به گزارش خبرنگار ایمنا، بارش پدیده‌ای است که باعث انباشت آب‌های شیرین و زنده شدن سیاره زمین می‌شود، حیات کل اکوسیستم به میزان بارندگی سالانه بستگی دارد و هرگونه اختلال در این چرخه می‌تواند باعث خشکسالی، قحطی و نتیجه گرسنگی شود، اگرچه پاییز و زمستان، به عنوان پرباران‌ترین فصل‌های سال شناخته می‌شود، اما عدم تناسب بین الگوهای باران در مناطق مختلف جهان وجود دارد، بدین معنا که میزان بارش در بعضی از کشورها بسیار بالا است، در حالی که بعضی دیگر بارندگی بسیار کم را تجربه می‌کنند یا هیچ بارشی ندارند.
مجموع داده‌های وزارت نیرو و هواشناسی نشان می‌دهد که روند بارش‌ها طی ۵۰ سال اخیر در کشور نزولی بوده است؛ البته این موضوع به غیر از بارندگی‌های سینوسی بوده که یکسال بارندگی مطلوب و سالی دیگر نامناسب بوده، زیرا مبنای آنها بدون ثبات با نوساناتی مواجه است، اما روند کلی این بارش‌ها به صورت کاهشی بوده و به صورت تقریبی این بارندگی‌ها بین ۰.۸ تا ۰.۹ میلی‌متر در سال کم شده است.
بنابر مطالعات انجام شده، اگر به پنج دهه گذشته بازگردیم، بارندگی متوسط در کشور حدود ۲۵۰ تا ۲۶۰ میلی‌متر بوده است، اما در دهه اخیر نزدیک به ۲۰۰ تا ۲۱۰ میلی‌متر می‌رسد و بیانگر این است که ۴۰ تا ۵۰ میلی‌متر طی ۵۰ سال از کاهش متوسط بارندگی‌های کشور کاسته شده است که از شرایط ناخوشایند محسوب می‌شود، زیرا میزان بارندگی متوسط در ایران حدود یک سوم تا یک چهارم دنیا است و از سوی دیگر شدت تبخیر و تعرق در ایران نسبت به متوسط جهانی بالاتر است، این دو موضوع نشان می‌دهد که همین مقدار کاهش بارش تا چه میزانی منابع آبی کشور را از دسترس خارج می‌کند.
دانشمندان با ارزیابی داده‌های معتقدند؛ تغییرات اقلیمی، امروزه به یکی از مهمترین مسائل جهانی تبدیل شده که اثرات قابل توجهی بر منابع آب، افزایش دما، رژیم بارش‌ها، سیلاب‌ها و فرسایش خاک می‌گذارد، به طوری که کاهش بارندگی، حاصل تغییر دمایی است که در جهان رخ داده و تنها مختص کشور ایران نیست، افزایش دما در بسیاری از نقاط دنیا سبب تغییر رژیم و الگوهای بارش شده و به تناسب خشکسالی‌ها و فراوانی خشکی‌ها را در برخی از مناطق مانند جنوب اروپا و منطقه خاورمیانه افزایش داده است.
بدون شک چه در شرایط تغییر اقلیم و چه ثبات وضع موجود امید به اینکه کشور ایران به یک کشور پر باران تبدیل شود وجود ندارد، چرا که ایران از لحاظ جغرافیایی و موقعیت، نسبت به گردش عمومی جو در همجواری سامانه‌های پرفشار قوی و کمربند خشک جهان قرار دارد و این اقلیم سرنوشت ذاتی این کشور است، اما در این میان تغییر فصل و رژیم بارندگی در کشور، این روزها به یکی از بحث برانگیزترین مسائل تبدیل شده و در نتیجه عوامل متعددی به ویژه تغییرات اقلیم آلودگی هوا، ریزگردها در مظان اتهام تغییر رژیم بارش‌ها قرار گرفته‌اند.
رژیم بارش‌های ایران تغییر کرد / کشاورزان مراقب کاشت محصولات باشند
تورج فتحی، معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه تغییرپذیری عناصر اقلیمی از ویژگی‌های مهم اقلیم هر منطقه است، اظهار می‌کند: در عناصر اقلیم بارش تغییر پذیرترین عنصر از نظر زمانی و مکانی بوده و این ویژگی بارش، لزوم به کارگیری روش‌های کارآمد مانند تحلیل طیفی را جهت شناسایی رفتار بارشی مناطق مختلف بیش از پیش آشکار می‌سازد.
وی با بیان اینکه تغییر اقلیم می‌تواند الگوهای بارش را به طور قابل توجهی تغییر دهد، می‌گوید: با افزایش دما، میزان تبخیر و تعرق آب‌های رودخانه هم بیش از پیش خواهد شد که این امر سبب تغییر توزیع بارش‌ها می‌شود به نحوی که ممکن است بارندگی در منطقه‌ای نزولی و بعضی نقاط صعودی باشد.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران پیرامون اینکه تغییرات اقلیم این قوانین و ضوابط را به صورت طبیعی بر سرزمین ایران حاکم کرده است، می‌افزاید: براساس داده‌ها، بارندگی کشور در سال‌های آینده بیشتر بارش‌های حدی است و به طور عموم در ماه‌های اردیبشهت و خرداد اتفاق می‌افتد، بنابراین کشاورزان درجهت کاهش میزان خسارت‌های وارده باید پیش‌از کاشت محصولات از وضعیت بارش‌ها اطلاع داشته باشند.
وی با اشاره به اینکه افزایش دما در بسیاری از نقاط دنیا به ویژه ایران سبب تغییر رژیم و الگوهای بارش شده است، تصریح می‌کند: آمارهای بلندمدت بارندگی‌ها در ایران طی دهه‌های گذشته نشان داده است که پیک بارش‌ها، یعنی بیشینه بارندگی‌ها در دو ماهه اسفند و فروردین بوده است، اما به دلیل تغییرات اقلیمی این دوره‌ها به تدریج در حال تغییر به سمت فصل‌های اردیبهشت و خرداد است، از این‌رو بارندگی‌ها در فصل بهار به صورت بارش‌های حدی و سیلابی در بسیاری از مناطق کشور اتفاق می‌افتد.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران ادامه می‌دهد: مطابق با آمارها متوجه خواهید شد که بارندگی‌های چند سال اخیر و امسال به شدت در فصول ماه‌های اردیبهشت و خرداد به وقوع پیوسته و بیشتر بارندگی‌های رگبارهای پراکنده و شدید است، بنابراین ضروری است که با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح، اقدامات مناسب در بالادست حوزه‌های آبریز رودخانه‌ها اجرایی شود.
وی می‌گوید: یکی از آثار مهم تغییرات اقلیم، تغییر رژیم بارش‌های حدی در وضعیت فعلی و آینده است که پیش‌بینی این نوع بارش‌ها با اتخاذ تدابیر مقابله با آثار خسارت آن ضروری است.
فتحی پیرامون اینکه تبعات ناشی از تغییرات اقلیمی، روند افزایش دما در ایران و سایر کشورهای منطقه خاورمیانه در سال‌های آتی ادامه خواهد یافت و در ۲۰ سال آینده، متوسط دما در مناطق مختلف کشور بین ۳.۵ تا ۸ درجه سانتی‌گراد بیشتر می‌شود، اظهار می‌کند: لازم است بدانیم با افزایش دما، سرعت تبخیر آب از روی خاک نیز بیشتر می‌شود و این مساله منجر به کاهش رطوبت خاک، تشدید خشکسالی و تبخیر حجم بیشتری از آب منابع سطحی به ویژه مخازن سدها، تالاب‌ها و دریاچه‌ها خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه آگاهی از پیش‌بینی‌ها درباره آینده تغییرات اقلیمی، وقوع سیلاب‌های خطرپذیر همراه با افزایش بارش‌های حدی و تغییر رژیم بارش‌ها می‌تواند در نوع و میزان تصمیم‌گیری و مدیریت‌ها تأثیر مستقیم داشته باشد تاکید می‌کند: به رغم احداث سدهای متعدد در اقصی نقاط کشور، این سدها قابلیت ذخیره و جمع‌آوری چنین سیلاب‌هایی را ندارد، از این‌رو میزان بسیاری از سیلاب‌ها دچار خسارت می‌شود.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران اضافه می‌کند: براساس آمارها و داده‌های ثبت شده، هنگامی‌که وضعیت سیلاب‌ها را در کشور بررسی می‌کنیم، بیشتر سیلاب‌های مخربی که در سال‌های اخیر در ایران رخ داده است بخشی از این خسارت‌ها مرتبط با نظام بارش‌ها بوده که تحت‌تأثیر تغییرات اقلیم است.
وی اجرای طرح‌های آبخیزداری را مهمترین راهکار برای مقابله با سیلاب می‌داند و می‌گوید: برای مقابله با سیلاب باید تمام توان خود را به کار ببندیم تا طرح‌هایی را اجرا کنیم که در آن پوشش گیاهی موجود در کوهستان، دشت، مرتع و جنگل حفظ شود.
فتحی اظهار می‌کند: با تغییرات اقلیم به منظور سازگاری هرچه بیشتر و کاهش خسارت ناشی از بارش‌های سیلابی باید به درستی وارد عمل شویم و در مناطق با ظرفیت سیل‌خیز طی اقدامات لازم آبخیزداری تا جای امکان سیلاب‌ها را ذخیره و ضمن تدابیری حیاتی، اجازه نفوذ سیلاب‌ها را برای تغذیه آب‌های زیرزمینی فراهم کنیم.
وی اجرای طرح‌های آبخوان‌داری جهت استحصال آب باران و تقویت منابع خاکی را از جمله مهمترین راهکارها برای افزایش سطح منابع آبی زیرزمینی و مقابله با سیلاب می‌داند و می‌افزاید: لازم است با اجرای طرح‌های حفاظتی در بالادست حوزه‌های آبریز تا جای ممکن بتوانیم سیلاب‌های حاصل از بارندگی‌های ناشی از تغییرات اقلیم که خسارات‌زا و پرخطر است را با مدیریت کم‌خطر کنیم و ریسک آنها را کاهش دهیم.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران تصریح می‌کند: براساس مدل‌ها و داده‌ها در سال‌های آتی بارندگی‌های کشور بیشتر به سمت بارش‌های حدی پیشمیرود، لازم است با مدیریت و برنامه‌ریزی به منظور عبور از فصل‌های خشک تا جای ممکن سیلاب‌ها را ذخیره کنیم و در مناطق بالادست و حوزه آبخیز به ویژه رودخانه‌ها با اجرای طرح‌های آبخیزداری از فرسایش خاک، ارتقای کیفیت مراتع، توسعه پوشش‌های گیاهی، جنگلی و کنترل بیشتر سیلاب اقدام کنیم.
در نهایت، کاهش بارندگی، حاصل تغییر دمایی است که در جهان رخ داده و تنها مختص کشور ایران نیست، افزایش دما در بسیاری از نقاط دنیا سبب تغییر رژیم و الگوهای بارش شده و به تناسب خشکسالی‌ها و فراوانی خشکی‌ها را در برخی از مناطق جنوب اروپا و منطقه خاورمیانه افزایش داده است، اما این نوسانات بارش در کشور همواره وجود دارد، چراکه هنگام کاهش بارندگی طی یکسال، از سوی دیگر فعالیت‌های روزمره، فصلی و سالانه ما همچنان ماندگار است، یعنی از سفره‌های زیرزمینی برای مسائل کشاورزی، صنعت و شرب برداشت می‌کنیم، اما منابع آبی که باید از طریق بارندگی‌ها تأمین و تجدید شود تا به طور طبیعی سفره‌ها را تغذیه کند به هیچ‌وجه انجام نخواهد شد، زیرا از طرفی برداشت‌های بسیار بیشتر از تجدیدپذیری طبیعت است و به تدریج سفره‌های زیرزمینی کشور کمتر و کمتر می‌شود و این موضوع حیاتی منجر به نگرانی عظیمی برای تأمین آب در آینده، حتی مصارف شهری و آب شرب خواهد بود.