می تواند پیامدهای جبران ناپذیری داشته باشد؛ چراکه در شرایطی که دانش آموزان با مشکلات روانی مواجه هستند، عدم وجود حمایت های کافی و برنامه های پیشگیرانه می تواند منجر به افزایش نرخ خودکشی و آسیب های روانی شود.

چندی پیش، سید آرش وکیلیان، مدیرکل حکمرانی فرهنگی مرکز ملی فضای مجازی در گفت و گو با رکنا اعلام کرده بود که خط تماس‌ مشاوره ۱۵۷۰ در آموزش و پرورش ایجاد شده‌ است، اما اپراتور متخصص در این زمینه ندارند!

همچنین معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش، بارها در نشست های خبری در پاسخ به سوالات خبرنگاران در خصوص ارائه آمار از تماس های دانش آموزان با خط مشاوره 1570 و برنامه های این معاونت برای رسیدگی به آسیب های اجتماعی، از ارائه پاسخی روشن سر باز زده است و پاسخ را به زمانی دیگر موکول کرده است.

دلایل و عوامل موثر خودکشی

فشارهای اجتماعی و تحصیلی: انتظارات بالای خانوادگی برای موفقیت در تحصیل و فشارهای رقابتی برای کسب نمرات عالی و موفقیت در کنکور منجر به اضطراب و افسردگی در دختران می شود.

مشکلات مالی و اقتصادی: مشکلات مالی در بسیاری از خانواده‌ها، به‌ویژه در مناطق محروم، می‌تواند به احساس ناتوانی و سرخوردگی منتهی شود.

آزارهای جسمی و جنسی: تجربه آزارهای جسمی و جنسی در برخی دانش‌آموزان، باعث احساس بی‌ارزشی و ناامیدی می شود.

مشکلات خانوادگی و روابط بین فردی: اختلافات خانوادگی و نبود حمایت عاطفی در بعضی مواقع موجب مشکلات روانی و رفتاری می‌گردد.

نقص در سیستم آموزشی و حمایتی: برنامه‌های آموزشی و پرورشی فعلی نتوانسته اند به‌طور مؤثر به کاهش آسیب‌های اجتماعی و خودکشی‌ها کمک کنند. نبود برنامه‌های جامع مشاوره و عدم توجه به سلامت روان دانش‌آموزان از جمله ضعف‌های موجود هستند.

دسترسی محدود به منابع حمایتی: دسترسی ناکافی به مشاوران حرفه‌ای و منابع حمایتی در بسیاری از مدارس، به‌ویژه در مناطق دورافتاده، مشاهده می‌شود.

4000 قربانی در سال

چندی پیش، حمید پیروی، نایب رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی در پاسخ به اینکه آیا این آمار که در ایران، سالانه 4000 نفر بر اثر خودکشی فوت می کنند درست است یا خیر گفته بود: آمار بیشتر از این ارقام است!

مردم باید عوامل خطر را بشناسند؛ لذا نمی توان در مورد خودکشی صحبت نکرد

حمید پیروی در ادامه افزوده بود: خودکشی در ایران، نسبت به سالهای قبل رشد داشته است؛ ولی نسبت به میانگین جهانی وضعیت بهتری داریم. با این وجود، اینکه خودکشی در ایران رو به افزایش است، ما را به میانگین جهانی نزدیک می کند و اگر با همین فرمان پیش برویم، تا چند سال آینده، از میانگین جهانی ۹.۵ خودکشی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است، ممکن است عبور کنیم.  امیدورام در دولت آقای پزشکیان، برنامه ملی پیشگیری از خودکشی در ایران که در شهریور 1401 ابلاغ شده است اجرایی شود. مردم باید عوامل خطر و نشانه های هشدار را بشناسند؛ لذا نمی توانیم راجع به خودکشی صحبت نکنیم.

رسانه ها باید به اطلاع رسانی در مورد خودکشی بپردازند

او همچنین در پایان تاکید کرده بود: باید در آموزش و پرورش و دانشگاه ها، راحت تر در مورد آموزش علمی پیشگیری از خودکشی صحبت شود و همچنین رسانه ها نیز در این مسیر به اطلاع رسانی بپردازند. همچنین می بایست با فروشندگان موادی که باعث مرگ و میر می شوند و در دسترس قرار دارند، برخوردهای شدیدتی صورت بگیرد.